Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

zinaxona elementlari; tomyopg’ich plitalar va barcha yuk ko’tarish 
qobiliyatiga ega bo’lgan boshqa qurilmalar. 
I darajali o’tga chidamli binolarga, yuk ko’taruvchi devorlari temirbeton, 
beton, tabiiy va sun’iy toshlardan va boshqa, olovda yonmaydigan ashyolardan 
qurilgan inshootlar kiradi. 
II darajali o’tga chidamli inshootlarga ham birinchi toifadagi bino va 
inshootlar kiradi, faqat farqi shundaki, bularning tomini yopishda 
himoyalanmagan metal qurilmalar ishlatilishi ruxsat etiladi. 
III darajali o’tga chidamli inshootlarga yuk ko’taruvchi devorlari 
temirbeton, beton, tabiiy va sun’iy tosh ashyolardan qurilgan inshootlar kiradi. 
Bularda tomyopg’ich qurilmalarini qiyin yonadigan ashyolardan shuvoq, metal 
tunukalar yoki azbest plitkalar bilan himoyalash ruxsat etiladi. 
IV darajali o’tga chidamli inshootlarga yuk ko’taruvchi devorlari va 
tomyopg’ich qurilmalari yaxlit yoki kleylangan yog’ochlardan va yonadigan 
yoki yonmaydigan ashyolardan qurilib, shuvoq yoki azbest plitalari bilan 
himoyalangan inshootlar kiradi. 
V darajali o’tga chidamli inshootlarga devorlari va boshqa qurilmalariga 
o’tga chidamlilik bo’yicha talablar qo’yilmaydigan barcha inshootlar kiradi.
Qurilmalarni yong’in sharoitida issiqlik ta’siridan yuk ko’tarish yoki 
to’sib turish qobiliyatini yuqolishiga sabab bo’luvchi dastlabki buzulishgacha 
bo’lgan vaqt oralig’iga, ularni o’tga chidamlilik chegarasi deb ataladi va vaqt 
birligi soatda o’lchanib, qurilmalarni sinov boshlangan daqiqadan to quyidagi 

---

 225 
buzilish belgilarining birortasini paydo bo’lganiga qadar o’tgan vaqt oralig’i 
bilan ifodalanadi: 
-qurilmada alanga yoki tutun o’taoladigan teshikni paydo bo’lishi;
-qurilmani yonmay turgan sirtida harorati 160
o
S ga ko’tarilsa, yoki uning 
boshqa ixtiyoriy nuqtasidagi harorat 220
o
S dan oshib ketsa;
-qurilmaning biror qismi qulab tushishi natijasida yuk ko’tarish qobiliyati 
kamayib qolganda va h.o. 
Qurilmalarni o’tga chidamlilik chegarasi tajriba usuli bilan yoki analitik 
xisoblash yo’li bilan aniqlanadi. Bu usullarning asosiy shart va qoidalari 
Xalqaro mezonlashtirish tashkilotining tavsiyanomalarida (ISO) va mezon SEV 
1000-78 «YOng’inga qarshi qurilishni loyihalashtirish me’yorlari» da aks 
ettirilgan. 
Tajriba usulga binoan qurilmalarni haqiqiy o’lchamda namunasi tayyorlanib, 
maxsus pechlarda oldin isitiladi, keyin ularni ishlatilish joyidagi me’yoriy 
yuklar yig’indisiga mos keladigan holatda yuklantiriladi va sinov boshlani-
shidan to uning sirtida o’tga chidamlilik chegarasini anglatuvchi belgilaridan 
birortasi paydo bo’lganiga qadar vaqt oralig’i aniqlanadi. 
Bino va inshootlarni asosiy qurilmalarining talab etiladigan minimal o’tga 
chidamlilik chegarasi, ularning o’tga chidamlilik darajasiga nisbatan quyidagi 
9.2 jadvalda berilgan qiymatlar bilan me’yorlanadi. 
9.2- Jadval
Bino-
larning 
o’tga 
chidam-
lilik dara-
jasi 
Binodagi asosiy qurilmalarning nomlari 
Yuk 
ko’taruvchi 
devorlar, 
zinaxona 
devorlari, 
ustunlar 
Zinaning
qismlari: 
maydonchasi, 
marshi, 
pilapoya-lari 
Yuk
ko’tar-
uvchi 
tashqi 
devor-lar 
Yuk
ko’tar-
uvchi 
ichki 
devorlar 
Yuk
ko’tar-
uvchi 
qavat-
lararo 
tomyopg’i
ch 
plitalar 
Oxirgi
qavatdagi
tomyopg’ich 
qurilmalar 
va
boshqalar 
O’tga chidamlilik chegaralarining minimal miqdori, soat 

---

 226