Мазкур дарсликда стандартлаш, метрология ва сертификациялаш турли жи


Мева ва сабзавотлар сифатининг стандарт талабларига Чудо, фикдигини


Download 1.27 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/67
Sana05.04.2023
Hajmi1.27 Mb.
#1276530
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   67
Bog'liq
Кишлок хужалиги махсулотларини стандартлаш... Бўриев Х. Ч.

Мева ва сабзавотлар сифатининг стандарт талабларига Чудо, фикдигини 
аникдаш 
«Стандарт* атамаси инглиз тилидаги «standard* (намуна) сузи- дан 
ташкил топтан. Мамлакатимизда ушбу тушунчага куйидагича 
таъ
_ риф 
берилган. Стандарт — стандартлаш буйича меъѐрий-техни^ хуж- жат 
булиб, стандартлаш объектига нисбатан меъѐрлар, коидалар 
та
_ лаблар 
комплексини аникдайди. Стандартнинг турлари: Давлат стандартлари 
(ГОСТ), республика стандартлари (РСТ), тармок сган- дартлари (ОСТ), 
корхоналар стандартлари (СТП), шунингдек, 
рес
. публика техник шартлари 
(РТУ) ва техник шартлар (ТУ). 
Стандартлар тузил иш, кириш кисми (максади, амал килицх 
со
_ хаси) 
ва булимлар — 1 сифатга талаблар; 2 — кабул килиш Коида- лари; 3 — 
сифатни белгилаш услублари; 4 — кадокдаш, там^дщ ташиш ва сакдашни 
уз ичига олади. 
I Товарлик сифатини белгилаш ва кимѐвий анализ учун намуналарнинг 
танлаб олиниши 
Картошка, сабзавот ва мевалар сифатини бахолаш махсу
лот
_ нинг бир 
хилдаги туркумидан танлаб олинадиган намуналар
нинг
товарлик тахдилини 
Утказиш йули билан бажарилади. Намуналар- 


нинг куркамлиги зарур даражадаги аниндик ва ишончлилик билан 
объектив бахолаш учун етарли булиши керак. Намуналарнинг асосий 
коидаси — махсулотнинг алохида нусхалари сифатининг ранг- 
баранглигини камраб олиши лозим, бу, бир томондан, хар бир нус- ханинг 
табиатан узгарувчанлиги, бошка томондан эса, етиштириш ва саклаш 
шарт-шароитлари билан богдикдир. 
Биологик тадкикотларда барча йиг^лган хосидцан намуналар, 
товарчилик ва саклашдан кейин — махсулотнинг нестандарт кис- мини 
олиб ташлагандан кейин намуналар олинади, ностандарт кисмнинг 
микдорий таркиби хисобга олиниши керак. Аралашти- рилган махсулот 
массасидан, масалан, Тажриба участкаси хосили- дан намуналар 
туркумнинг турли жойларидан танлаб олинади, бундай жойлар 
майдончада диагоналлари буйича бир-биридан тенг масофаларда 
жойлашган 
нукталардаги 
туртбурчаклар 
шаклида 
бир 
текисда 
таксимланган булади. Бунда уларнинг хар биридан танлаб утирмасдан 
тасодифан к^лга илинган Цусхаларнинг бир хилдаги сони танлаб олинади. 
Вегетация даврида хисоблар олиб борилганида тажриба участ- 
каларидан намуналар хам худди шу тарзда, диагоналлар буйича, тенг 
масофалар оркали танланиб, хар бир жойда усимликларни танлаб 
утирмасдан бир хилдаги сони олинади. Мевали дарахтлардан намуналар 
олинганида дарахт шохларининг ^айси томонга караб турга- ни ва 
ѐритилишига караб меваларнинг хар хил сифатли булиши хисобга 
олиниши зарур. Одатда дарахтнинг уртадаги поясидан шох- шаббаларнинг 
хамма томонларидан мевалар танлаб олинади. 
Тасодифий танлаш услуби мева ва сабзавотларнинг товар сифатини 
бахолашнинг хар кандай бошка Холида кулланилади. Махсулотлар саклаш 
учун келиб тушганида намуналарнинг танлаб олиниши транспорт 
.юситаларининг (автомашиналар, вагонларнинг) муайян сони оркали
масалан, хар 3-5 та транспорт бирлигининг биттасида амалга оширилади. 
Бирок уларнинг хар биридаги махсулот куздан кечирилади. Саклаш 
даврица намуналарнинг танлаб олиниши омборлар, контейнерлар, 
кутиларнинг муайян сонидан бажарилади, лекин улар сакданадиган хамма 
идишлардаги махсулотларнинг сифат холати куздан кечириб тур ил ад и. 
Мамлакат стан- дартларида намуналарни танлаб олишнинг микдорий 
нормаси — махсулот массасининг камида 3%, идишга солинганида эса — 
камида 3% бирликлар белгиланган. Шу тарзда танлаб олинган наму- 
налардан товар тахлили учун турли жойлардан махсулот нусхала- рини 
унинг массасининг 1-10% доирасида тасодифий танлаб олиш услуби билан 
намуна танланади. 


