Mazmun I. Kirisiw II. Tiykarǵı bólim

Izertlew maqseti: Mektepge shekemgi jastaǵı balalardı intellektual tárbiyalawda M. Montessori metodikasın u’yreniw.
Izertlew wazıypaları :
1. Shıǵıs oyshıllarınıń aqılıy tárbiya haqqındaǵı pikirlerin úyreniw hám analiz qılıw ;
2. Mektepge shekemgi jastaǵı balalar aqılıy tárbiyasına qoyılǵan talaplar ;
3. Mariya Montessori hám onıń metodikalarınan úyreniw;
4. Shınıǵıwlar processinde Montessori metodikasınan paydalanıwdıń áhmiyetin úyreniw.
Izertlew obiekti: Mektepge shekemgi tálim sho'lkemi tárbiyalaniwshileri.
Izertlew predmeti: Mektepge shekemgi tárbiya jasındaǵı balalarda intellektual pazıyletlerdi qáliplestiriw procesi .
Izertlewdiń metodologik hasası: Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasi; Ózbekstan Respublikası “Tálim tuwrısında” gi Nızam I. A. Karimovning tálim -tárbiyaǵa tiyisli dóretpeleri Mariya Montessori metodikası shıǵıs halqlarining milliy tárbiya mazmunın ózinde sáwlelengen etken halq pedagogikası, diniy derekler shıǵıs oyshıllarınıń shıǵarmaalrida alǵa surilgan kámal insan ideyası haqqındaǵı qarawları : rásmiy hújjetler tárbiyalaniwshilerdi aqliy tárepten bárkámal etip tárbiyalawdıń pedagogikalıq tiykarların islep shıǵıwda jollanba bolıp xızmet etedi.
Ilimiy izertlewdiń ámeliy áhmiyeti: Izertlewimiz mazmunın jaqtılandıriwde biz kóplegen ilimiy ádebiyatlardan, sonıń menen birge waqıtlı baspasóz baspalarınan paydalanǵan halda úyreniwge háreket etdik. Baqlaw hám pedagogikalıq ámeliyatda qollaǵan tájiriybelerimiz nátiyjesinde bul ilimiy izertlewimizni bir jollama retinde jıynawǵa háreket etdik. Eger bul izertlewimiznidan tárbiyashiler, studentler sol tarawǵa qızıǵıwshılar ózleri ushın qandayda -bir maǵlıwmat alsalar biz óz maqsetimizge eristik dep alamız.

2. 1. Mektepge shekemgi tárbiya jasındaǵı balalar aqılıy tárbiyasına qoyılatuǵın talaplar
Házirgi dáwirde Abdulla Avloniydin’ “Tárbiya biz ushın ya turmıs, ya mamot, ya najot, ya apat, ya saodat, ya páleket máselesidir” degen pikirin kóp baqlaw etińip atır. Ullı bilimparvardin' bul sózleri asrimiz basında milletimiz ushın qanshalar zárúrli aktual bolǵan bolsa, házirgi kúnde bul ushın da sonshalıq, bálki odan da kóre zárúrli hám aktual bolıp tabıladı. Sebebi tálim tárbiya ań jemisi lekin áyne waqıtta ań dárejesi hám onıń rawajlanıwın da belgileytuǵın omil bolıp tabıladı. Sonlıqtan, tálim -tárbiya sistemasın ózgertirmesten turıp sananı ózgertirip bolmaydı. Sananı oylawdı ózgertirmesten turıp bolsa biz gózlegen joqarı maqset azat hám abad jámiyeti júzege keliw etip bolmaydı”-:degen Birinshi Prezidentimiz I. A. Karimov
Házirgi dáwirde aqiliy tárbiya zárúrli áhmiyet kásip etpekte. Sebebi siyasiy-economikaliq , social wazıypalardı hal etiw kóp tárepten jámiettiiń hám odaǵı hár bir shaxstı aqiliy dárejesine baylanıslı. Aqılıy l tárbiya -shaxstı hár tárepleme rawajlandırıwdıń zárúrli strukturalıq bólegi bolıp tabıladı. Ol balalarǵa intellektual oyda sawlelendiriw hám bilimlerdi sıńırıw, olarǵa shaxstıń intellektual sezim sezim hám sapalardı tárbiyalawǵa qaratılǵan process bolıp tabıladı. Intellektual tárbiya processinde bala intellektual tárepten kámalǵa jetedi. Intellektual qıyallardıń rawajlanıw processinde eń áwele olar ózleriniń basqalar menen bolatuǵın munasábetlerinde sanalı tushuna baslaydılar ; qatarlasları hám úlkenler menen bolatuǵın munasábetlerde ahloq sebepleri rawajlana baradı.
