Mazmun I bob. Pedagog-tarbiyachi shaxsini shakllantirish va tarbiyachining kasbiy sifatlari

1.2 Pedagog –tarbiyachi ish faoliyatida kasbiy sifatlarining roli
Tarbiyachi MTTda o`z ish faoliyatini to`g`ri olib borishi uchun quyidagi kasbiy sifatlarga amal qilishi kerak:
1.Bolalarning sog'lig'ini himoya qilish va mustahkamlash, bolaning individualligini saqlash, qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish.
2. Bolalarning ota-onalari bilan o'zaro munosabatlar, bolalarni tarbiyalash va rivojlantirishda maslahat va amaliy yordam berish. Bolalarning shaxsiy rivojlanishi va axloqiy shakllanishi uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishga yordam beradi, ularni tarbiyalash tizimiga kerakli o'zgarishlar kiritadi.
3. Bolalar shaxsini, ularning moyilligini, qiziqishlarini, individual qobiliyatlarini o'rganishni amalga oshiradi, ularning bilim motivatsiyasining o'sishiga, ularning ta'lim mustaqilligini shakllantirishga, bolalar faoliyatini tashkil qilishning turli shakllarida vakolatlarini va qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
4. Bolalarning bolalar bog'chasiga moslashish paytida o'zini tutishini nazorat qiladi, oson va tez moslashish uchun qulay sharoitlar yaratadi.
5. Har bir bola uchun qulay muhit va axloqiy-psixologik iqlimni yaratadi. Bolalar muloqotini rivojlantirishga yordam beradi. Bu bolaga guruhdagi bolalar, tarbiyachilar jamoasi, ota-onalar (ularning o'rnini bosadigan shaxslar) bilan muloqotda bo'lgan muammolarni hal qilishda yordam beradi.
6. Bolalarning individual va yoshga bog'liq qiziqishlariga muvofiq, u guruhning, bolalar bog'chasi tarbiyalanuvchilarining hayotiy faoliyatini yaxshilaydi. Bolalarning huquqlari va erkinliklarini hurmat qiladi.
7. Maktabgacha ta'lim tashkilotining binolarida va bolalar yurish joylarida bolalarning hayoti va sog'lig'ini muhofaza qilish bo'yicha ko'rsatmalar talablariga qat'iyan muvofiq ravishda guruh bolalariga tegishli nazoratni amalga oshiradi.
8. U maktabgacha ta'limning o'ziga xos xususiyatlari va guruh hayotining ichki
tartib-qoidalariga muvofiq asosiy umumiy ta'lim dasturini o'zlashtirishga qaratilgan
turli xil o'yin tadbirlarini, bolalar va kattalarning mustaqil va birgalikdagi
11

faoliyatini rejalashtiradi va tashkil etadi.

9. U musiqa direktori va jismoniy tarbiya o'qituvchisi bilan birgalikda ta'tillarni tayyorlaydi, bolalarning bo'sh vaqtlarini tashkil qiladi.
10. U bolalar bog'chasining yillik rejasiga muvofiq guruhning rivojlanayotgan predmet-fazoviy muhitini, bo'sh vaqtlarini o'tkazish, bolalarning ishlari ko'rgazmalarini, turli darajadagi tanlovlarda va boshqa tadbirlarda bolalarni ishtirok etishni rejalashtiradi va tashkil etadi.
11. Maktabgacha ta'lim muassasasida o'quv jarayoni davomida o'quvchilarning hayoti, sog'lig'i va xavfsizligini muhofaza qilishni ta'minlaydi.
12. Bolalarning sog'lig'i, rivojlanishi va tarbiyasi bo'yicha kuzatuvlar olib boradi, shu jumladan elektron shakllardan foydalanadi. Bolalar o'rtasida sog'lom turmush tarzini faol ravishda targ'ib qilish.
13. Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyalanuvchilari guruhi bilan o'quv-tarbiyaviy ishlar dasturini ishlab chiqadi.
14. U o'z guruhidagi har bir bolaga hurmat va g'amxo'rlik bilan munosabatda bo'ladi, bolalar va ularning ota-onalari bilan muomala qilishda o'zini tutishi va tarbiyaviy taktikasini namoyon etadi.
15. Zamonaviy innovatsion texnologiyalar va metodlardan foydalanadi, ularni o'quv va ta'lim faoliyatida samarali qo'llashni amalga oshiradi.