Булажак мутахассис укув хужалигида ва бошка хужаликларда, 
тайѐрлов ва савдо ташкилотларида картошкани саклаш учун бос- тиришда 
ва саклаш вактида стандартлар буйича бахолаш ва тугу- накларини анализ 
килиш техникасини эгаллаб олиши зарур (ла- бораторияда махсус танлаб 
олинган намуналар билан машБулот Утказиш мумкин). Картошка 
туркумини стандарт талабларига кура бахолаш керак. 
Уртача намуна махсулот жойлаштирилган жойларнинг турли 
бирликларидан танлаб олинадиган алохида олинмалар ташкил этади, бунда 
тугунаклар танламасдан каторасига олинади. Алохида олинмалар бир 
текисда, массаси камида 3 кг, 60 т дан ортик туркумлар учун эса — камида 
10 кг булиши керак. Келиб тушаѐтган ѐки сакда- наѐтган озик-овкат 
картошкасининг хар бир туркумидан уртача намунанинг танлаб олиниши 
хар бир транспорт бирлиги, хар бир омбор, хар бир уюмда амалга 
оширилади. Олинмалар автомашина, вагон, омбор, уюмнинг хар хил ( 
тахлам баландлиги ва режасига кура) жойлардан олинади. Олинмалар сони 
туркум микдорига 
6
OF
-
лик булади. Огирлиги 5 т гача булган картошка 
туркумидан камида 5 та олинма, 20 т туркумдан — 10 та олинма, 20-60 т 
туркумдан — 16 та олинма, 60-150 т туркумдан — 24 та олинма олинади. 
Огирлиги 150 т ортик булган туркумларидан хар бир кейинги 50 т кушимча 
яна 5 та олинма олинади. Бир топширувчидан бир хилдаги махсулот келиб 
тушганида жойлаштириладиган бирликларининг хам- масидан эмас, балки 
хар учтанинг биридан олинмаларни олишга йул куйилади. 
Картошка идишларда жойлаштирилганида жойлаштириш бирликлари 
сони (олинмалар олинадиган жойлар) туркум микдорига бошик булади. 20 
жойгача булган туркумдан камида уч жойдан олинма олинади. 20-50 
жойлик туркумдан 5-7 жойдан олинма олинади. Агар туркумда 50 тадан 
ортик жой булса, кейинги хар бир 50 та жойдан яна бир жойлаштириш 
бирлигидан олинма олинади. Хдр бир белгиланган жойлаштириш 
бирлигидан унинг хажмига караб 1-3 та олинма олинади. Масалан, 
тахминан 300 кг картошка сигади- ган контейнердан тахламига караб учта 
олинма олинади. 
Алохида олинмалар бирлаштирилади ва шу тарзда картошкага бахо 
бериш учун Уртача намуна таркиб топтирилади. Уртача намуна хар кдндай 
холда хам камида 10 кг огарликца булиши, унга камида 200 та тугунак 
жойлашиши керак. 
Урушик картошка сифатини бахолашда тугунакларни анализ Килиш 
учун намуналар куйидаги тартибда танлаб олинади. Масса- 