Tárbiya sonday tashkil etiliwi kerek intellektual talaplar balalar xulqi, olardıń óz-ara munasábetleri ushın móljel bolsın. Pedagogika páni balanıń intellektual rawajlanıwda tárbiya hám tálimdi muhum faktor dep esaplaydı. Pedagogika hám ruwxıylıqǵa tiyisli júdá kóp izertlewler nátiyjelerdi kórsetiwine mektepge shekem tárbiya dáwiri balanıń ruwxıy qáliplesiwde eń zárúrli maqsetke qaratılǵan tálim-tárbiya qáliplese baslaydı. 6 -7 jasqa barǵanda bolsa unamlı qulıq normalarining talay turaqlı forması júzege kelip, bala dógerek -átirapdaǵılar menen bolatuǵın munasábette áne sol iyelep alǵan etika qaǵıyda hám normalari noqatı názerinen jumıs tutatuǵın bolıp qaladı. Sonıń ushın balalarǵa dáslepki jastan baslap intellektual tárbiyaǵa berip barıw zárúrli áhmiyet kásip etedi.
“Tárbiyaǵa sonday tashkil etiliwi kerek, aqılıy talaplar balalar xulqi olardıń óz-ara munasábetleri ushın móljel bolıp qalsin” Insannıń intellektual rawajlanıwda adamlardıń birge jasawları processinde qáliplesken hám rawajlanǵan boyigan halda áwladdan - áwladqa ótetuǵın ápiwayı etika normalarini iyelew úlken áhmiyet kásip etedi.
Mektepge shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardı aqiliy tárbiyalawda maydanınan alıp barılatuǵın jumıslar ulıwma wazıypalarǵa muwapıq rivishda taokmillashtirilishi kerek. Mektepge shekemgi jasda qáliplesetuǵın intellektual sezim -sezimler, qulıq atvor ádetleri hám qıyallar pútkil balalar iskerligine hám olar ortasındaǵı balalar menen úlkenler ortasındaǵı óz-ara munasábetler kompleksine hal etiwshi tásir kórsetedi. Tálim -tárbiyalıq jumıslar mazmunı hám formaları bala múmkinshiliklerin esapqa alǵan halda anıqlawtırıladı. Pedagoglardıń “Balalar bog'chasida tálim -tárbiya programması”ga súyene otirip, mektepge shekem jas daǵı balalarda intellektual hám miynet aktivligin rawajlandırıw insaniy pazıyletler hám jámiyetshilik tiykarların, puqararlik sezim -sezimlerin rawajlandırıw tuwrısında ılajı barınsha ǵamxorlıq etiwleri zárúrli bolıp tabıladı.
Sol maqsette balalardıń qolınan keletuǵın islerdi orınlaw, oyın hám shınıǵıwlar daǵı tálim, oyın hám shınıǵıwlar daǵı tálim, mazmunli ushırasıw paydalanladi.
Balalar menen rejeli túrde izbe-iz jumıs alıp barıw olardıń intellektual qıyalların da, real intellektual qulıq -atvorlarni dárejesin da asıradı : mektepge shekem jas daǵı balalarda kóp zattı óz qolı menen qılıw hám etilgen jumıslardan quwanıw, úlkenler miynet nátiyjelerdi qádirlew kónlikpelerdi rawajlantıradı ; ulıwma paydası ushın etiletuǵın jumıslarda ózleri qatnasıw etiwge, birge oynaw, shuǵıllanıw, ulıwma maqsetlerdi qoyıw hám ámelge asırıwǵa umtılıw vujudga keledi. Bulardıń barlıǵı bala shaxsınıń social baǵdarın belgileydi eń áhmiyetlisi talay keyin, mektep jasid ideologik siyasiy intellektual tárbiyanı mufaqqiyatli ámelge asırıw, dúńyaǵa kózqarastı miynetke unamlı munasábetti qáliplestiriw imkaniyatın berali.