16. Maktabgacha ta'lim muassasasida tashkil etilgan tarbiyalanuvchilarning kunlik rejimi va o'quv rejasini qat'iyan bajaradi.
17. Guruhdagi yagona o'quv-tarbiya jarayoni doirasida tarbiyachi yordamchisi, kichik tarbiyachi faoliyatini muvofiqlashtiradi.
18. Pedagogik, uslubiy kengashlarning ishlarida, uslubiy ishlarning boshqa shakllarida, ota-onalar yig'ilishlarida, dam olish, tarbiyaviy va boshqa tadbirlarda, maktabgacha ta'lim muassasasining ta'lim dasturida nazarda tutilgan ishlarda, ota-onalarga (ularni almashtiradigan shaxslarga) uslubiy va maslahat yordamini tashkil etish va o'tkazishda qatnashadi.[10]
12
19. O'zining ish joyida, guruh xonalarida va yurish joyida tartibni saqlaydi. Bolalar bog'chasi mulkidan, uslubiy adabiyotlardan va qo'llanmalardan ehtiyotkorlik bilan va to'g'ri foydalanadi.
20. Maktabgacha ta'lim tashkilotining tibbiy xizmatiga bolalar, ota-onalar salomatligi holatidagi o'zgarishlar to'g'risida - rejalashtirilgan profilaktik emlashlar to'g'risida o'z vaqtida xabar beradi.
21. Ota-onalar uchun tematik stendlar tarkibini, guruh dizayni va ta'tilga mo'ljallangan ma'lumot stendlarini vaqti-vaqti bilan yangilab turadi.
• murabbiy va tarbiyachilarning o’z tarbiyalanuvchilariga tarbiyaviy va ruhiy (ertak, hikoya, hikoyat, hikmatlar va donolar fikrlarini aytish orqali) ta’sir o’tkaza olishga doir xislatlari
• murabbiy va tarbiyachilarning o’z atrofdagilariga, ayniqsa o’z tarbiyalanuvchilariga ibrat-namuna bo’la olishi, ya’ni “Ibrat-namuna hayot dorilfununi” tizimidagi ma’lumotlar bilan qurollanggan holda mashg’ulotlar o’tkaza olishiga oid xislatlari.
MTT dagi murabbiy va tarbiyachilarning shaxsiy xislatlariga ularning bolalar jamoasidagi vazifalari, ularning ish faoliyatidagi fidoyiligi, bolasevarligi, bolaning istiqboliga qiziqishlari bilan aniqlanadi. Umuman olganda, MTT da faoliyat yurituvchi murabbiy va tarbiyachilar quyidagidek psixo-fizologik xususiyatlarga
ham ega bo’lishi kerak: mustahkam sog’liq, sog’lom fikrlilik, jismoniy baquvvatlilik, irodalilik, chidamlilik, ishchanlik, g’ayratlilik, bayroqdor bo’lishga ishtiyoqlilik va hokazo. Shuningdek, ular konstruktiv, analitik va ijodiy fikrlashlarga ham qodir bo’lishlari kerak. Ularga konstruktiv fikrlash ishni oqilona rivojlantirish va odilona tashkil qilish uchun kerak bo’lsa, analitik fikrlash bolaning mehnat va rasm chizish ko’nikmalarini hosil qilishini nazorat qilish va ular natijalarini tahlil qilish uchun kerak bo’ladi va nihoyat ijodiy fikrlash – bu kasbiy faoliyat jarayonidagi har qanday topshiriq yoki vazifani mustaqil hal qilish hamda ularning istiqbollarini ko’ra bilishda juda kerak bo’ladi. Bulardan tashqari ushbu
13
jarayonda murabbiy va tarbiyachilarning nutq madaniyati ham alohida ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun ham ular o’z nutq madaniyatiga ham talabchan bo’lishlari kerak. Ularga qo’yilgan talabni quyidagicha ifodalasak bo’ladi:
• Murabbiy va tarbiyachining muloyim, jozibador, bolalarni o’ziga tortuvchi ohangda gapira olishi kerak;
• Murabbiy va tarbiyachining o’z ovozini xohlagan paytda va holatda boshqara olishi, rostlay olishi va o’z ovoziga muloyimlik ruhi va ta’sirchanlik ruhi bera olishi kerak;
