Mazkur о’quv uslubiy majmua O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligining sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan namunaviy o`quv dasturi asosida tuzilgan

Afrikaning namli (yomg‘irli) tropik o‘rmonlari
G‘arbiy va Markaziy Afrikaning namli tropik o‘rmonlari o‘zining floristik tarkibiga ko‘ra Amerikaning namli tropik o‘rmonlaridan farq qiladi. Bu hududda dukkaklilar tartibiga mansub vakillardan tashqari o‘rmonlarning yuqorigi qavatining xarakterini belgilaydigan Afrika turkumlaridan sezalpiniyadoshlarning vakillari, shu bilan birga turkum va turlarga uncha boy bo‘lmaganBurseraceae, Icacinaceae, Meliaceae, Olaceae oilalarining endemik o‘simliklari ham ko‘p tarqalgan.
Doimo yashil nam (yomg‘irli) suv bosmaydigan joylarda ibtidoiy xolda asosan Liberiya, Kamerun, Gabon mamlakatlarida va Kongo basseynida saqlanib qolgan. Ularning balandligi Amazonka basseyni va Hind-Malaydagilardan pastroq 35-45 metrlar atrofida, mahsuldorligi ham kamroq.
Afrikaning nam (yomg‘irli) tropik o‘rmonlarining foydali boshqa o‘simliklari orasida ma’lum va mashhuri kofe daraxti yoki kofe (Coffea, marenodoshlar oilasidan). Bu unchalik katta bo‘lmagan daraxt o‘rmonlarning quyi yoki o‘rta qavatiga mansub.
Coffea arabica (araviya kofesi) Efiopiyaning janubiy-g‘arbiy qismini tog‘laridagi yomg‘irli o‘rmonlarining o‘simligi; Coffea canephora(kongoleziya kofesi), Coffea dewevrei (kongolez kofesi), Coffea liberica (liberiya kofesi) kola turlari Cola acuminate(uchi o‘tkirlashgan kola) va Cola nitida (yaltiroq kola) bilan G‘arbiy va Markaziy Afrikaning past tekisliklaridagi namli tropik o‘rmonlarda tarqalgan.
Past tekisliklaridagi yomg‘irli tropik o‘rmonlarning epifitlari, orxiddoshlar va turli tuman paporotniklar keng tarqalgan.
Daryolar ularning irmoqlarini qirg‘og‘ida suvga botgan boshoqlilar, qamishzorlar va suv o‘simliklarining jamoalari o‘sadi. Qamishzorlarda xlol (Cyperus), qo‘g‘a (Typha), qamish (Phragmitus), xanjaro‘t (Cladium) keng tarqalgan.
Osiyoning namli tropik o‘rmonlari
Osiyoning past tekisliklaridagi namli tropik o‘rmonlar Amerika va Afrikaning xuddi shunday o‘rmonlariga nisbatan antropogen ta’siri kuchliroq bo‘lgan. Hozirgi namli o‘rmonlarning past tekisliklari sholipoyalar va tropik ekinlar maydonlariga aylantirilgan. Faqat Malayziya va Indoneziya mamlakati geveya (Hevea brasiliensis) plantatsiyalaridan jahon bo‘yicha olinadigan kauchukning 90 foizini ilgari nam o‘rmon bo‘lgan joylardan beradi.
Yomg‘irli tropik o‘rmonlarning ayrim o‘simliklari hozir tropiklarning hamma joylarida ekma o‘simlik sifatida ekiladi. Masalan, Moluk orolidagi iforli muskat (Myristica fragrans)va chinnigul daraxt (Syzygium aromaticum), Shri-Lankadagi jigar tusli daraxt (Cinnamomum zeylanicum), Malabar qirg‘oqlaridan qora murch (Peper nigrum) va mango (Mangifera indica) ko‘p ekiladi.
Shunga qaramay Birma va Shri-Lankadan to Tinch okeanining qirg‘oqlariga qadar bo‘lgan juda katta maydonga xali inson faoliyatining ta’siri deyarli bo‘lgani yo‘q. Sumatra, Klimantana va Yangi Gvineya hududidagi juda katta odam o‘taolmaydigan botqoqliklar va botqoqdagi o‘rmonlar Hind-Malay viloyati va Fillipin orollari namligi (yomg‘irli) tropik o‘rmonlar bilan qoplangan.
O
Тропиклардаги сув ўсимликлари


siyodagi namli tropik (yomg‘irli) o‘rmonlarga xos bo‘lgan xususiyat bu ikki qanot mevali (Dipterocapaceae) oilasiga mansub turkumlari turlarining ko‘pligidir. Bu oila 22 turkumga mansub 400 dan ortiqroq turlardan iborat o‘simliklar bo‘lib ular tropik Osiyoning deyarli istisnosiz vakillari bo‘lib hisoblanadi. Bu oilaga mansub o‘simliklarning juda ko‘pchiligini baland bo‘yli daraxtlar tashkil qiladi. Shorea, Dipterocarpus, HopeavaVatica turkumlarining turlari boshqalaridan ko‘p va keng tarqalgan. Boshqa turkumlardan Sumatradagi bo‘yi 60 metrlardan ham oshadigan tarmoqlanmagan tanasi 40 metrlar keladigan Dyobalanops aromatuca xarakterli.
Osiyoning namli tropik o‘rmonlarining taksonomik tarkibi Amerika va Afrika namli tropik o‘rmonlariga nisbatan unchalik chiroyli gulli emas. Sezalpiniyadoshlar oilasiga mansub o‘simliklarning ko‘pchiligini gullari ko‘rimsiz, shu boisdan ulardan tashkil topgan o‘rmonlar ham shu kabi. Osiyoning namli tropik o‘rmonlariga fikus (Ficus) va non daraxti (Artrocarpus) ham xarakterli hisoblanadi.
Bu yerda sezalpiniyalar unchalik muhim ahamiyatli emas. Biroq Indoneziyada o‘sadigan eng baland, bo‘yi 90 metrlarga etadigan Koompassia excelsa shu oilaga mansub.
Botqoqli yomg‘irli o‘rmonlarda ham ikki qanot mevalilarning vakillari ko‘p o‘sadi. Ulardan tashqari turli palmalar va pandana (Pandanus) turlari ham bor.
Qadamlovchi va disksimon ildizli daraxtlarning ko‘pchiligi ham bu hududga xos. O‘rmonning ichkarisidagi daraxtlar chekkasidagidan kichikroq va siyrak joylashgan. Epifitlar orasida Myrmecodia, HydnophytumvaDischidiaturkumlarining turlari uchraydi. Tuproq yuzasidagi xloldoshlar (Cyperaceae)iborat o‘simliklar, botqoq moxlari va nimfeya turlari tarqalgan.
Tog‘lardagi nam o‘rmonlarda 1500 m balandliklarda dub (Quercus) va kashtan (Castanea) o‘sadi. Bu joylar uchun epifitlar va xos, ularning turlari, soni ancha ko‘p. Epifitlar orasida paparotniklar, orxideyalar va ancha chiroyli gullaydigan turlar (Hoya medinilla) ko‘p.