Menejment va marketing” kafedrasi “elektron tijorat” yo’nalishi individual loyiha ishi

2.1. Globallashuv sharoitida xalqaro savdo tizimi. Siyosiy marketing muhiti.
O’z mahsulotlarini chet elda sotish uchun firma xalqaro marketing muhiti xususiyatlarini aniqlab olishi lozim. Eng muhim o’zgarishlar sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin:
• jahon iqtisodiyotining baynalminallashuvi – xalqaro savdoning jadal suratlar bilan o’sishi, chet elda kapital joylashtirishning o’sishi;
• xalqaro moliya tizimining shakllanishi;
• turli mamlakatlarda talab shartlari va iste’mol xususiyatlarini tenglashtirish tendensiyasining o’sishi;
• jahon bozorlarida raqobatning kuchayishi; xaridorlarning mamlakatga import qilinuvchi tovarlarning sifati, dizayni, yangiligi va boshqa ko’rsatkichlariga bo’lgan talabining o’sishi sababli tashqi bozorga etkazib beriluvchi tovarlar sifatida sezilarli o’zgarishlarning yuz berishi;
• XXR, MDH, Arab mamlakatlari va boshqa mamlakatlarning yirik bozorlariga asta-sekinlik bilan kirib borish. Xalqaro marketing muhitini o’rganish xalqaro savdo va kooperasiya tizimi, iqtisodiy, siyosiy-huquqiy va madaniy muhit, tovar va xizmatlar xalqaro bozorini o’rganish, xalqaro raqobat va xalqaro marketingni tashkil etish bilan bog’liq masalalarni hal qilishni o’z ichiga kiritadi. Xalqaro savdo tizimi dunyoning barcha mamlakatlari tashqi savdosi yig’indisini aks ettiradi – u mamlakatlar o’rtasidagi savdo bo’lib, tovar va xizmatlar importi va eksportidan iborat bo’ladi. Mamlakatning tashqi savdosini davlat tartibga solib boradi. Bunda har bir mamlakat o’ziga xos tashqi savdo siyosatini yuritadi. Buning uchun tarifli va notarif tartibga solish vositalaridan foydalaniladi. Masalan, import boji muayyan mamlakatga nisbatan qaysi ta’rif qo’llanishiga (masalan, Kanadada AQSH bilan savdoda maxsus tariflarning olti xil turi mavjud) bog’liq bo’ladi.
Boshqa mamlakatlarda mahsulotni sotishni tashkil etishda firma turli xil cheklovlarga duch kelishi mumkinligi sababli xalqaro marketing muhitini sinchiklab o’rganish zarur. Davlatning tashqi savdo strategiyasining to’rt turini ajratib ko’rsatish mumkin:
• izolyasiya strategiyasi (siyosiy va mafko’raviy qoida-jihatlarga asoslanadi);
• proteksionizm strategiyasi (o’z tovar va xizmatlar bozorini himoya qilishga asoslanadi);
• erkin savdo strategiyasi (tashqi savdo faoliyatini erkinlashtirishga asoslanadi);
• defitsitli bozorni himoya qilish yoki «teskari proteksionizm» strategiyasi (defisit bozorni to’ldirishga asoslanadi). Davlatning tashqi savdo siyosati siyosiy, iqtisodiy, tarixiy, jug’rofiy, madaniy va boshqa xususiyatlarga bog’liq bo’ladi.
Turli mamlakatlar bir-biridan siyosiy-huquqiy muhiti bilan ham ajralib turadi. U yoki bu mamlakat bilan ishbilarmonlik munosabatlarini o’rnatish masalasini hal qilishda quyidagi siyosiy-huquqiy omillarga e’tibor qaratish lozim:
1. Chet eldan sotib olishga munosabat. Ba’zi mamlakatlar (Meksika) bunday xaridlarga moyillik bildirsa, boshqa mamlakatlar (Hindiston) bunga salbiy munosabatda bo’ladilar.
2. Siyosiy barqarorlik. Mamlakatlarning hukumatlari almashib turadi va ba’zan mamlakat yo’nalishining o’zgarishi juda keskin (mulkni musodara qilish, import cheklovlari yoki yangi majburiy to’lovlar joriy qilish va hokazo) bo’ladi. Davlatning aralashuvini quyidagi turlarga ajratish mumkin: haq-huquqni cheklab qo’yuvchi ta’sir; haq-huquqni cheklamaydigan ta’sir; haq-huquqni cheklab qo’yuvchi choralar; mulkni davlat ixtiyoriga o’tkazish.
