Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №43-4

 
Foydalanilgan adabiyotlar 
 
1. Abu Nasr Farobiynning “Fozil odamlar shahri” asari. 
2. Xusanov Nozim Baxtiyorovich “Professional ta’lim tizimi rahbar xodimlarni 
boshqaruv faoliyatiga tayyorlashda kommunikativ kompetentlikni rivojlantirish 
metodikasi “ pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini olish 
uchun taqdim etilgan dissertatsiya. – T 2020. 
3.Yusuf Xos Hojib. Qutadg'u bilig (Saodatga yo'llovchi bilim) / /Nashrga 
tayyorlovchi Q. Karimov. - Toshkent, Fan, 1971. 
4. A. To’xtaboyev. “Menejer fazilatlari” o’quv qo’llanma, Toshkent 2008, 
65.290-2T98. 

---

111 
ФИО автора: Mamatxonova Gulmirabonu Kamoliddin qizi 
Farg`ona Davlat Univetstiteti, filologiya – lingvistika magistranti
Название публикации: «TARJIMADA USLUBNI SAQLASH MUAMMOLARI» 
Annotatsiya: Maqolada Ernest Seton-Tompsonning adabiy uslubi o'ziga 
xosligi, tarjimada uning uslubini saqlab qolishning ahamiyati, badiiy tarjimaning o'ziga 
xosligi aks ettirilgan. Shu bilan birga, tarjimaning asl nusxaga mutlaq o'xshashligiga 
erishib bo'lmasligi va bu tillararo muloqotni amalga oshirishga hech qanday to'sqinlik 
qilmasligi to’g’risida fikr yuritilgan.
Annotation:  
The article reflects the uniqueness of Ernest Seton-
Thompson's literary style, the importance of preserving his style in translation, and the 
uniqueness of literary translation. At the same time, it is thought that the absolute 
similarity of the translation to the original cannot be achieved, and this does not prevent 
the implementation of interlanguage communication. 
Kalit so’z va iboralar: til, muloqot, folklorgeografiya, qahramon, adabiy uslub, 
badiiy tarjima, lug`at, sinonim, omonir, dialekt, yumor, ilmiy tavsif, obraz.
Keys words and word expressions: language, communication, folklore 
geography, hero, literary style, artistic translation, dictionary, synonym, omenir, 
dialect, humor, scientific description, image. 
Jahon madaniyatshunosligida uslub har qanday ajoyib badiiy hodisaning 
ajralmas qismidir va u nafaqat adabiyotshunoslar, balki san’atshunoslar, tarixchilar va 
faylasuflarning ham e’tiborini tortdi. Rivojlangan mamlakatlar nazariyotchilari uslub 
muammosiga turlicha fikr bildirgan. Hatto qadim zamonlarda ham tarjimonlar alohida 
parchalar uchun asl matn (so'zlar, iboralar va hatto jumlalar) ma'lum shaklida 
yozishmalar mavjud bo`lgan.
Ilmiy matn yaratish uchun esa birinchi urinishlar faqat XX asrda amalga 
oshirilgan. Bu esa so'z ustalari va adabiyotchilar tomonidan ishlab chiqilgan til 
hisoblanadi. Badiiy asarni tarjima qilish uchun tilning lug`ati kerak, shu jumladan 
sinonimlar va omonimlar, kasbiy atamalar, dialektal, eskirgan va qo'pol so'zlar, 

