Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
4.5. Binolarga ta’sir etayotgan yuklar va binonnng er osti qismini 
loyihalash
Turar joy va jamoat binolarining er osti qismlari erto‘lali, texnik erto‘lali va 
podvalsiz turlarga bulinadi. Binonnng yerto’laqismida har xil yordamchi xonalar 
bo‘lib, ularda binoni normal ekspluatatsiya qilishga yordam beradigan uskunalar 
joylashadi. 
Hozirgi paytda binolarni isitnsh sxemasi markazlashtirilganligi tufayli 
erto‘lali binolar soni kamayib bormoqda. Muxandislik tarmoqlari va bino 
ichidagi aloqa kommunikatsiyalari texnik erto‘lalarga o‘rnashtiriladi. 
Binoning yerto’ladevorlari odatda erto‘lasiz bino poydevori mate-riali bilan 
bir xil bo‘ladi. Ular tuproqning gorizontal bosimiga etarlicha bardosh beruvchi, 
yerto’laisitiladigan binolarda esa issiqlikni saqlash xususiyatlariga ham ega 
bo‘lishi kerak Yerto’laxonalarini shamollatish va yoritish uchun er sathidan 
pastda joylashgan deraza o‘rnatiladi va o‘z navbatida deraza oldida maxsus 
chuqur qoldiriladi. Yerto’laqavati xonalariga bino ichidan, ya’ni zina katagida 
joylashgan yoki bino tashqarisida joylashgan, alohida chuqurga o‘rnatilgan bir 
yo‘nalishli zinalar orqali kiriladi. CHuqurning tepa qismi yopmalar yordamida 
yoki yondosh qurilgan bino bilan ta’minlanadi. 
Bino va inshootlarga tushadigan yuklar va uning ta’siri. 

---

91 
Inshoot va binolarga tushadigan yuklamalarni kelib chiqish sababiga ko‘ra 
asosan ikki guruxga bo‘linadi. 
1. Tabiiy. 
2. Sun’iy. 
Tabiiy yuklamalar o‘zgarib turgan atrofdagi muhitga bog‘lik bo‘lib, 3-ga 
bo‘linadi. 
1. Meteorologiq 
2. Gravitatsion. 
3. Zilzila. 
Yuklamalarni ta’siriga qarab ularni doimiy va vaqtinchaga bo‘lish mumkin: 
Doimiy - tabiiy imoratning asosiy qismlarining vazniga bog‘liq. 
Vaqtincha uzoq, muddatli, qisqa muddatli va o‘ziga xoslarga bo‘linadi. 
Uzoq muddatli yuklamalar: binoning ichidagi texnik moslamalar. Qisqa 
muddatli yuklamalar: odamlarni soni, vazni, sak,lanadigan yuk, xarakatdagi 
transport, qor va muz bilan qoplanish, shamol kuchi. 
O‘ziga xos yuklamalar: er strukturasini buzilishiga bog‘liq. 
Qor yuklamasi. Qor yuklamasi ko‘p hollarda inshootlarni avariya holatiga 
olib keladi. Qor yuklamalari gidromet xizmati yordamida qurilishi tog‘lik 
tumanlarda, notyokis joylarda avvaldan aniqlanadi.