Membranalar tоgrisida tushuncha. Membranalarning vazifalari. Membranalar tоgrisida tushuncha. Membranalarning vazifalari

Membranalar tоgrisida tushuncha. Membranalarning vazifalari.

• Membranalar tоgrisida tushuncha. Membranalarning vazifalari.

• Membrananing lipid tarkibi, lipid qоshqavatini tuzilishi.Xujayra membranasi oqsillari, glikoproteidlar va ularning vazifalari.

• Membranalarning umumiy xususiyatlari: kоndalang asimmetriya, suyuqlikli va tanlab оtkazish.

• Membranalar aro moddalarning tashilishi.

• Modda almashinuvining bosqichlari: ovqatlanish, hazmlanish va sоrilish, metabolizm va ekskretsiya. Ovqatlanishning yoshga bogliqligi.

• Katabolizmning umumiy yоllari.

Surround and separate a cell and cellular organoids.

• Surround and separate a cell and cellular organoids.

• Control transport of metabolites and ions in a cell, provide a cellular homeostasis.

• Accept and transmit choronomic signals in a cell.

• Participate in an enzyme catalysis.

• Form an intercellular matrix. Participate in interaction, cell fusion and formation of tissues.

• Promote building of the form of cells and cellular organellas, their locomotion. Form a cytoatomy.

Membranous lipids:

• Membranous lipids:

• ·Phospholipidis

• ·Glicolipidis

• ·Cholesterol

• Membranous squirrels:

• Integrated membranous squirrels who have transmembrane spiral fields (domains) which cross lipide bilayer and are strongly bound to a lipide environment.

• Peripheric membranous squirrels are kept on a membrane by means of lipide "anchor".

1. Ferment proteins

• 1. Ferment proteins

• 2. Receptor proteins

• 3. Transport proteins

• Transport proteins concern:

• Porine - the trimeric proteins forming pores, filled with water and permeable for moleculas to 600Да;

• Glucose transmitting agents (GLUT) - provide glucose conduction through a membrane at the expense of change of conformstion of a molecula of a transmitting agent;

• To K+/Na +-interchanging ATP-ases - provide energy-dependent transport through membranes against a concentration gradient.

Depending on a constitution of 3 models:

• Depending on a constitution of 3 models:

• 1) sandwich-type (sandwich);

• 2) a lipid-albuminous a complex;

• 3) the mosaic.

• Membranes possess following properties:

• · Cross asymmetry,

• · Fluidity,

• · Selective permeability.

Diffusive transport - at the expense of osmotic forces and concentration of a gradient: passive transport (free diffusion - Н2О, СО2, О2); the facilitated transport (the facilitated diffusion - organic acids, monosaccharides, liposoluble vitamins, steroid hormones).

• Diffusive transport - at the expense of osmotic forces and concentration of a gradient: passive transport (free diffusion - Н2О, СО2, О2); the facilitated transport (the facilitated diffusion - organic acids, monosaccharides, liposoluble vitamins, steroid hormones).

Xujayra va xujayra organoidlari o‘rab turadi va ajratadi.

• Xujayra va xujayra organoidlari o‘rab turadi va ajratadi.

• Xujayraga metabolit va ionlar tashilishini boshqaradi, xujayra gomeostazini ta'minlaydi.

• Tashqi signallarni qabul qiladi va xujayra ichiga o‘tkazadi.

• Fermentativ katalizda ishtirok etadi.

• Xujayralararo matriksni hosil qiladi, xujayralarni o‘zaro bog‘lanishi, ularni qo‘shilishi va to‘qimalarni hosil qilishda ishtirok etadi.

• Xujayra va xujayra organellalari shaklini hosil qiladi, ularni harakatini ta'minlaydi, sitoskelet xosil qiladi.

Membranalarning asosiy tarkibiy qismlari: lipidlar, oqsillar va uglevodlar.

• Membranalarning asosiy tarkibiy qismlari: lipidlar, oqsillar va uglevodlar.

• Membranalar tarkibiga kiruvchi lipidlar: glitserofosfolipidlar (FX, FE, FS, FI, kardiolipin); sfingolipidlar (sfingomiyelinlar, serebrozidlar); xolesterin va uning efirlari.

• Membrana oqsillari:

• Integral membrana oqsillari. Ularda transmembran spirallangan qismlari (domenlar) bоlib, membrana lipid qоsh-qavatini tоliq kesib оtadi va lipid molekulalari bilan mustahkam boglangan.