---

112 
erkalash va minimallashtirish, maqollar, iboralar kabi vositalarning musiqiyligi va 
ohangdorligi bilan bir qatorda, noaniqlik, me'yorlarni bilish kerak. Tilning talaffuzi, 
kichraytirish xususiyatlari, yumor shakllari ham inobatga olinishi ham maqsadga 
muvofiqdir. Badiiy tarjimaning ilmiy tavsifi shundan iboratki, uning mazmunini, 
obrazini yetkazish muhim ahamiyatga ega. Badiiy tarjima tarjimaning boshqa 
turlaridan turlicha chunki so‘zni, gapni yoki butunni tarjima qilishning o‘zi yetarli 
bo`lmaydi
Badiiy tarjimani bajaryatganda, ayniqsa, bajarikayotgan materialda milliy, urf-
odat, stilistik va o'ziga xos xususiyatga ega elementlar mavjud bo'lsa aniq tarjima 
qilinishi zarur bo`ladi. Tegishli misol tariqasida Ernest Seton-Tompsonning asarlarini 
olishimiz mumkin. Ernest Seton-Tompson Kanadalik yozuvchi bo`lib, hayvonlar 
rassomi va Britaniya jamoat arbobi hisoblanadi. Seton - rassom, tabiatshunos, 
yozuvchi, hikoyachi va ma'ruzachi, hayvonlar hayoti bo'yicha bestsellerlar muallifi, 
amerikaliklarning imo-ishoralari bo'yicha mutaxassis hindular, madaniy va ma'naviy 
huquqlari tarafdori edi. Tabiatshunos va rassom olim yirtqich dunyo, yovvoyi tabiat 
kashfiyotlarini qo'msab ona yerga qaytib keladi va tabiat falsafasiga, soʻngra tabiatning
oʻrni haqidagi tasavvufiy-falsafiy taʼlimotini chuqur o`rganishga singib ketadi. 
Tompson-Seton, Kanada qushlarini tavsiflovchi bir qator ilmiy maqolalar yozadi. 
So'ngra "qahramon hayvonlar" haqidagi hikoyalarda orqali tanila boshlaydi. Bunday 
noyob yozuvchining ijodida tarjimaning badiiy uslubni qanday saqlash mumkun? 
Savolga javob berish avvalo uchun adabiyot va geografik hududni, o'ziga xos 
xususiyatlar, elementlarga hisobga olish kerak bo'ladi . 
Mintaqaviy adabiyot ma'lum geografik chegaralarga ega mahalliy adabiyotdir, 
misol uchun Oʻrta Osiyo xalqlari adabiyoti, Yevropa adabiyoti, Yaqin Sharq adabiyoti 
va boshqalar. Ularni tarixiy rivojlanish bosqichlari, an'analari va ma'lum bir mintaqa 
birlashtiradi. Shunaqangi tasniflash genetik jihatdan yaqin boʻlgan xalqlar 
adabiyotidagi umumiyliklarni aniqlashga yordam beradi yoki umumiy tarixiy taqdirga 
ega hisoblanadi. Masalan, “o‘zbek, turkman, qozoq, qirg‘iz, tojik, qoraqalpoq xalqi 
nafaqat geografik jihatdan o'xshashlari mumkun, balkim ijtimoiy-tarixiy sharoitlarda, 