Áyyemgi -áyyemginen ózbek, shıǵıs klassiklari ijodida etika - ádep máselesi oraylıq orın iyelep kelgen. Kaykovusning “Qobusnoma” sidan tartıp Al -Xorezmiy, Abu Nosr Farobiy, Abu Rayxon Beruniy, Abu Ali Ibn Sinolarning nazmiy hám nasriy dóretpelerinen Yusuf Tán Xojibning “Qutatg'u bilig” (Baxıt keltiretuǵın bilim) Axmad Yugnakiyning “Hibotul haqoyiq” (Haqıyqat sıylıqları ) imom Ismoil al Buxoriyning “Al -Ádep al Mufradot” (Ádep eń jaqsı ǵáziyneleri) sıyaqlı jaxonga mashg'ur dóretpelerinde, Alisher Navaiydıń o'lmas poeziyaında, Munis Xorezmiyning “Sawatı tálim” ida, Kámaliddin Xusayin, waz sóylewshi Koshifiyning “Etikası muhsimiy” sıyaqlı dóretpelerinde etika ádep máseleleri kórsetilgen.
Koshifiyning dóretpelerindegi tálim -tárbiya etika máseleleri kópshilik chun ulgi, úlgi, ádep norması retinde qısqa, tıyanaqlı juwmaqta etip jazılǵan.
Koshifiyning dóretpelerindegi tálim -tárbiya etika máselelerin kópshilik ushın ulgi esaplanadı. Koshifiyning pikrine qaraǵanda insan pazıyleti onıń iyelegen tálim -tárbiyasına baylanıslı.
Sondaǵana ol ádepli esaplanıwı múmkin. “Ádep -bul kewilim jaman sózlerden hám úlgili xulqdan saqlay alıw, ózin hám sózlerdi da húrmet ete biliwdadir”1 deydi oyshıl. Onıń pikrine qaraǵanda jaqın pikirdi A. Navaiy ijodida da kóremiz.
Etikanıń eń zárúrli kriteryası sanalgan ádep haqqında pikir júrgizer eken: “Ádep kishi jasdagilarni ullılar duosiga iye etedi hám ol duwa barokati menen ómirlik payda kóriwshi boladı. Ádep, kishkeneler miyirin ullılar ko'ngliga saladı hám ol muhabbat ko'nglda máńgi qaladı”2 degen edi ullı shayır. Bul menen ol adamlardıń insaniylik belgin onıń ádepli, etikalı ekenligi menen olshenedi, dep aytıp otedi.
A. Navaiydıń “Mahbub ul qulub” shıǵarmasında ádep etikaǵa tiyisli ideyalar ilgeri surilgan. Onıń birdan -bir árman -umidi, idealı insanǵa bolǵan miyir muhabbat, shın júrektenlik edi. Onıń tómendegi qosıqtıń bir qatarıları pikiriimizning ayqın dálili bolıp tabıladı.
Maǵan na yodu na aslam háwes bolıp tabıladı.
Eger men adam o'lsam -bul bas bolıp tabıladı
Yamasa :
Favron elining denesinde da jan bo'lg'in.
Da janlarına perishte dárman bo'lg'ir.
Yamasa :
Nafing eger xalqqa besik erur.
Bálki bul payda ózińge kshproq erur.
Joqarıdaǵı qosıqiy qatarlardan kórip turıpmizki. A. Navaiy inonparvarlik ideyaların asa ullılaǵan. Oyshıllarimizning dóretpelerinde xalıq sózine, naqılǵa aylanıp ketken hikmetli gáplerdi kóplegen keltiriwimiz múmkin. Koshifiyning “Yoog'onchilik seni qorlıqqa jetekleydi, rostgo'ylik bolsa baxıtsızlıqtan saqlaydi” hám “ádep -altınnan qımbat” sıyaqlı eń jaqsı ǵáziyne pikirleri usılar gápinen bolıp tabıladı.
Imom Ismoil Al -Buxoriyning “Al -ádep Al -mufradot” (Ádep durdonlari) kitapı áke -onani húrmet etiwge úyretiw tshg'risidagi sózler menen baslanadı.
Atap aytqanda, kitaptıń 13 -betsidagi sonday deydi “Alla taollohning roo'i bolıwı áwele onaning hám taǵı onannig keyin bolsa otaning razı bolıwına baylanıslı. Oyshıllar aytadurlarki ádepli insan barlıq adamlardıń jaqsısı bolıp tabıladı hám barlıq xalıqlar ushın jaǵımlı bolıp tabıladı. Ol lawazımlı kisilerden gózzallaw hám bay adamlardan húrmetliroqdir”
Ullı oyshıl, parsı -tájik ádebiyattıń kórinetuǵındalaridan abulqosim Foruxxiy adabning qımbatın sonday tariflaydi:
Jaqsı qulıq shohlik hám úlken mámleketten jaqsılaw.
Sap tábiyaat altın gáwhar qanında da jaqsılaw.
waz sóylewshi Koshifiy insanlarda aq kópshilik bag'ri keńlik, miynetsevarlik, alagóleklik, rostgo'ylik, saqıylıq, hújdaniylik, irodlilik qatiyatlilik sıyaqlı pazıyletler bolıwı shárt hám bular insolnning bárkámaligidan dárek beredi, deydi.
Abu Ólshem hám uyqassız qara sóz benen jazılǵan kórkem shıǵarma Farobiy insan óziniń jaqsı xulqi menen baxıt - saodatqa jetiwi múmkin deydi.
Dáwirmizning erik bilimparvarlaridan bolǵan Abdulla avloniy insan bárkámaligi onıń ahliga, fizikalıq sawlıǵında hám de ádepli xoshxuligida, dep biladi. “Abdulla Avloniy til hám sóz odobi haqqındaǵı ulıwma insanıylıq pikirlerdi sonday tariyplaydi:”... sóz insannıń dárejede hám kámalın, ılım hám odobini ólshep kórsetetuǵın tárezidiryu aqıl iyesileri kisiniń dildagi pikir hám niyetin, ılım hám odobini ólshep kórsetetuǵın tárezi bolıp tabıladı. Aqıl iyesileri kisiniń dildagi pikir hám niyetin, ılım hám quwatı, qadr hám qımbatın sóylegen sózinen bilurlar”4
Ol insan odobidagi uyat hám ifatni joqarı bahalaydı, uyat degende ishda, sózde adabda ámel qılıwdı túsinedi, onı insaniylikning muhum belgisi, bed biladi.
Abdulla Avloniy etika -bul qulıqlar kompleksi bolıp tabıladı, biraq jaqsı qulıq óz -ózinden payda bolmaydı. Olardıń qáliplesiwi ushın málim bir sharayat -tárbiya kerekligini gápiradi.
Avloniy tárbiyanıń bala kámalıde tutqan ornı tuwrısında sonday deydi. Temirshiniń balası tárbiya tapsa bo'lur alım. Buzilsa xulqi, luqmon balası bolsa kelesi zalım. Dáwirimizning belgili oqımıslılarınan biri professor Shoislom Shamohmudov ádepli bolıw pazıyleti tuwrısında sonday jazadı.
Adamiylik muqabası ádep eken,
Ádep kisi turmısında aftob eken.
Kimda ádep mayus bolsa, dili majrux.
Baxıtlı ko'lsam saodatı betab eken.
Ádepli, jaqsı xulqli bolıw tuwrısında dono xalqımız tuqigan kóplegen naqıl maqallar ásirler talay awızdan -awızǵa ótip kelip atır.
Barlıq isten xulqi xosh jaqsı erur. Xulqi xosh adamdı el, xalıq ızzep qilur
Odobning abırayıń.
Ádep -kisiniń zebu ziynati.
Insan odobi menen, aspan aftobi menen hám xakozo. Qay jerde, qaysı dáwirde, qaysı jámiyette jaqsı qulıq qarar tapsa, sol jámiyettegi adamlardıń turmısı párawan, turmısı tınısh adamları piru bodavlat boladı. Bizge tiǵiwtirilgan sovet tuzimi dáwirindegi xalqımız óz ájdadlarınıń, tilinen milliy -materiallıq dástúrlerineden, tilinen milliy materiallıq ádetlerinen benasib etip kelingen xalqımız, ásirese jaslarımız arasında ilmsizlik, ruwxıy qoshoqlik illetlerin júzege keltiridiki, bul kóp jaǵdaylarda óziniń qolaysız achiq mevasini berip atır, bul bay milliy tariyxımızdan kem xabar jaslarımız arasındaǵı ilmsizlik buzıqlıq, turpayılıq, tıǵızlıq, ruwxıy qoshoqlik sıyaqlı illetlerdiń túbiri tikkeley joqarıdaǵı jaǵdaylarǵa barıp taqaladı.
Sonday eken, xozir jámiyetimiz ǵárezsizlikke eriwgech hám óz ǵárezsizlikin tiklayotgan bir waqıtta, jámiyettegi siyasiy, ekonomikalıq, social wazıypalardı muvofaqqiyatli hal etiw kóp tárepten biz jasap turǵan jámiettiiń hám odaǵı hár bir shaxstıń etika dárejesine baylanıslı.
Bunıń ushın dono xalqımız mutaffkirlarimizning eń jaqsı ǵáziyne pikirlerine ámel etip, jaslarımızǵa balalıqtan baslap babalarımız tárepinen qollap kelingen eń xalqchil ádep na'munalarini uyretip barıwımız zárúr.
Tárbiyanı jaslıqtan baslaw zárúr ekenligin barlıq oyshıl álemlerimiz aytıp kelisken. Juladan, ullı oyshıl Abu Shukur Balxiy bala tárbiyashi jaslıgınan baslanashi kerekligini sonday tariyplaydi:
Jaslıq sıyaqlında úyreniw menen
Aqıl da aqıl tabıwıń ańsat
Hoxlagan tárepke egip qóyadı.
Nixolligida daraxatni baǵman
Qiyshig'ini hyech kim tug'irilay almas.
Nál ulg'ayib, bolǵan yug'on.
Áyyemgi -áyyemginen ilmli kisiler jámiettiiń eń abıray adamları esaplanǵanlar sol menen birge, limli bolıw ádep -etika qaǵıydaların iyelew menen ajıralmas baylanıslı halda ámelge asırıp barılǵan. Kópshilik ádep hár qanday bilgir joqarı qoyılǵan hám bul hal bala tárbiyasında, onıń keleshek jámiyetke múnásip kisi bolıp jetiwishda óziniń júdá jaqsı nátiyjesin bergen. Pedagogika páni da balanı hár tárepleme tárbiyalawda muhum wazıypalardan biri dep esaplaydı. Ol balalarǵa intellektual oyda sawlelendiriw hám bilimlerdi sıńırıw olarǵa shaxstıń intellektual sezim -sezimleri hám sapaların, unamlı ruwxıylıqın tárbiyalaw zárúr dep qaraydı. Balalardı intellektual tárbiyasına tárbiyalıq tásir kórsetiwdiń natiyjelilew bolıwı ushın hár bir jas basqıshı ruwxıylıqın jaqsı biliw kerek.
Psixolog hám pedagog ilimpazlar alıp barǵan ilimiy izertlew jumısları nátiyjesi balalarda intellektual rawajlanıw júdá erte baslanıwdı kórsetedi: bala ómiriniń birinshi ayınıń ózinde úlkenler ol menen soylesgende quvonib ketedi. Bog'cha jasında kelip úlkenler balanı jaqsı kútim qilsalar, ol úlkenlerge miyir qóyadı. Izertlew jumısları nátiyjesi sonı kórsetedi bala 2 -3 jasda kirgeniń ózinde ol jaǵdayda uyalshaqlıq, ǵárezsizlik yamasa ózine isenimsizlik, menmenlik jas ǵamxorlıq, óz qatarlaslarına itibar menen munasábette bo'ilsh sıyaqlı shaxsy ayrıqshalıqlar kórinetuǵın bóle baslaydı.
Bir qansha ilimpazlardıń atap ótiwishe úlken gruppa balaları házir juwaplıq qayırqomlıq hám shınlıq sıyaqlı intellektual páziyletlerdi iyelep alar ekenler. Sol menen birge, olar basqalardıń tınıshsızlanıw shekip atırǵanına kóbinese bıyparq bo'lar ekenler sonday sezimlerdi olar ańlap yetalmas ekenler.
Balalar social turmıs voqyea -hádiyseler ortasındaǵı óz-ara baylanıslılıqlar tuwrısındaǵı eń ápiwayı bilimlerdi iyelep alıwları olarda dáslepki watanvarlik hám baynalminallik sezimlerdi tárbiyalawǵa tiykar etip xızmet etedi.
Mektepge shekem tárbiya jasınıń ózine tán tárepi sonda, bul jasda balalar ele intellektual túsinik yamasa xulqni sóz menen anıq tariyplab beromaydilar onı basqa ushnacha uqsas voqyealar menen salıstıra almaydılar.
“Da’stlepki qa’dem ” programmasınıń maqseti
“Mektepge shekem jas daǵı balalar rawajlanıwına qoyılatuǵın mámleket talapları”ning orınlanıwına erisiwden, yaǵnıy mektepke jismonan saw, aqlan hám mánisi boyınsha jetik, jámiettiiń túrli aǵzaları menen baylanısde bóle alatuǵın, bolmıstı anıq aqıl etetuǵın, turmısqa social tárepten kelisiwshi, ulıwma milliy qádiriyatlarimizni qadrlaytuǵın, sonıń menen birge, ǵárezsiz hám sanalı jasaytuǵınlıq balanı tayarlawdan ibarat.
Programmanıń wazıypası
Balalardı fizikalıq, intellektual hám de social -sezimiy tárepten kámal taptırıw hám olardıń sawlıgın qáwipsizlik qılıw ; balalardıń erkin pikirlew, dóretiwshilik qábiletlerin rawajlandırıw, ahloqiy hám ruwxıy tárepten bárkámal, sonıń menen birge, keleshekte ǵárezsiz hám sanalı jasaytuǵınlıq kámal insanlar etip voyaga jetkiziw ushın shárt-shárayatlar jaratıwdan ibarat esaplanadi.
Programmada balalardı rawajlandırıw hám mektepke tayarlaw dáwiri shártli túrde tómendegi basqıshlarǵa bólinedi:
Gódeklik (1 jasqa shekem)
Dáslepki jas (1-2 jas )
Dáslepki jas (2-3 jas )
Kishi jas (3-4 jas )
- Orta jas (4-5 jas )
Úlken jas (5-6 jas )
Mektepke tayarlaw dáwiri (6 -7 jas )
Programmanıń strukturası
1. Balalardıń rawajlanıw qásiyetleri
2. Fizikalıq rawajlanıw
3. Shınıǵıwlar kestesi (háptelik, aylıq, 1-yarım, 2-yarım jıllıq hám
jámi )
4. Social -sezimiy rawajlanıw
5. Sóylew, oqıw hám sawatqa tayarlıq
6. Biliw procesi: átirap álem tuwrısındaǵı bilimge ıyelew jáne onı ańǵarıw
Bul programmanıń kirisiw bóleginde tálim-tárbiya maqset, wazıypalarına uyqas bala shaxsın fizikalıq rawajlandırıw, sóylew hám oylawın ósiriw, ruwxıy qáliplestiriw hám olardı mektepke tayarlaw maqsetleri kórsetilgen.
Jańa rawajlanıwlastırılgan programmanıń maqset, wazıypası búgingi Mámleket hám jámiyet basqarıwdıń erkinlashuvi sharayatında, puqaralıq jámiyetiniń kelesi shaxsların bárkámal etip kámalǵa jetkiziwge bolǵan talap hám zárúriyatın qandırıw, ámeldegi “Úshinshi mıńjıllıqtıń balasi” tayansh programmasınıń nátiyjeli mazmun-mánisin saqlap qalǵan halda, mektepge shekem jas daǵı balalardı jańa Mámleket talapları tiykarında tárbiyalawǵa qaratılǵan.
Programma mazmunı balalarda dáslepki bara milliy ózlikti ańǵarıw sezimin qáliplestiriw, milliy úrp-ádetler, milliy hám ulıwma milliy qádiriyatlarǵa húrmet-sıylasıqtı kúsheytiw maqsetin názerde tutadı.