• Periferik membrana oqsillari membranada lipid qavati «yakor» yordamida boglanib turiladi.

1. Ferment-oqsillar

• 1. Ferment-oqsillar

• 2. Retseptor oqsillar

• 3. Transport oqsillar

• Transport oqsillariga kiradi:

• kanal hosil qiluvchi bakterial oqsillar – porinlar, uch оlchamli oqsillar, suv bilan tоlgan va 600 Da gacha bоlgan molekulalarni tashuvchi, tirqishlar hosil qiluvchi oqsillar;

• glyukoza tashuvchilari (GLUT) – glyukozani membranalararo oqsillar konformatsiyasini оzgarishi hisobiga tashilishini ta’minlaydi;

• K+G’Na+-ATF-azalar – ionlarni gradiyentga qarshi energiya sarflanishi bilan tashilishini ta’minlaydi.

1.гликофорин А 2.адреналин рецептори

• 1.гликофорин А 2.адреналин рецептори

• 3.сукцинатдегидрогеназа (интеграл оқсиллар билан боғланиш) 4.протеинкиназа G (поляр бошчаларга боғланган 5.цитохром в5 6.ишқорий фосфатаза

Biomembranalar modeli:

• Biomembranalar modeli:

• «buterbrod» Daniyel va Davson

• «lipoproteid gilam»

• mozaik model

• Membranalarning xususiyatlari

• Suyukliklik

• Qоndalang assimetriya

• Tanlab оtkazish xususiyati

Moddalarni membranalararo tashilishi quyidagicha kechadi:

• Diffuzion transport – osmotik kuchlar va konsentratsiya gradiyenti hisobiga kechadi:

• a) passiv (erkin diffuziya - N2O, SO2,O2);

• b) yengillashgan transport (yengillashgan diffuziya - organik kislotalar, monosaxaridlar, yog‘da eruvchi vitaminlar, steroid gormonlar).

Мембранани турли моддаларга нисбатан ўтказувчанлиги

Моддаларни мембраналардан ўтиши

2. Faol transport:

• 2. Faol transport:

• a) birlamchi faol transport (ATF energiyasi hisobiga);

• b) ikkilamchi faol transport (elektrokimyoviy gradiyent hisobiga). To‘qimalarda quyidagi ATF-azalar mavjud: Na+,K+-ATF-azalar, Mg2+-ATF-azalar, Ca2+-ATF-azalar, H+-ATF-azalar.

• 3. Vezikulyar transport (sitoz):

• a) pinotsitoz (endotsitoz – leykotsitlar, gistiotsitlar, retikulo-endotelial xujayralar uchun xos);

• b) ekzotsitoz – bez xujayralar uchun xos).

Na+, K+-АТР-аза ишлаш механизми

Lizosomalar jarohatlanishi

• Yallig‘lanish, silikoz, podagrada kuzatiladi.

• Autolitik jarayonlar kuchayadi. Natijada proteoliz, glikoliz, lipoliz jadallashadi, organik kislotalar to‘planadi va giperosmiyaga olib keladi.

Metabolizm xisobiga xujayrada quyidagi jarayonlar kechadi:

• 1. Tashki muhitdan energiyani o‘zlashtirish (organik moddalarning kimyoviy energiyasi yoki quyosh energiyasi).

• 2. Ekzogen moddalarning xujayra ichi parchalanishi.

• 3. Makromolekulalarning sintezi va parchalanishi.

Organik moddalar o‘zlashtirishining asosiy bosqichlari:

• Ovqatlanish va hazmlanish

• Hazmlangan mahsulotlarni so‘rilishi

• To‘qima metabolizmi yoki ozuqa mahsulotlarni xujayrada o‘zlashtirilishi

• Modda almashinuvining oxirgi mahsulotlarining (SO2, N2O, NH3, mochevina, kreatinin, mochevaya kislota) ekskretsiyasi.

Modda almashinuv 2 uzviy bog‘liq jarayonlarni o‘z ichiga oladi – assimilyatsiya va dissimilyatsiya

• Assimilyatsiya – bu murakkab biokimyoviy jarayon bo‘lib, tashqi muhitdan tushadigan organik va anorganik moddalarni spetsifik birikmalarni (oqsillar, nuklein kislotalar, lipidlar, uglevodlar va boshqalar) sintezi uchun o‘zlashtirilishi. Bu jarayon o‘sish, rivojlanish va yangilanishni ta'minlaydi.

