«Mádeniyat» túsinigi rawajlanıwı dárejesiniń ulıwmalastıratuǵın kórsetkishi bolıp, bir qansha mánisti ańlatadı

Kirisiw

«Mádeniyat» túsinigi rawajlanıwı dárejesiniń ulıwmalastıratuǵın kórsetkishi bolıp, bir qansha mánisti ańlatadı. Mısalı, jámiyet mádeniyatı, ayırım shaxs mádeniyatı, hám insan iskerliginiń ayırım túri mádeniyatı haqqında sóz júrgiziw múmkin. Insan iskerligi materiallıq hám ruwxıy baylıqlar jaratıwshı túrlerge bólinedi. Usı sebebten, materiallıq hám ruwxıy mádeniyat parıq qılınadı.

Materiallıq mádeniyat insan tárepinen tábiyattı boysındırıw dárejesi kórsetkishi bolıp tabıladı. Oǵan islep shıǵarıw quralları hám miynet predmetleri kiredi. Ruwxıy mádeniyatqa pán, xalıq maǵlıwmat dárejesi, meditsina xızmeti dárejesi, kórkem óner dárejesi, adamlardıń etikalıq normaları, ruwxıy mútájlikler hám mápler rawajlanıwı dárejesin kirgiziw múmkin. Sonday etip, mádeniyat insannıń hám materiallıq islep shıǵarıw, hám ruwxıy ómir tarawında rawajlanıwı processindegi jetiskenliklerdi óz ishine aladı. Ol insaniyat bilimleri, onıń miynetinen ibarat bolıp, adamlardıń aldınǵı áwladları tárepinen jaratıladı.

Insaniyat mádeniyatı ushıwshań, ózgeriwshen, sebebi házirgi áwlad aldınıǵı áwladlar materiallıq qádiriyatlarınan dóretiwshilik paydalanıw tiykarındaǵana jáne de rawajlanıwı múmkin.

Ózbekstannıń kem ushraytuǵın mádeniyatı jıllar, ásirler dawamında qáliplesip, onı saqlaw, rawajlandırıw kóp milletli respublikanıń joqarı maǵlıwmatlı insanları - pán, ádebiyat, kórkem óner ǵayratkerleri wazıypası bolıp tabıladı.

Insan ómiri iskerliginiń áhmiyetli strukturalıq bólegi pútkil insaniyat tárepinen jıynanǵan materiallıq baylıqqa ıyelewi, sonday-aq basqarıw mádeniyatın iyelew bolıp tabıladı.

Menejment madjaniyati júdá áhmiyetli bolıp tabıladı. Insaniyat óz rawajlanıw processinde kútá úlken menejment tájiriybesin jıynaǵan. Bazar sharayatında bul tájiriybe basqarıw natiyjeliligin asırıwǵa xizmet etiwi kerek. Menejmenttiń payda bolıwı hám rawajlanıwı, áwele basqarıw mádeniyatı dárejesi kóteriliwi menen baylanıslı. sebebi, menejment jolları, usılları, qural hám usıllarına keri baha beriw jolı menen, olardıń eń jaqsıları jáhan tájiriybesinde qollanıw ushın ajıratıp alındı.

Menejment mádeniyatı insan mádeniyatınıń strukturalıq bólegi bolıw menen bir Qatar ózine tán ayrıqshalıqlarǵa da iye. Mádeniyatqa ıye bolıw menejer ushın tek zárúr emes, bálki shárt esaplanadı, sebebi hár bir shólkemniń hár bir bólimi nátiyjeli islewi ushın onıń xızmetkerleri joqarı mádeniyatqa iye bolıwları kerek.

Menejment mádeniyatı dárejesi xızmetkerleri, ásirese, menejerler mádeniyatın, menejment processi mádeniyatı, basqarıw texnikası, miynet sharayatın kórsetiwshi kórsetkishler boyınsha bahalanadi. menejment mádeniyatı elementleriniń hár túrliligi basqarıw processinde hár túrli normalarǵa, atap aytqanda, etikalıq, xuquqiy, ekonomikalıq, shólkemlestirilgen, texnikalıq, estetik normalarǵa ámel qılıw zárúriyatın keltirip shıǵaradı.

Etikalıq normalar insannıń ádep hám ikramlıq tarawındaǵı hulqın tártipke saladı. Olar qatarına social minnetti tuwrı túsiniw, adam ortasında insaniy munasábet hám óz-ara húrmet, hújdanlıq, haqiyqatgóylik, kishipeyillik hám t.b. lar kiredi. Basqarıw processinde etikalıq normalarǵa ámel qılıwı onıń mádeniyatı joqarı dárejede ekeninen dárek beredi.

1. 
   Menejment mádeniyatınıń tiykarǵı Elementleri
   

Menejmentte xuquqiy normalar mámleket-xuquqiy hám shólkemlestirilgen-xuquqiy normativ hújjetlerde sawlelenedi. Onıń quramına mámleket kárxanası tuwrısında nızam, isbilermenlik haqqında, múlk tuwrısında nızamlar kiredi. Lekin nızamlar xar bir kárxananıń ayriqsha qásiyetlerin esapqa alalmaydi. Usınıń sebepinen, xar bir kárxana, nızamǵa tiykarlanǵan túrde, kárxanada óndiristiń ayriqsha qásiyetlerin esapqa alıwshı normativ qaǵıydalar ornatıladı.