3. Valyuta cheklovlari. Ba’zan hukumatlar o’z valyutasini blokirovka qiladi yoki uni boshqa valyutaga almashtirishni taqiqlab qo’yadi. Valyuta ayirboshlash kurslarining tebranishi bilan katta tavakkalchiliklar bog’liq bo’lishi mumkin.
4. Davlat mashinasi. Bunga xorijiy kompaniyalarga qabul qiluvchi mamlakatning yordam ko’rsatish tizimi samaradorligini, ya’ni samarali bojxona xizmati, bozor ma’lumotlarining etarli darajada to’liqligi va tadbirkorlik faoliyatiga qulaylik tug’diruvchi boshqa omillarning mavjudligini kiritish mumkin.
Xalqaro marketingning siyosiy muhitini o’rganish davomida korxona tovar va xizmatlarni etkazib beruvchi yoki etkazib berishni mo’ljallayotgan barcha mamlakatlar bilan bog’liq siyosiy tavakkalchiliklarni ham hisobga olish lozim. Bu tavakkalchiliklar asosan quyidagilar bilan bog’liq hisoblanadi:
• xaridor mamlakatda importning taqiqlab qo’yilishi;
• yukni iste’molchiga etkazib berishda tartibsizliklar, ish tashlashlar va urushlar;
• pul o’tkazishning taqiqlab qo’yilishi;
• siyosiy vaziyatning barqaror emasligi va shu sababli mamlakat yoki mintaqada noqulay ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar tavakkalchiligi;
• tashqi iqtisodiy faoliyat (savdo va etkazib berishni cheklash, chegaralarni yopish va hokazo). Ushbu xavf-xatarli va qulay imkoniyatlarning barchasi xalqaro marketing vositasida aniqlanishi va korxonaning rivojlanish strategiyasida hisobga olinishi lozim.
Qiziqtirayotgan mamlakatning huquqiy infrastrukturasini, uning kompaniyaning bozordagi faoliyatiga ta’sir ko’rsatishini, kompaniya mansub bo’lgan mamlakatdagi huquqiy qonunchilikka munosabatini o’rganib chiqish, shuningdek, xalqaro huquq talablarini hisobga olish zarur. Xorijiy mamlakatning huquqiy strukturasi:
• import qilinayotgan tovarlarga qanday tariflar qo’llanadi va biron-bir bozorga eksport qilishga cheklovlar mavjudmi?
• subsidiyalarni jalb qiluvchi mahsulotlar bormi?
• antidemping qonunlari amal qiladimi, narx sohasida qonunchilik mavjudmi?
• chet ellik investorlar uchun sharoitlar qanday?
•milliy kompaniyalar bozorda ustunlikka egami?
• qanday eksport-import Litsenziyalari talab qilinadi?
• cheklovchi savdo kelishuvlari mavjudmi?
•mehnat qonunchiligi, monopoliyaga qarshi yoki trastlarga qarshi qonunlar amal qiladimi?
• kasaba uyushmalari qanday huquqlarga ega?
• soliq qonunchiligi va uning xorijiy kompaniyalarga nisbatan qo’llanishi;
•mualliflik huquqini himoya qilish bo’yicha qonun hujjatlari bormi?
• huquqiy tizim qanchalik samarali ishlayapti?
• poraxo’rlikka qarshi ko’rash qoidalari ko’zda tutilganmi? Kompaniya mansub bo’lgan mamlakatdagi huquqiy muhiti: qaysi qonunlar chet elda faoliyat ko’rsatishga taalluqli? qiziqtirayotgan mamlakat hukumati bilan kelishuvlar mavjudmi? eksportga ko’maklashish ko’zda tutilganmi? ayrim bozorlarga belgilangan mahsulotlarni eksport qilishga o’ziga xos taqiqlar mavjudmi? mamlakat boshqa biron mamlakatga nisbatan boykot choralarini qo’llab-quvvatlaydimi? Xalqaro huquq: qanday mintaqaviy kelishuvlar amal qiladi va ular kompaniyaning xalqaro faoliyatiga qanday ta’sir ko’rsatadi? BMT konvensiyalari qo’llanadimi? xususiy mulkka oid qanday kafolatlar amal qiladi?