Dissimilyatsiya – bu murakkab biokimyoviy jarayon bo‘lib, murakkab organik birikmalarni organizmda oxirgi mahsulotlar (SO2, N2O, NH3, mochevina, kreatinin, siydik kislota va boshkalar) parchalaydi. Bu jarayon patologik xolatlarda (ochlik, infeksion kasalliklar va boshkalar) ustun turadi va organizmni toliqishiga olib keladi.

• Dissimilyatsiya – bu murakkab biokimyoviy jarayon bo‘lib, murakkab organik birikmalarni organizmda oxirgi mahsulotlar (SO2, N2O, NH3, mochevina, kreatinin, siydik kislota va boshkalar) parchalaydi. Bu jarayon patologik xolatlarda (ochlik, infeksion kasalliklar va boshkalar) ustun turadi va organizmni toliqishiga olib keladi.

Ovqatning asosiy va i minor komponentlari

• Ovqatlanish – organizmni tashqi muhit bilan bog‘lanishi va modda almashinuvining birinchi bosqichi hisoblanadi.

• Ovqatning organik komponentlari: oqsillar, uglevodlar, lipidlar, nuklein kislotalar va vitaminlar.

• Mineral komponentlar: natriy, kaliy, kaltsiy, fosfor, xlor, temir, yod, mis, rux va boshqalar.

Balansli ovqatlanish – bu ovqatning asosiy va minor komponentlarini ma'lum bir nisbatda yoshga, jinsga, ish faoliyatiga, inson xayot tarziga qarab o‘zlashtirishi. Oqsil, lipid va uglevodlar nisbati 1:1:4 teng.

• Balansli ovqatlanish – bu ovqatning asosiy va minor komponentlarini ma'lum bir nisbatda yoshga, jinsga, ish faoliyatiga, inson xayot tarziga qarab o‘zlashtirishi. Oqsil, lipid va uglevodlar nisbati 1:1:4 teng.

• Ratsional ovqatlanish – bu ovqat sutkalik ratsionini to‘g‘ri taqsimlanishi.

• Balansli ovqatlanish organizmni xayotiy zarur mahsulotlar bilan yetarli darajada ta'minlaydi.

Essensial komponentlar

• Almashinib bo‘lmaydigan aminokislotalar: izoleysin, leysin, lizin, metionin, fenilalanin, treonin, triptofan, valin

• Almashinmaydigan yog‘ kislotalar: linol, linolen, araxidon kislotalari.

• Mikroelementlar: yod, ftor, temir, mis, kobalt va boshqalar.

YUqori samaradorlik bilan kechadigan kimyoviy reaksiyalarning ketma-ketligi metabolik yo‘llar deyiladi.

• YUqori samaradorlik bilan kechadigan kimyoviy reaksiyalarning ketma-ketligi metabolik yo‘llar deyiladi.

• Quyidagi metabolik yo‘llar mavjud:

• 1. Markaziy metabolik yo‘llar (Krebs sikli, glikoliz, oqsillar, uglevodlar va lipidlar sintezi va parchalanishi).

• 2. Ikkilamchi metabolik yo‘llar – xujayrada spetsifik moddalar sintezi (gormonlar, toksinlar, kofermentlar va boshqalar).

• 3. Siklik metabolik yo‘llar. Ular mikroorganizmlarga xarakterli.

Metabolik yo‘llar:

• Bir-necha boskichlardan iborat. masalan, glikoliz 11 reaksiyadan.

• Metabolik sikllar – uch karbon kislotalar sikli, pentozo-fosfat sikli, mochevina hosil qilish sikli va boshqalar.

• Ochiq zanjirli reaksiyalar (glikoliz).

• Metabolik yo‘llarni bir-biri bilan kesishishi.

• Metabolik yo‘llar asosiy, ikkilamchi va qo‘shimcha bo‘lishi mumkin.

Bir-necha boskichlardan iborat. masalan, glikoliz 11 reaksiyadan.

• Bir-necha boskichlardan iborat. masalan, glikoliz 11 reaksiyadan.

• Metabolik sikllar – uch karbon kislotalar sikli, pentozo-fosfat sikli, mochevina hosil qilish sikli va boshqalar.

• Ochiq zanjirli reaksiyalar (glikoliz).

• Metabolik yоllarni bir-biri bilan kesishishi.