си 10 т булган туркумдан 200 тугунак микдоридаги намуна танлаб 
олинади, кейинги хар бир 10 т учун яна 50 та тугунакдан кушилади. 
Тугунакларни кдтлам-кдтлам жойлаштириш бирлиги — омбор, уюм, 
транспорт бирлигининг — турли жойларидан тенг микдорда ва 
танламасдан, каторасига олинади. Уруишк картошканинг тугунак- ларини 
бахорда саралашда чириган тугунаклар туркумдан чикдриб ташланади. 
Картошкани стандарт талабларга мувофик бахолашда амалдаги 
стандартдан фойдаланиш зарур. Бундан ташкари, стандартнинг 
курсатишича, озик-овкат картошкасида фитофтора, курук ва нам чириклар 
билан шикастланган, эзилган, димиккан, музлаган, кеми- рувчилар 
зарарлаган, бутунлай кутир босган, етиштириш, ташиш, саклаш 
шароитлари сабабли бошкдча хидлари булган тугунаклар мавжудлигига 
йул куйилмайди. 
Кайта ишлаш учун мулжалланган картошкани бахолашда теги шли 
стандартларда сифатнинг Улчами, ифлосланганлик даражаси ва 
тугунакларнинг хар хил зарарланишлари каби курсаткичлар- га кушимча 
равишда кушимча курсаткичлар хам жорий этилади. Биринчи навбатда, бу 
тугунаклардаги крахмал таркибидир. У 13- 16% атрофида булиши керак. 
Уруглик картошка уни етиштириш вактида навлар буйича си- налади. 
Синаш ва тугунаклар анализи натижалари навлар гувохно- масига 
киритилади. Сифат курсаткичлари стандартга мувофик булиши керак. 
Амалдаги стандартга кура уруглик картошкада курук ва нам чириклар 
билан шикастланган, димиккан, музлаган, эзилган, куйган тугунакларнинг 
булишига йул куйилмайди. Агар тугунаклар анализ килинганида 
стандартда назарда тутилганига Караганда купрок нук- сонли тугунаклар 
мавжуд булса ва уларни кайта ишлашда саралаб чикзриб булмаса, уруглик 
картошка туркуми брак килинади. 
Картошка тугунакларининг анализи тугунакларнинг ифлосла- ниш 
даражасини аниклашдан бошланади. Уртача намунани тортиб курил ад и, 
сунгра тугунаклардаги ѐпишиб колган тупрок ювиб ташланади. Ювгандан 
кейин тугунаклар курук килиб артилади ва яна тортилади. Массадаги фарк 
аралашма (тупрок) массасини курсата- ди, унга автомашиналарнинг 
кузовида, вагонларда коладиган «эр- кин» тупрок деб аталадиган массани 
хам кушиб куйиш эсдан чик- маслиги керак. 
Сунгра ташкэридан синчиклаб куздан кечириш оркали тугунаклар 
сифати буйича гурухдарга булинади. Биринчи навбатда майда фракция, 
яъни сомом, лекин стандартда курсатилганига нисбатан 


майдарок тугунаклар ажратилади. Шунингдек, куйидаги гурухдар 
ажратилади: 1 — сомом стандарт улчамлар, 2 — усган, кукарган, сулиган, 
музлаган, 3— механик зарарланган, 4— касаллик 5 — зараркунандалар 
зарарлаган, 6 — усиб кетган ва бошкалар. Хдр бир гурух алохида 
тортилади. 
Касал тугунаклар гурухи анализига алохида эътибор берилади. 
Чириган тугунаклар бутунлай олиб ташланади (мутлак чикинди). Касаллик 
турлари аникланади. Бунда картошкани саклаш ва етиш- тиришдаги 
касалликлар атласидан фойдаланиш тавсия этййади. Камида 50 та тугунак 
сиртидан куринмайдиган касалликлари ва шикастланишларини (халкали 
чириш, темирди дорланиш, шикаст- ланишдан ичидан корайиш ва 
бошкалар) аникдаш учун буйлама уки буйича кесилади. Агар бунда касал 
тугунаклар аникланса, наму- надаги бошка тугунаклар хам кесиб курилади. 
Буйлама кесишда ту- гунакни тепасига ѐки уртасига якин жойидан 
перпендикуляр килиб кесишдагига Караганда ичидан зарарланишларни 
аникдаш эхтимоли юкоридир. Агар тугунакда бир неча хар хил зарарланиш 
аникланса, уларнинг энг зарарли ва яккол акс этгани хисобга олинади. 
Урурлик картошкани бахолашда шуни назарда тутиш керакки, гарчи 
стандартга кура туркумларни кайта ишлаш йули билан синф- ли 
картошкага куйиладиган талаблар даражасига етказиш назарда тутилган 
булса-да, бундай туркумнинг нав сифатлари у билан бир хилдаги 
кондицияга эга, лекин кайта ишланмаган урурлик картош- каникига 
нисбатан яхши булмайди. 
Уртача намунанинг бахоланиш натижалари тугунакларни анализ 
килиш далолатномаси шаклида расмийлащтирилади, унда ба- холанадиган 
туркум массаси, уртача намунадаги тугунаклар массаси ва микдори, 
аралашмалар массаси, зарарланиш гурухдари ва турлари буйича тугунаклар 
массаси ва микдори, картошканинг товар нави ѐки урурлик класси, анализ 
килинган сана ва бошка зарур маълумотлар курсатилади. Анализ утказган 
шахслар далолатнома- ни имзолайди. Анализ маълумотлари урурлик 
картошка гувохнома- сига ѐзиб куйилади. 

Download 1.27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   67




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling