Mehnat ta’lim ining didaktik tamoyillari. Mehnat ta’limi tamoyillarining umumiy tavsifnomasi. Mehnat ta’limi tamoyillari

Unimli mehnat asosida o`qitish printsipi - ayrim pedagogika nazarietchilari o`qitishni unumli mexnat bilan kushib olib borib bulmaydi degan fikirni ilgari surgan edilar. Mehnat ta`limi darslarida bajariladigan ishlar mashk asosida olib borilsa etarli buladi degan notugri fikirni ilgari surgan edilar. Lekin haet shuni kursatdiki bu fikr nltugri ekanligini ya`niy o`quvchi o`z mehnatining pirovordi yakunini ko`rgandagina unda mehnadga qiziqish ham da mehnat kishisiga hurmat ortishi isbotlangan. Shuning uchun ham mehnat ta`lim darslari unumli mehnat asosida olib borilmokda.
Texnologik ta`limining didaktik tamoyillari onglilik va faollik. Ilmiylik va tizimlilik. Nazariya va amaliyot birligi. Ta’lim tarbiya birligi. Ko’rsatmalilik. Mustahkam va puxta o’zlashtirish. Yosh va individual xususiyatni hisobga olish. Izchillik. Unumli mehnat asosida o'qitish. Texnologik ta'limida o'qitish shakllari. Dars (amaliy mashg'ulot). O'quv ishlab chiqarish brigadalari. O'quv sexlari. Usta hunarmandlarga biriktirib qo`yish. Ekskursiya, kichik guruhlarga bo`lib o`qitish, yakka tartibda, jamoaviy, aralash o’qitish shakllari. Texnologik ta’limida,o'qitish shakllari ta`limida o'qitish metodlari.
An'anaviy (og’zaki, ko’rgazmali, amaliy, muammoli).
No'ananaviy o’qitish metodlari. Texnologik ta’limida,o'qitish shakllari ta'limi o'qitish metodikasi fani va uning vazifasi Texnologik ta’limida,o'qitish shakllari ta'limi o'qitish metodikasi fanining mazmuni va fanning oldiga qoyilgan maqsad va vazifalar. “Ta'lim to'g'risidagi” qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturida “ Texnologik ta’limida,o'qitish shakllari ta'limiga oid g'oyalarning aks ettirilishi. Buyuk mutafakkirlarning texnologik ta’limida,o'qitish shakllari ta'limiga oid fikrlari. Maktab o'quv rejasida texnologik ta’limida,o'qitish shakllari ta'limi, fanining qo`yilishi, uning tarixiy taraqqiyoti Maktab o'quv rejasining mazmuni. Texnologik ta’limida,o'qitish shakllari ta'limi darslarining o'quv rejadagi o'rni. Maktab o'quv rejasi bilan tanishtirish. O'rta Osiyoda Texnologiya fanini ,o'qitish shakllari ta`limining tarkib topishi. Maktab islohotida texnologiya fanining vazifalari. Texnologiya fanining mazmuni, yo'nalishlar bo'yicha o'qitishga qoyiladigan talablar. Umumta'lim maktablari 1-9 sinflarda texnologiya fani, kasb tanlashga yo'llash mazmuni Dastur mazmuni va uning yo'nalishlari. 5-7 sinflarda umumiy mehnat tayyorgarligi. 8-9 sinf kasbiy tayyorgarlik mazmuni. Akademik litsey va kasbhunar kollej (maktab) larida o'qishni davom ettirish uchun tayyorgarlik. Texnologiya darslarini rejalashtirish Rejalashtirishning maqsadi va vazifalari. Taqvimiy mavzuli reja. Dars rejasi va uning tezislari. Texnologiya darslarida rejalashtiruvchi hujjatlar. O'quv ustaxonalarida yasaladigan buyumlar ro`yxati.Fanlarning o'zaro bog'lanish jadvali. Texnologiya darslari o'quv jarayonida ta'lim vositalaridan foydalanish metodikasi. Ko'rgazmalilik didaktik tamoyillari asosida. Zamonaviy ta'lim vositalarining turlari va tavsifi. Ta'lim vositalarining rivojlanish istiqbollari. Elektron axborot ta'lim resurslaridan foydalanish. Mehnat jarayonining tahlili va didaktik tushunchalar.Mehnat jarayonining tahlili. Bilim, ko'nikma, malaka, kasb, ixtisoslik; mehnat jarayoni, texnologik jarayon. Texnologiya darslarida amaliy darslarni tashkil qilish metodikasi.Amaliy darsga tayyorgarlik. Joriy, oraliq va yakuniy yo'riqnomalarni o'tkazish tartibi. Dars jarayonida o'qituvchining vazifasi. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga e'tibor. Darsni yakunlash. Xalq hunarmandchiligi texnologiyasini o'qitishni tashkil qilish.Xalq hunarmandchiligida ishlatiladigan materiallarni o'rgatish metodikasi. Xalq hunarmandchiligida ishlatiladigan asbob - uskunalar. Xalq hunarmandchiligi usullarini o'rgatish va buyum tayyorlash Texnologiya fani o'qituvchisining darsga va o'quv yiliga tayyorgarligi. Texnologiya fani o'qituvchisining darsga va o'quv yiliga tayyorgarligi. Kasbkorlik sifatlari. Asbob-uskunalarni ishga sozlash. Xom ashyo va namuna tayyorlash. Ko'rgazmali qurollar, texnik vositalar. O'qituvchining shaxsiy fazilatlari. O’quv ustaxonasini tashkil etish va jihozlash. Mehnatni ilmiy tashkil etish. O’qituvchining ish o’rni. O’quvchining ish o’rni. Asbob-uskuna va moslamalar. Sanitariya-gigiena va texnika xavfsizligi talablari. Texnologiya fanida baholash mezonlari. Texnologiya fanida baholash turlari. Texnologiya fani darslari jarayonida o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalarni baholash mezoni. Baholashni obektivligi va differentsialligi. Mehnat ta’limidarslarida baho turlari (amaliy, nazariy). Baholashda hisobga olinadigan omillar.
