Международное банковское право

Ichki reyting yondashuvini qo'llash xavfning to'rtta komponentidan foydalanishni o'z ichiga oladi:

• 
  sukut qilish ehtimoli - PD;
  
• 
  Qaytarilmagan/defolt bo'lgan taqdirda yo'qotishlarning kutilayotgan qiymati (defolt berilgan yo'qotish) – LGD;
  
• 
  qaytarilmagan / sukut bo'yicha xavf ostida bo'lgan da'volarning qiymati (defolt bo'yicha ta'sir qilish), - EAD;
  
• 
  da'volar to'lanishigacha qolgan, bu davrda ularning tavakkalchiliklari (samarali muddat) saqlanib qoladigan davr qiymati - M.
  

Ichki reyting yondashuvining bir qismi sifatida banklar aktivlarning har bir toifasi uchun risk tarkibiy qismlarini mustaqil ravishda aniqlashlari kerak. Bu ichki reyting yondashuvi va standartlashtirilgan yondashuv o'rtasidagi asosiy farq, bu aslida tashqi reytingdir. Shu bilan birga, asosiy ichki reyting yondashuvi banklar PD kabi kredit riski komponentini mustaqil ravishda aniqlashini nazarda tutadi, kredit riskining qolgan tarkibiy qismlari (LGD, EAD, M) esa nazorat qiluvchi organlar (tartibga soluvchi organ) tomonidan belgilanadi . Takomillashtirilgan ichki reyting yondashuvi banklar tomonidan kredit riskining barcha tarkibiy qismlarini mustaqil baholashni nazarda tutadi, biroq buning uchun banklar muayyan mezonlarga javob berishi va nazorat qiluvchi organlardan (tartibga soluvchi organ) ruxsat olishlari kerak.
Kredit tavakkalchiligining tarkibiy qismlari quyidagi aktivlar sinflari bo'yicha baholanadi:
1) korporativ (korporativ):

• 
  loyihani moliyalashtirish (loyihalarni moliyalashtirish);
  
• 
  ob'ektni moliyalashtirish - aktivlarni (odatda ko'chmas mulkni) sotib olishni moliyalashtirish, bunda to'lov manbai ob'ektni ishlatishdan olingan daromadlar hisoblanadi;
  
• 
  inventarizatsiyani moliyalashtirish (tovar moliyasi) - aylanma mablag'larni to'ldirishni moliyalashtirish;
  
• 
  daromad olish maqsadida ijaraga olingan ko'chmas mulk (daromad keltiruvchi ko'chmas mulk
  

mulk);

• 
  yuqori darajadagi xavfga ega bo'lgan tijorat ko'chmas mulki (yuqori o'zgaruvchan tijorat ko'chmas mulki);
  

2. 
   suveren (suveren);
   
3. 
   bank (bank);
   
4. 
   Chakana savdo portfeli (chakana):
   

• 
  jismoniy shaxslarga berilgan kreditlar (jismoniy shaxslarga beriladigan zararlar);
  
• 
  ipoteka kreditlari (turar-joy ipoteka kreditlari);
  
• 
  kichik biznes kreditlari (kichik biznesga berilgan kreditlar va boshqariladigan chakana kreditlar);
  

5) kapitalda ishtirok etish / aktsiyalarga (kapitalga) investitsiyalar ^{[ 174 ]} .
2004 yilgi Bazel Kapital kelishuvining ikkinchi yangiligi kapitalning etarliligini hisoblashga kiritish maqsadida operatsion riskni hisoblash metodologiyasini shakllantirish edi ^{[ 175 ]} . Operatsion xavfni baholash uchun hujjat uchta usuldan foydalanadi:

1. 
   asosiy indikator yondashuviga (BIA) asoslangan metodologiya;
   
2. 
   standartlashtirilgan yondashuvga (SA) asoslangan metodologiya;
   
3. 
   ilg'or o'lchash yondashuviga (AMA) asoslangan texnika.
   

Asosiy indikativ yondashuv bitta ko'rsatkich - bankning so'nggi uch yildagi o'rtacha yillik yalpi daromadi asosida operatsion riskni baholashni nazarda tutadi. Yalpi daromad deganda, qimmatli qog'ozlarni sotishdan olingan daromadlar va tartibsiz yirik tushumlar (masalan, bankka sug'urta summalari bo'yicha to'lovlar) bundan mustasno, yaratilgan zaxiralar va operatsion xarajatlarga kamaytirilmagan bankning sof daromadlari yig'indisi tushuniladi. Xavf omili 15% qilib belgilangan.
Standartlashtirilgan yondashuv bank faoliyatining sakkizta faoliyat yo‘nalishiga bo‘linishi va ularning har biriga 12 dan 18 foizgacha bo‘lgan xavf omilini belgilash asosida operatsion riskni baholashni nazarda tutadi (5-jadval).
Shuni ta'kidlash kerakki, standartlashtirilgan yondashuv doirasida muqobil standartlashtirilgan yondashuv (ASA) deb ataladigan usul ham mumkin. Uning standartlashtirilgan yondashuvdan farqi shundan iboratki, bank faoliyatining ikki yo'nalishi - chakana bank xizmatlarini ko'rsatish va yuridik shaxslarga xizmat ko'rsatish uchun - yalpi daromad miqdori berilgan kreditlar miqdoriga almashtiriladi, bu esa belgilangan risk faktoriga ko'paytiriladi. 0,035 gacha. Bank faoliyatining boshqa sohalariga kelsak, risk koeffitsientlari o'zgarishsiz qolmoqda. Ushbu yondashuvni qo'llash faqat nazorat qiluvchi organlarning (tartibga soluvchi organ) ruxsati bilan mumkin.