• Metabolik yоllar asosiy, ikkilamchi va qоshimcha bоlishi mumkin.

Modda almashinuvini o‘rganish usullari:

• Modda almashinuvini o‘rganish usullari:

• Butun organizm

• A'zo va to‘qima

• Xujayra

• Organoid

• Molekulyar

• Oraliq modda almashinuvini o‘rganish usullari:

• Butun organizm

• Analitik-dezintegrativ

• Sintetik

Reaksiya turlari

• Tirik xujayralardagi reaksiyalarning 2 turi tafovut etiladi:

• - Endergonik reaksiyalar

• - Ekzergonik reaksiyalar

Makroergik birikmalar

• Tarkibidagi bog‘ni gidrolizi davrida erkin energiya beruvchi birikmalar makroergik birikmalar deb ataladi.

• ~ belgi bilan bu bog‘lar ko‘rsatiladi.

• Modda almashinuvda makroergik birikmalar energiyaning donori va akseptori vazifasini bajaradilar.

Makroergik birikmalarning 2 turi tafovut etiladi:

• Makroergik birikmalarning 2 turi tafovut etiladi:

• Energiya «akkumulyatori» vazifasini bajaruvchilar - ATF, ADF, GTF, STF, TTF

• Katabolizm davrida hosil bo‘luvchi makroergik birikmalar - fosfoyenolpiruvat, kreatinfosfat, atsetil-KoA, suksinil-KoA va boshqalar

Organizmda kechuvchi barcha oksidlanish reaksiyalarini 2 turga bo‘lish mumkin:

• Organizmda kechuvchi barcha oksidlanish reaksiyalarini 2 turga bo‘lish mumkin:

• Substratlarning degidrogenlanish reaksiyalari

• Vodorod akseptori sifatida kisloroddan foydalanuvchi reaksiyalar

• Vodorod akseptori sifatida turli metabolitlardan foydalanuvchi reaksiyalar (glikoliz davridagi piruvat)

• Substratga kislorodning birikishi bilan boruvchi reaksiyalar

Biologik oksidlanish yoki to‘qima nafas olishi deb - to‘qimalarda organik moddalarni kislorod ishtirokida parachalanishi va karbonat angidridini ajralishiga aytiladi. Bunday oksidlanish jarayonida energiya ajralib chiqadi va o‘z tabiatiga ko‘ra ekzoergonik jarayon xisoblanadi.

• Biologik oksidlanish yoki to‘qima nafas olishi deb - to‘qimalarda organik moddalarni kislorod ishtirokida parachalanishi va karbonat angidridini ajralishiga aytiladi. Bunday oksidlanish jarayonida energiya ajralib chiqadi va o‘z tabiatiga ko‘ra ekzoergonik jarayon xisoblanadi.

• O‘z moxiyatiga ko‘ra biologik oksidlanish va yonish bir xil jarayondir, chunki 1 molekula glyukozani yonishida ham, oksidlanishida ham karbonat angidridi, suv va 2780kDj/mol energiya ajralib chikadi:

• S6N6O12 + 6O2 = 6SO2 + 6N2O

• Yonishdan farqli past haroratda kechadi, alangasiz va suv ishtirokida.

Bu jarayon mexanizmini yoritib berishda bir-necha nazariyalar taklif etilgan:

• Bu jarayon mexanizmini yoritib berishda bir-necha nazariyalar taklif etilgan:

• 1. Baxning perekisli nazariyasi. Bu nazariyaga ko‘ra yengil oksidlanuvchi moddalar ta'sirida kislorod molekulasining ikkala bog‘i emas, balki bitta bog‘i uziladi, so‘ngra kislorod molekulasi to‘liq oksidlanayotgan modda bilan birikib, peroksidaza fermenti ta'sirida oraliq maxsulot sifatida peroksid xosil bo‘ladi.

2. Vodorodni faollanish nazariyasi Palladin va Viland tomonidan yaratilgandir.

• 2. Vodorodni faollanish nazariyasi Palladin va Viland tomonidan yaratilgandir.

• Bu nazariyaga ko‘ra metabolitlar oksidlanishi oksidlanayotgan moddadan spetsifik degidrogenazalar ta'sirida N2 ajraladi. Palladinning fikriga ko‘ra N2 xromogenlar bilan birikadi, Vilandning fikricha esa O2 bilan birikadi. Bu bir vaqtni o‘zida substratni oksidlanishi va pigmentni qaytarilishi bilan kechadi. Shuning uchun bu jarayon oksidlanish-qaytarilish jarayoni hisoblanadi.