MTT dagi tarbiyachi va murabbiylar o’zlarining kasbiy mahoratiga qo’yilgan talablarga amal qilsa, quyidagidek yutuqlarga erisha oladi:
• bolalar bilan ishlashda ularning tarbiyasi va rivojlanishiga qayg’uradi, hamda ularga ishonish orqali bolalarning faollik va ijodiy qirralarini namoyon qila oladi. Bunda bolalarni tushuna olish qobiliyati ularning pedagogik mahoratiga o’ta muhim sifatiy ko’rsatkichdir;
• ular tashkilotchilik faoliyati orqali bolalarda mashg’ulotga qiziqishni, jamoaviy ishlarni tashkil etishda bolalarga ijobiy-jamoaviy ta’sir etishni, bollarda havaskorlik va tashabbuskorlik hamda javobgarlik hislarini shakllantira oladi. Bunday holatda ularning o’zidagi bor energiyani boshqalarga o’tkaza olishi va o’z bilim, ko’nikma, malakalarini to’liq ishga solib bolalarga ta’sir o’tkazishi o’ta muhimdir;
• ularning bolalar jamoasida ishlashiga bo’lgan moyilligi, qiziqishi, layoqati va fidoyiligi tufayligina bolalar jamoasining ma’naviy jihatdan bilimliligi ta’minlanadi, bolalardagi ijodiy faoliyat va tashabbuskorlikka ijobiy turtki bo’ladi;
• ularning o’z-o’zini baholay olishi va shu asosda o’zini boshqarishi o’z tarbiyalanuvchilaridagi sabr toqatlilik, tanqidiy fikrni to’g’ri qabul qilishlik, o’z-o’ziga talabchanlik, chegaralilik, mehnatdan qo’rqmaslilik kabi insoniy sifatlarni shakllantirishga asos bo’lishi mumkin;
• ularning bolalar bilan ishlashdagi muomalada kirishuvchanligi va bolalarga bo’lgan samimiyligi hamda muoyimligi bolalardagi barcha bilan muloqot qila
14
olishligini, bolalarning tezda o’z o’rtoqlari bilan til topisha olishligini, erkin muloqot qila olishligini, sezgirlikni, mehribonlikni, o’zaro hamkor bo’lishlikni va shu kabilarni shakllantirishga samarali ma’naviy asos bo’la oladi; ularning barcha yangilikni tez anglay olishi va bir faoliyat turidan ikkinchisiga, bir ish turidan ikkinchisiga tez o’ta olishi bolalardagi quyidagi insoniy jihatlarni shakllantirishga namunaviy-ma’naviy asos bo’la oladi: bolalarda o’rtoqlarining his hayajonlariga qayg’udosh bo’lish shakllana boradi; o’tkir zehinli va sinchkov bo’ladi; o’z e’tibori va diqqatini tezlik bilan biror narsaga qarata oladi hamda u haqda fikr yurita oladi; imo-ishora, rolga kirishuvchanlik, go’zal harakatlar qilish va zavqlilik kabi hislatlarni o’zida namoyon qila oladi; har qanday holatda va sharoitda ham o’z hissiyotlarini jilovlashni amalga oshira oladi; turg’unlik va chidamlilik, ya’ni bolalar o’zini idora qilib, tezlik bilan o’zini bosa oladi; hissiy munosabatlarni jilovlay olai, ya’ni xoholab kulmaydi, baqirib gapirmaydi, qo’pol muomala qilmaydi, birovni kamsitmaydi, birovning asabiga tegmaydi va xullas ular o’zaro munosabatlarda ma’naviyatli bo’lib yetishadi. Maktabgacha ta'lim muassasasi tarbiyachisining innovatsion madaniyatining asosiy strukturaviy komponеntlariga pеdagogning mеtodologik madaniyati, uning axborot madaniyati, innovatsion faoliyatini kiritish mumkin, zеro mazkur tushunchalar va mazmuni strukturasi taxlili ularning uzaro alokadorligini kursatadi. Bu aloqadorlik ularning pеdagogik kasbiy amaliyotining motivatsion, intеllеktual va faoliyatli-amaliy soxalarini tavsiflashi; tarbiyachi uz kasbiy faoliyati asosi va uni amalga oshirish darajasi sifatida innovatsiyalarning axamiyatini anglab еtishning kursatkichi sanalishida namoyon boʻladi.[9]

15