Ekonomikalıq normalar kárxana iskerligi processinde eriwiliwi kerek bolǵan ekonomikalıq kórsetkishlerdi belgileydi. Olar quramına finans-kredit normaları, sudalar alıw tártibi, amortizasiya normaları, ónimniń esaplanǵan bahası, payda norması, rentabellik norması, fondlar ushın tólewler, byudjetke tólewler, ekonomikalıq xoshametlew normaları kiredi.

Shólkemlestirilgen normalar shólkem quramın, ayrıqsha bólimi hám shaxslar iskerligi quramı hám rejimin ishki tártip iskerlik túrlerin, xızmetkerler wazıypaların, informaciyanı qayta islew hám paydalanıw procesin belgileydi.

Texnikalıq normalar kárxananıń jáne onıń bólimlerin basqarıw ushın zárúr úskene, texnika hám transport quralları, ásbaplar menen qurallanǵan dárejesin ańlatadı. Estetik talaplar hám normalar xam basqarıw processinde qollanılatuǵın texnika quralları hám úskeneleri, hám basqarıw xızmetkerlerin qamtıp turıwshı sırtqı ortalıq ushın belgilenedi.

Menejment mádeniyatı quramına basqarıw xızmetkerleri mádeniyatı, menejment processleri mádeniyatı, miynet sharayatı mádeniyatı hám hújjetler júrgiziw mádeniyatı kiredi. Menejment mádeniyatınıń barlıq elementleri óz-ara tásir etiwshi bolıp tabıladı. Usınıń menen birge olar arasında basqarıw xızmetkerleri mádeniyatı joqarı jetekshi áhmiyetke iye. Menejer menejment procesi mádeniyatınıń joqarı dárejesine erisiw jáne onı óz iskerligi processinde qollay alıwı menen xarakterlenedi. Hár bir kárxana hám shólkem menejeri óz wazıypasın orınlaw processinde jámááttiń basqa aǵzaları menen munasábette bo'lar eken isbilermen kisiler arasında ámeldegi etikaliq qaǵıydalarǵa boysınadı.

Hár bir jámáátte insanparwarlıq, insanǵa húrmet ortalıǵı bar bolıwı kerek. Menejment mádeniyatı menmenlik, hámelparastlıq, turpayılıq kere is bolıp tabıladı. Menejment sistemasında, sonıń menen birge mámleket normalarına ámel etpewlik, wádeparazlıq iskerlikke nadurıs ataq beriw hám basqa ayrıqshalıqlarǵa jol qoyıp bolmaydı. Miynetke dóretiwshilik jantasıw isbilermenlik, juwapkerlik, ǵayrat hám ǵárezsizlik, byurokratizm, nızam buzıwshilıqqa, hújdaniylikka, kishipeyillik hám ápiwayılıq basqarıw xızmetkerleri mádeniyatın ańlatadı.

Basqarıw xızmetkerleri mádeniyatın támiyinlewdiń tiykarǵı jollıq - menejment ilmin tereń iyelew, ulıwma dárejesi hám mamanlıǵın úzliksiz asırıp barıw, óz iskerligi nátiyjelerin analiz etiw hám túsiniw, unamlı jeke sapaların rawajlandırıwdan ibarat. Menejment mádeniyatı ushın menejment procesin shólkemlestiriw mádeniyatı dárejesi zárúrli áhmiyetge iye. Menejment procesi mádeniyatına ámel qılıw kárxanada zamanagóy menejment procesi qollanıwın ańlatadı.

Menejment procesi mádeniyatı, sonıń menen birge, menejment miynetin (menejment miynetin maqul túsetuǵın bólistiriw, koorparaciya qılıw hám shegaralaw, jumısshılar sanın normalastırıw, kadrlardı tuwrı jaylastırıw hám olardan paydalanıw ) hám isleytuǵın jumıs jayın (jumıs jayın hám bınanıń qolaylıǵı, olardıń sanitariya -tazalıq talaplarına juwap beriwi), jıynalıslardı, sáwbetlerdi, kelgenlerdi qabıllaw, ushırasıw, telefon arqalı soraw, miynetkeshler xatları menen tanısıwdı tuwrı shólkemlestiriw hám rásmiylestiriwdi de óz ishine aladı.

Menejment processinde hár túrli texnika ápiwayı kalkulyatordan tartıp kompyuterlerge shekem qollanıladı. Menejerler bul texnika múmkinshiliklerin hám qıyınshılıqsız paydalanıw tarawların biliwleri kerek bolıp, bul menejment mádeniyatı dárejesin ańlatadı.

Menejment mádeniyatınıń ajıralmaytuǵın elementar hújjetler júrgiziw mádeniyatı bolıp tabıladı. Hújjetlerdiń menejment processindegi áhmiyeti júdá úlken sebebi meenjmenttiń qandayda bir wazıypasın hújjetler tiykarında jetkerip, beriliwshi informaciyasız ámelge asırıp bolmaydı.

Hújjetler degi informaciya kárxana sırtqı hám ishki iskerliginiń hámme tárepin óz ishine aladı. Menejment procesiń barlıq operatsiyaları ámelde hújjetlerden baslanıp, hújjetler menen tawsıladı. Menejment mádeniyatın jetilistiriw ushın onıń barlıq elementlerin jetilistiriw bolıp esaplanadı.

2.