• С6Н6О12 + 6Н2О +12R = 6CО2 + 12 RH2 (анаэроб босқич)

• 12RH2 + 6O2 = 12R + 6H2O (аэроб босқич)

3. Varburgning elektrolitik nazariyasi.

• 3. Varburgning elektrolitik nazariyasi.

• Bu kislorod molekulasini oksidlangan molekula yordamida faollanishidir. Varburgning fikricha oksidlovchi modda bo‘lib gemin fermentlari molekulasi tarkibiga kiruvchi Fe+3 atomi hisoblanadi. Bu nazariyaga ko‘ra oksidlanish-qaytarilish jarayonlari elektron va protonlarni ajralishi va birikishi natijasida sodir bo‘ladi va oxirida aktivlangan kislorod proton bilan birikib suvni hosil qiladi.

4. Biologik oksidlanishning zamonaviy nazariyasi yuqorida qayd etilgan uchchala nazariyalarni o‘z ichiga oladi va Sent-Dyerdi nazariyasi deyiladi. Bu nazariyaga asosan to‘qimada metabolitni oksidlanishi bir yo‘la proton va elektronlarni ajralishi va ularni kislorod molekulasiga kiritilishi bilan boradi. Ammo elektron va protonlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri kislorod bilan birikmay, balki spetsifik fermentlar va kofermentlar ishtirokida sodir bo‘ladi.

• 4. Biologik oksidlanishning zamonaviy nazariyasi yuqorida qayd etilgan uchchala nazariyalarni o‘z ichiga oladi va Sent-Dyerdi nazariyasi deyiladi. Bu nazariyaga asosan to‘qimada metabolitni oksidlanishi bir yo‘la proton va elektronlarni ajralishi va ularni kislorod molekulasiga kiritilishi bilan boradi. Ammo elektron va protonlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri kislorod bilan birikmay, balki spetsifik fermentlar va kofermentlar ishtirokida sodir bo‘ladi.

Biologik oksidlanishda ishtirok etuvchi fermentlar:

• Biologik oksidlanishda ishtirok etuvchi fermentlar:

• Proton va elektronlarni oksidlanayotgan metabolitdan kislorodga o‘tkazilishi quyidagi 4 gurux fermentlar ishtirokida bo‘ladi:

• 1.Piridinga bog‘liq bo‘lgan degidrogenazalar. Bu degidrogenazalarning kofermenti bo‘lib NAD va NADF xisoblanadi.

• 2. Flavinga bog‘liq bo‘lgan degidrogenazalar. Prostetik gurux sifatida FAD yoki FMN saqlaydi.

• 3. Ubixinon.

• 4. Sitoxromlar.

Оксидланиш-қайтарилиш коферментлари

Sitoxrom a va a3 sitoxromoksidaza deb ataladi. Lipid saqlovchi gemproteid. Mol.og‘irligi 300000.

• Sitoxrom a va a3 sitoxromoksidaza deb ataladi. Lipid saqlovchi gemproteid. Mol.og‘irligi 300000.

• Ikki atom mis saqlaydi.

• Sitoxrom a →mis → sitoxrom a3 → O2

Nafas olish zanjiridagi ferment komplekslar

O‘tkazuvchilarning redoks potensiallari

• Redoks-potensial – bir juft proton va elektronlarni tashilishida oksidlanuvchi moddaning erkin energiyasini o‘zgarishi. Proton va elektronlarni NAD+ dan O2 ga o‘tishida potensial -0,32V dan +0,82V gacha o‘zgaradi va natijada 52,7 kkal energiya ajraladi.

• NAD+ - 0,32;

• FAD+ - 0,05;

• KoQ+ - 0,04

• Sitoxromlar: b - +0,07,

• с1 - +0,23,

• с- +0,25,

• a - +0,29,

• a3 – +0,55,

• O2 - +0,82V.

Mitoxondriyalarda joylashgan nafas olish zanjiri to‘liq, qisqargan va qisqa bo‘lishi mumkin.

• To‘liq nafas olish zanjiri:

• SH2 → НАД →ФП →КоQ →b →c1(c) → a(a3) → 1/2O2 → H2O.

• Р/О=3.