Texnologiya fanida didaktik va tarqatma materiallarni tayyorlash. Didaktik va tarqatma materiallarga qo’yiladigan talablar. Test savollarini tayyorlashga qo’yiladigan talablar. Ko`rgazmali qurollarni tayyorlashga qoyiladigan talablar. Power Point dasturida taqdimot tayyorlash. Texnologiya faniga oid metodik ishlar. Umumiy o’rta ta’lim tizimida Texnologiya fani bo`yicha metodik xizmatni tashkil qilish va amalga oshirish tizimi. Metodik ishlarni tashkil qilish shakllari, mazmuni. Metodik ishlarni boshqarishtizimi. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etish. Maktab sharoitida to’garaklar tashkil qilish. Sinflar, maktablar, tumanlararo ko’rgazmalarni tashkil qitish metodikasi. Maktabdan tashqari to’garaklarga olimpiadalariga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish Mehnat ta’limi dars jarayonida tarbiya. Mehnat tarbiya. Iqtisodiy tarbiya. Ekologik tarbiya. Estetik tarbiya. Texnologiya fanida ilmiy tadqiqot metodlari. Mehnat ta’limida ilmiy tadqiqot metodlari: kuzatish; suhbat, pedagogik ekskursiya, maktab hujjatlari va o’quvchilar bajaradigan ishlarni o’rganish, laboratoriya eksperimenti, matematik tadqiqot.
Fanning maqsad va vazifalari. Texnologiya fani o`z ichiga ikkita bo`limni qamrab oladi .Bular : o`g`il bolalar uchun “Texnologiya va dizayn” , Qiz bolalar uchun “Servis xizmati” o`zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida:
“Texnologiya va dizayn” yo`nalishida o`quvchilar o`rganishi kerak bo`ladi.
- duradgorlik va chilangarlik asbob uskunalarini o’rganish, yog’ochga hamdametallarga ishlov berish texnologiyasini o’rganish, duradgorlik va chilangarlikdaishlatiladigan asbob-uskunalar va jihozlar haqida tasavvurga ega bo’lishi, yog’och
va metallarga ishlov berish texnologiyasi, sodda birikmalar va ularning turlari,metallarga sovuq xolda ishlov berish metodlarini tashkil etish;
- chilangarlik ishlari haqida, o’quv ustaxonasida xavfsizlik texnikasi qoidalari,va chilangarlikda ishlatiladigan asbob – uskunalar hamda moslamalar to’g’risidaumumiy ma’lumotlarni bilishi kerak;
- qo’lda va stanoklarda bajariladigan oddiy ish jarayonlarini amalga oshirishusullaridan, turli buyumlarining asos chizmasini chizish, texnik modellashtirish,havfsizlik texnikasi va mehnat gigienasi qoidalariga rioya qilish, duradgorlik vachilangarlik jihozlaridan to’g’ri foydalana olish;
- simlar va yupqa tunikalarga ishlov berish texnologiyasi, prokat vashtamplash usulida olinadigan materiallarga ishlov berish texnologiyasi to’g’risidako’nikmalariga ega
Bo’lishi kerak;-qo’lda va stanoklar yordamida turli xil buyumlarni bajara olish, detallariga ishlov berish, sodda konstruktsiyali buyumlar uchun asos va chizmasini chizish, ularni tayyorlash texnologiyalarini bilish, chilangarlik va duradgorlik jihozlarini ishga tayyorlash, metallarga sovuq holda ishlov berish yog’och va metallardan sodda buyumlarni tayyorlash boyicha kompetentsiyalarga ega bo„lishi, sozlash; parchinlash, rezba qirqish turlarini o’rganishi, parmalash va charxlash usullarini, tayyor detallarga termik ishlov texnologiyasi to’g’risida malakaga ega bo’lishlari zarur.
“Servis xizmati” yo`nalishida o`quvchilar o`rganishi kerak bo`ladi.
-bunda o`quvchilar oziq –ovqat mahsulotlariga ishlov berish.O`quvchilar oziq –ovqat mahsulotlariga ishlov berishda sabzavotlarga ishlov berish texnologiyasi,vitamin va menarallar, sanitariya gigienasi qoidalariga rioya qilish, texnika xavfsizlik qoidalari haqida ma`lumotga ega bo`ladilar.
Materyallarga ishlov berish texnologiyasida
-gazlamashunoslik bunda gazlama turlari ,gazlamaga qo`yilgan talablar har bir amaliy mashg`ulot uchun kerak bo`ladigan asbob uskuna va ulardan foydalanish.
-mashinashunoslik .Tikuv mashinasining turlari va tuzilishi;
-Konstruksiyalash va modellashtirish asoslaribunda o`quvchilar har bir buyumni bichish va tikish haqida ma`lumot oladilar va amaliy mashg`ulotlar davomida bajaradilar.
“Texnologiya” darslarida materialshunoslik, asbob-uskunalar, moslamalar va ulardan foydalanishga oid bilimlarni o‘zlashtiradi. Mahsulot ishlab chiqarish va uy-ro‘zg‘or buyumlarini ta’mirlashga oid ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar.
O`quvchilarning turli materiallarga ishlov berish usullarini egallashingizda o‘z qobiliyatlaringizni namoyon etishingizga imkoniyat yaratishga intilganlar. Zero, materiallarga ishlov berish bilan bog‘liq umummehnat ko‘nikmalari har bir inson hayotida muhim o‘rin tutadi. Jamiyatimizning har bir a’zosining bilim va salohiyatini to‘la ro‘yobga chiqarishga qaratilgan bozor munosabatlarining rivojlanib borayotganligi bu ko‘nikmalarning zaruratini yanada oshirmoqda.
Ijodkorlik – bu yangi g‘oyaga asoslangan moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratishdir. Ijodiy faoliyat tufayli hayotimiz yanada qulay va qiziqarli bo‘lib bormoqda. Sizni o‘rab turgan barcha buyumlar, jihoz va uskunalar ijodkor insonlar tomonidan yaratilgan texnik vosita va texnologiyalarning mahsuli hisoblanadi. Ular mehnati natijasida ulkan samolyotlar, zamonaviy avtomobillar, katta imkoniyatlarga ega kompyuterlar va biz uchun qadrli boshqa ne’matlar yaratilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Rasulova Z.D. (2020). Pedagogical peculiarities of developing socio- perceptive competence in learners. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. 8:1, pp. 30-34.
   