Bul programma Ózbekstan Xalıq tálimi ministrligi YUNISEF xalıq aralıq shólkemi menen sheriklikte ótkergen úsh basqıshlıq tájiriybe- validasiya sınaqlarınan nátiyjeli ótken.
Búgingi kúnde mektepge shekem tálim salasınıń barlıq baǵdarları bul normativ hújjetler menen támiyinlengenligi hám olar XTvning elektron saytlarında kórsetilgenligi sebepli, jańa tayarlanǵan rawajlanıwlastırılgan baspaǵa bul hújjetler kiritilmadi.
Ámeldegi programma normativ hújjetler menen birgelikte baspa taboq kólemde baspa etilgen. Jańa tayansh programma pútin jaǵdayda, toltırıw hám qosımshalar menen áyne baspa taboqni quraydı. Programmada tálim-tárbiya mazmunı 3 jónelis 6 basqıshda ámeliyatqa usınıs etilgen:
Balalardı fizikalıq rawajlandırıw ;
Sóylew hám oylawdı rawajlandırıw ;
Ruwxıy -materiallıq jetiklik.
Jańa dástúrlestirilgen tayansh programması mektepge shekem jas daǵı balalarǵa 4 jónelis 3 basqıshda tálim-tárbiya beriw maqsetin názerde tutqan :
1. Fizikalıq rawajlandırıw, óz-ózine xızmet hám gigiyena;
2. Social -sezimiy rawajlandırıw ;
3. Sóylew, oqıw, sawatqa tayarlıq ;
4. Biliw procesi, átirap -álem tuwrısındaǵı bilimlerge ıyelew jáne onı ańǵarıw
Zamanagóy pedagogikalıq -psixologiyalıq izertlewler úsh jasqa deyingi dáwir, úsh jastan bes jasqa shekem hám bes jastan jeti jasqa deyingi balalar psixik hám jas ózgeshelikine kóre bir-birine jaqınlıǵın ilimiy tiykarlaǵan. Analizlerge súyene otirip, jańa programmada tuwılǵannan 24 ayǵasha bolǵan rawajlanıw dáwirleri (dáslepki jas ) aylar kesiminde, I kishi (2-3 jas ), II kishi (3-4 jas ), orta (4-5 jas ), úlken (5-6 jas ), mektepke tayarlaw (6 - jas ) etip belgilendi.
Soǵan baslap balalardı intellektual tárbiyalawda tiykarǵı qural bul shınıǵıwlar procesi bolıp tabıladı. Biz izertlewimizde sóylew ósiriw, biliw procesi, átirap álem tuwrısındaǵı bilimlerge iye bolıw hám onı ańǵarıw tuwrısında tao'xtalamiz.
Programma tuwrısında g'uyoidagi juwmaqlardı bildiremiz:
Jańa rawajlanıwlastırılgan programma dúzilisi tárepinen tárbiyashine kúndelik tálim-tárbiya jumısların joybarlawda bir qatar artıqmashılıqlar jaratadı (Tekst qısqasha, anıq, bólek jónelisler boyınsha berilgen);
Zamanagóy pedagogikalıq -psixologiyalıq terminlerden paydalanılǵan (M-n, “Ekspressiv” sózi - latınsha “kórsetilgenlik” mánisin anglatib, óz sezim- sezimlerin sóylew arqalı ańlatıw ilmiy tájriybelerine ıyelew, “Impressiv” - ózgeler sóylewin esitiw hám esitilgen sóylewdi túsiniw ilmiy tájriybelerine ıyelewdi ańlatadı.)
Barlıq wazıypalar bala shaxsın tikkeley tárbiyalawǵa qaratılǵan ;
Milliy ruxlanıw hám ruwxıylıqǵa bólek pát berilgen;
Programma bilimlendiriwge tiyisli oyınlar kompleksi menen bayıtılǵan ;
Balanıń dóretiwshilik qábiletin rawajlandırıwǵa qaratılǵan suwretleytuǵın iskerlik hám muzıka bólimleri keń kórsetilgen;
Programmada ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń baslanǵısh klassları ushın engizilgen Mámleket tálim standartları ortasında ajıralmaslıq principlerıge bólek áhmiyet berilgen.