• NADga bog‘liq bo‘lgan degidrogenazalarga kiradi: alfa-ketoglutarat, izotsitrat, malat, piruvat, glutamat va boshqalar. Ular o‘zining proton va elektronlarini NAD+ga beradi. Bunda 3 molekula ATF sintezlanadi.

Qisqartirilgan nafas olish zanjiri. Uning asosiy substratlari: suksinat, glitserin, yog‘ kislotalari va boshqalar. Ular o‘zlarining proton va elektronlarini FPga berishadi. Bunda 2 molekula ATF sintezlanadi.

• Qisqartirilgan nafas olish zanjiri. Uning asosiy substratlari: suksinat, glitserin, yog‘ kislotalari va boshqalar. Ular o‘zlarining proton va elektronlarini FPga berishadi. Bunda 2 molekula ATF sintezlanadi.

• SH2 → ФП → КоQ → b → c1(c) → a(a3) → 1/2O2 → H2O. Р/О=2

• SH2 → ФП → O2 → H2O2

• Н2О2+1/2О2 → Н2О + О2 Р/О=0

• Qisqa nafas olish zanjiri. FPdan proton va elektronlar kislorodga o‘tkaziladi va vodorod peroksid xosil bo‘ladi. Vodorod peroksid toksik modda bo‘lib, katalaza ishtirokida kislorod va suvgacha parchalanadi. Bunda ATF sintezlanmaydi.

ATF sintezi uchun 0,22V yoki 7,3 kkal energiya zarur.

• ATF sintezi uchun 0,22V yoki 7,3 kkal energiya zarur.

• To‘liq nafas olish zanjirida bu 3 joyda xosil bo‘ladi:

• 1. NAD+ va FAD+ orasida

• 2. sitoxromlar b va s orasida

• 3. sitoxromoksidaza va O2 orasida.

• Qisqartirilgan nafas olish zanjirida birinchi fosforillanish joyi tushib qoladi, shuning uchun 2 molekula ATF sintezlanadi.

• Qisqa nafas olish zanjirida ATF sintezlanmaydi.

Kislorodni yutilishi va ATF sintezi orasida uzviy bog‘liqlik bor (R/O –fosforillanish koeffitsiyenti). Bu 1 atom kislorodni qaytarilishi natijasida necha molekula noorganik fosfor guruhini ATFga o‘tishi. Bu ko‘rsatkich to‘liq nafas olish zanjirida 3, qisqartirilgan – 2, qisqa zanjirda - 0 teng.

• Kislorodni yutilishi va ATF sintezi orasida uzviy bog‘liqlik bor (R/O –fosforillanish koeffitsiyenti). Bu 1 atom kislorodni qaytarilishi natijasida necha molekula noorganik fosfor guruhini ATFga o‘tishi. Bu ko‘rsatkich to‘liq nafas olish zanjirida 3, qisqartirilgan – 2, qisqa zanjirda - 0 teng.

• Nafas nazorati – bu nafas olish tezligini ADF konsentratsiyasiga bog‘liqligi.

Moddalarni oksidlanishi kislorodli (aerob oksidlanish) va kislorodsiz (anaerob oksidlanish) sharoitda kechadi.

• Moddalarni oksidlanishi kislorodli (aerob oksidlanish) va kislorodsiz (anaerob oksidlanish) sharoitda kechadi.

• ADF fosforillanishi kuzatiladi:

• 1. Oksidlanishli fosforillanish – asosiy energiya generatori hisoblanadi va mitoxondriyalarning ichki membranasida kechadi.

• 2. Substratli fosforillanish – membrana bilan bog‘liq emas va sitoplazmada kechadi. Energiya manbai: 1,3-difosfoglitserat, fosfoyenolpiruvat, kreatinfosfat, argininfosfat va boshqalar.

Oksidlanishli fosforillanish mexanizmi:

• Oksidlanishli fosforillanish mexanizmi:

• 1. Kimyoviy nazariya – nafas olish zanjirida ajralib chiqayotgan energiya qandaydir oraliq moddada to‘planib, so‘ng fermentlar ta'sirida ATF ga o‘tkaziladi. Ammo hozirga qadar bu modda topilmagan.

2. 1964 yili Bayer konformatsion nazariyani yaratdi. Bu nazariyaga ko‘ra oksidlanish-fosforillanish jarayonida elektronlar tashuvchi fermentlarning konformatsion o‘zgarishi kuzatiladi. 1970 yili energiyalangan mitoxondriyalar kristlarida tebranish harakatini elektron mikroskopda ko‘rsatdi.