---

113 
balki ularning umumiy tili, adabiyoti, tarixi va urf-odatlarida ham o`xshash 
hisoblanadi. 
Xalq og‘zaki ijodi va yozma adabiyot tarixida o‘xshashliklarga ko‘plab misollar 
keltirish mumkin. Bular omillar O‘rta Osiyo adabiyotining yaqinlashishini, ular 
o'rtasidagi adabiy aloqalar va ta'sirlarning rivojlanishi. vujudga kelishi va 
muvaffaqiyatli bo‘lishini ta’minlaydi. 
[
2]
“Jahon adabiyoti” deganda estetik sifati bilan dunyo miqyosida talab qilinadigan 
u yoki bu mamlakatda yaratilgan asarlar tushuniladi. 
[3]
Seton-Tompsonning badiiy va ilmiy-ijodiy merosi juda ko'p qirrali va ulkan 
boylikka egadir. Uning umri davomida oʻn mingga yaqin ilmiy-ommabop asarlar 
yaratgan. Natijada, u Stringfild kollejining faxriy gumanitar magistri unvoniga sazovor 
bo'ldi, va umrining oxirigacha Monito bu hukumatning rasmiy tabiatshunosi unvoniga 
sodiq qoldi. Seton-Tompson jahon adabiyoti tarixiga, yuqorida taʼkidlanganidek, 
yovvoyi tabiat qoʻshiqchisi sifatida kirdi. Uning ilmiy faoliyati yovvoyi yorg`a - 
mustang, yirik yovvoyi bo'rilar Lobo va Blanka, sodiq it va boshqa motiflar o‘ziga 
xos, ammo biz uni ijodkor sifatida bilamiz va qadrlaymiz. 
Seton-Tompson 
uslubining 
jozibadorligi 
yozuvchi 
nutqining 
chuqur 
samimiyligi, tabiiy ohangi, butun asar davomida saqlanib qolganligi bilan belgilanadi. 
Boshidan oxirigacha Seton-Tompson sodda va ishtiyoq bilan yozadi, o'quvchida 
voqealarni tasvirlashda birinchi bo'lib his qilgan kuchli taassurot yetqazishga harakat 
qiladi. 
Uning qahramonlari – o'ziga xos, ma'lum bir yaxshilangan o'ziga xos fazilatlari, 
kuchlari bilan maftunkor mavjudotlar hisoblanadi. Ushbu tasvirlash jozibasi Seton-
Tompson talqinidagi qahramonlar muvaffaqiyatining yana bir sababidir.
Bu noyob va yozuvchi individual uslubining doimiy xususiyati. Buning sababi
shundaki Seton-Tompson talqinidagi qahramonlik, jasorat chuqur insonparvarlikka 
boy hisoblanadi. Uning qahramonlar odatda qasoskor ham, yovuz ham bo‘lmagan 
mavjudotlardir. Ular olijanob, yomonlikdan nafratlanadilar va yaxshilikka sodiqdirlar. 
Shoir ijodida insonparvarlik, mardlik, do‘stlik kabi umuminsoniy g‘oyalar o‘z 
ifodasini topgan hamma odamlar uchun birdek qadrli va muhim. N.I. Konrad adabiy 

---

114 
aloqalarni bitta xalq adabiyotining dunyosiga kirib borishi deb ta'riflaydi va 
adabiyotlararo aloqalarning asosiy turini belgilaydi: 
1. 
Asl san’at asarlari bilan tanishish, ularni o‘rganish va xalq orasida 
ommalashtirish. Masalan, Yevropa yoki Rossiya sharqshunoslari Alisher Navoiyning 
asarlarini o‘qishga muvaffaq bo‘lgan original, tarjimada emas. 
2. Tarjima adabiy muloqotning yana bir ko'rinishi bo'lib, unda bitta xalq 
adabiyoti kiradi. Bunda tarjimon adabiy vositachi vazifasini bajaradi; 
3. Turli xalqlar adabiyotida bir xil mavzuning qo‘llanishi ham adabiyotlararo 
muloqot shaklidir. Masalan, Nizomiy, Dehlaviy, Navoiyning “Xamsa” asari adabiy 
muloqotning samarali natijasi. 
4. Jahon adabiy aloqalari tarixi bir xalq adabiyoti kirib keladigan yana bir 
shakldir boshqa xalq adabiyoti olami. N.I. Konrad adabiy aloqaning bu turini shunday 
tasvirlaydi "Milliy moslashuv". Masalan, "Otogi Boko" (1666) g'alati haqidagi 
hikoyalar to'plamidigi voqealarda ko`rishimiz mumkun hisoblanadi. Ko'p jihatdan, 
hikoyalar Xitoyning Sian Sinxua hikoyasiga o'xshaydi. Lekin ta'sirida Xitoy 
hikoyalari, yapon hikoyalari yapon xalqi uchun va ularning uslubiga mos ravishda 
yozilgan.
[4]
5. Hamma xalqlarda mavjud hikoyalar va ularning barcha xalqlarda adabiy 
aloqasi mavjud hisoblanadi. Misol uchu, saxovatda tengsiz Budda, go'zallik ramzi 
Yusuf haqidagi hikoyalar, Aleksandr Nevskiy haqida hikoyalar. Bunday hikoyalar 
bugungi kunda nasr deb ataladi. Hikoya usuli (qiziqarli hikoya qilish sanʼati) badiiy 
adabiyot yozishda ham samarali qoʻllanilgan hisoblanadi.