2. 
   Расулова З.Д. (2020). Дидактические основы развития у будущих учителей креативного мышления. European science, vol. 51, no. 2-2, pp. 65-68.
   
3. 
   Расулова З.Д. (2018). Значения обучающих технологий направленной личности на уроках трудового обучения. Ученые ХХI века, T. 47, № 12, С. 34-35.
   
4. 
   Rasulova Z.D. (2020). Conditions and opportunities of organizing independent creative works of students of the direction Technology in Higher Education. International Journal of Scientific and Technology Research. 9:3, pp. 2552-2155.
   
5. 
   Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2016). Формирование профессионально- педагогической компетентности будущих специалистов на основе информационных технологий. Молодой учёный, №8 (112), С. 977-978.
   
6. 
   Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2016). Инновационная деятельность педагога в образовании. Молодой учёный, № 8 (112), С. 978-979.
   
7. 
   Аноркулова Г.М., Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2015). Методологические основы системного подхода при подготовке учителей профессионального обучения. Молодой учёный, 93:13, С. 588-590.
   
8. 
   Аноркулова Г.М., Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2015). Модель подготовки учителей профессионального образования на основе системного подхода. Молодой учёный, 93:13, С. 590-592.
   
9. 
   Кулиева Ш.Х., Хамроева Х.Ю., Расулова З.Д. (2013). Учебный процесс как педагогическая система в процессе подготовки учителей профессионального обучения. Молодой учёный, 56:9, С. 383-385.
   
10. 
    Каххоров С.К., Расулова З.Д. (2020). Роль дистанционного обучения а развитии творческих навыков студентов. Проблемы педагогики. 49:4, С. 26-29.
    
11. 
    Каххоров С.К., Расулова З.Д. (2020). Компьютерные технологии обучения как важный фактор для улучшения процесса преподавания.