• 2. 1964 yili Bayer konformatsion nazariyani yaratdi. Bu nazariyaga ko‘ra oksidlanish-fosforillanish jarayonida elektronlar tashuvchi fermentlarning konformatsion o‘zgarishi kuzatiladi. 1970 yili energiyalangan mitoxondriyalar kristlarida tebranish harakatini elektron mikroskopda ko‘rsatdi.

3. Xemiosmotik yoki proton harakatlanuvchi nazariyani Mitchel 1961 yilda yaratdi, 1972 yili esa uni

• 3. Xemiosmotik yoki proton harakatlanuvchi nazariyani Mitchel 1961 yilda yaratdi, 1972 yili esa uni

• V.P.Skulachev tansdiqladi. Bu nazariyaga ko‘ra oksidlanish bilan fosforillanish uzviy bog‘liqlikda bo‘lib, oksidlanish membranani zaryadlanishiga, fosforillanish esa zaryadsizlanishiga olib keladi.

Energiya almashinuviga ta'sir etuvchi moddalar 4 guruhga bo‘linadi:

• Energiya almashinuviga ta'sir etuvchi moddalar 4 guruhga bo‘linadi:

• 1. degidrogenazalar ingibitorlari: malonat, ftivazid, tubazid;

• 2. Nafas olish zanjiri ingibitorlari: sianidlar, vitamin A, barbituratlar, rotenon.

• 3.   Oksidlanish va fosforillanishni ajratuvchi moddalar:

• - protonoforlar (protonlarni membranadan o‘tkazuvchi moddalar: yog‘ kislotalar, 2,4-dinitrofenol, salitsilatlar, tiroksin).

• - ionoforlar: (anion va kationlarni o‘tishini faollashtiruvchilar: valinomitsin, nigeritsin, gramitsidin A).

Северин стр.281, 6-17

• Северин стр.281, 6-17

4. Fosforillanish jarayonini ingibitorlari (ATF sinteziga ta'sir etadi): ditsiklokarbodiimid Fo dan protonlarni o‘tishini ingibirlaydi; oligomitsin ATF-sintetazaning d-polipeptidi bilan bog‘lanadi va Fo ni F1 bilan birikishini uzadi.

• 4. Fosforillanish jarayonini ingibitorlari (ATF sinteziga ta'sir etadi): ditsiklokarbodiimid Fo dan protonlarni o‘tishini ingibirlaydi; oligomitsin ATF-sintetazaning d-polipeptidi bilan bog‘lanadi va Fo ni F1 bilan birikishini uzadi.

Mitoxondriyalarda 2 xil nafas olish zanjiri mavjud:

• Mitoxondriyalarda 2 xil nafas olish zanjiri mavjud:

• 1. Mitoxondriyalarning ichki membranasida joylashgan va ATF sintezini ta'minlovchi fosforillovchi nafas olish zanjiri.

• 2.   Mitoxondriyalarning tashqi membranasida joylashgan fosforillamaydigan (erkin) nafas olish zanjiri. Bunda energiya issiqlik sifatida ajraladi.

• FP5 → v5 → s → a(a3) → O2.

• Xujayrada bu 2 xil nafas olish zanjirlarini bo‘lishi adaptatsiya va kompensatsiya jarayonlarini belgilaydi, chunki ma'lum vaqtda organizmga ko‘p miqdorda ATF kerak bo‘lsa, boshqa vaqtda energiya issiqlik sifatida zarur bo‘ladi.

Mikrosomal oksidlanish

• Ksenobiotiklarni zararsizlantirilishi jigarda 2 bosqichda kechadi:

• 1. Mikrosomal monooksigenazalar va gidroksilazalar ishtirokida moddalarni oksidlanishi va gidroksillanishi. Ularning kofermentlari sitoxrom R-450, b5, gem va vitaminlardir. Sitoxrom R-450 ning ko‘pgina spetsifik substratlarga mos ravishda izoformalari mavjud.

• 2. Kon'yugatsiya reaksiyalari.

Sitoxrom R-450 ishtirokida mikrosomal oksidlanish reaksiyalari bir-necha bosqichda kechadi:

• Sitoxrom R-450 ishtirokida mikrosomal oksidlanish reaksiyalari bir-necha bosqichda kechadi:

• 1. Sitoxrom R-450 (Fe3+) substrat (S) bilan birikib ferment-substrat kompleksi hosil bo‘ladi.

•  2. Uning tarkibiga kiruvchi temir qaytariladi. Bunda kislorodning 1 atomi ferment-substrat kompleksiga NADFN-reduktaza fermenti ishtirokida birikadi. 

3. Kislorodning 2 atomi suvni hosil qilishda ishtirok etadi. Sitoxrom R-450 tarkibiga kiruvchi temir Fe3+ ga aylanadi.

• 3. Kislorodning 2 atomi suvni hosil qilishda ishtirok etadi. Sitoxrom R-450 tarkibiga kiruvchi temir Fe3+ ga aylanadi.

•  4. Oksidlangan moddaning eruvchanligi oshadi va metabolizmi osonlashadi. Oksidlangan substrat sitoxromdan ajraladi, sitoxrom yana boshqa modda bilan birikadi.

 Sitoxrom R-450 faolligi boshqariladi:

•  Sitoxrom R-450 faolligi boshqariladi:

• 1. Molekula ichi o‘zgarishlari. Bunda sitoxrom R-450ni substratga bo‘lgan moyilligi o‘zgaradi.

• 2. Molekulalar aro o‘zgarish. Bunda sitoxrom R-450 va reduktaza o‘rtasida bog‘lanish o‘zgaradi.

• 3. Sitoxrom R-450 sintezini boshqarish. Bunday boshqarish tibbiyotda keng qo‘llaniladi (fenobarbital, ziksorin, benzonal).

Катаболизмнинг умумий схемаси

Piruvatdegidrogenaza kompleksininig tarkibi

• Piruvatdegidrogenaza kompleksi 3 ta ferment va 5 ta kofermentdan iborat.

• Uning molekulyar og‘irligi 9-106

• Kompleks 30 molekula tetramer, 60 molekula transatsetilaza va 10 molekula flavoproteiddan iborat.

Piruvatdegidrogenaza kompleksi fermentlari

• Piruvatlipoatoksidoreduktaza - bunda ikkita tetramer bo‘lib, u 2 ta β, 2 ta α zanjirlardan iboratdir. Mol.og‘ir. 36000

• Lipoatatsetiltransferaza - bu bitta polipeptid zanjirdan iborat, molekulyar og‘irligi 52000.

• 3. Digidrolipoildegidrogenaza, molekulyar og‘irligi 110000.

Пируватдегидрогеназа комплекси коферментлари

• TPF (tiaminpirofosfat)

• Lipoat kislota

• Koferment A

• FAD (Flavinadenindinukleotid)

• 5. NAD (Nikatinamidadenindinukleotid)

Северин стр 283, рис.6-21

• Северин стр 283, рис.6-21

Krebs sikli

• Krebs sikli

• Uchkarbon kislotalar sikli

• Sitrat sikli

• Krebs siklining vazifalari

• Katabolik

• Energetik

• Anabolik

• 4. Vodorod donorlik

Krebs siklining boshqarilishi 2 guruh moddalar yordamida amalga oshiriladi

• Metabolitlar yordamida:

• - Oksaloatsetat - SDG ning raqobatli ingibitori

• - Atsetil-KoA - piruvatdekarboksilazaning aktivatori

• - Sitrat - atsetil-KoA-karboksilazaning aktivatori

• 2. Adenilnukleotidlar yordamida:

• - Sitratsintaza faolligi NADN2, ATFga bog‘liq

• - Izotsitratdegidrogenaza NAD, ADF ta'sirida faollanadi.

Krebs siklining anabolik vazifalari

• 1. -α –ketoglutarat → glutamat, glutamin prolin, ornitin, sitrullin, arginin va boshqalarning o‘tmishdoshi hisoblanadi.

• 2. Oksaloatsetat → glyukoza

• asparagin → pirimidin nukleotidlari, ba'zi aminokislotalari.

• 3. Suksinil-KoA → gem.

• 4. Fumarat → aromatik aminokislotalar

• 5. Atsetil-KoA → yog‘ kislotalari, xolesterin, atsetilxolin, atsetilglyukozamin.

Turli moddalar sintezida katabolizm umumiy yo‘li metabolitlaridan foydalanish

• Turli moddalar sintezida katabolizm umumiy yo‘li metabolitlaridan foydalanish

• 1-3- almashtirsa bo‘ladigan aminokislotalar; 4-6 – glyukoza; 7- yog kislotalar; 8 - gem.

Gipoenergetik xolatlar