Menejment va marketing

 

    Tijorat banklari likvidliligini ta’minlash, uni talab darajasida oshirish, va shu 

bilan  birgalikda,  kutilayotgan  daromadga  ega  bo’lish  kuchli  likvidlilik 

strategiyasini  talab  etadi,  ya’ni  tijorat  banki  bir  vaqtning  o’zida  likvidlikka 

erishgan holda maksimal daromad olishning samarali pozitsiyasiga ega bo’lishi 

lozim. 

    Bank  rahbariyati  likvidlikni  rejalashtirishi  hamda  bankning  qisqa  muddatli 

majburiyatlarini  ularni  qaytarib  olishda  to’lashga  etarli  darajada  naqd  pul  va 

qisqa muddatli aktivlarga ega bo’lishi lozim. 

    Etarli likvidlikning ta’minlanish zaruriyati sababli tijorat banki foyda olishga 

bo’lgan  intilishni  muvozanatda  saqlab  turishi  lozim  hamda  banki  hech  qachon 

daromadlilikni oshirish evaziga likvidlilikni suiste’mol qilmasligi lozim. 

    Foydalanilgan  nazariy  ma’lumotlar  va  tahlil  qilingan  amaliy  ma’lumotlar 

asosida quyidagi xulosa va takliflarni keltirib o’tishim mumkin:  

    1.  Tijorat  banklari  talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan  depozitlar  hajmini 

kamaytirishga  va  muddatli  depozitlar  hajmini  oshirishga  jiddiy  e’tibor 

qaratishlari  lozim.  To’g’ri  bugungi  kunda  banklar  uchun  eng  arzon  resurs  bu 

mijozlarning  talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlaridagi mablag’lardir. 

Talab  qilib  olinguncha  saqlanadigan  depozitlar  xatto  kapital  resurslaridan  ham 

arzon,  shu  bilan  birga  transformatsiya  riski  eng  yuqori  bo’lgan  resurs 

hisoblanadi. 

    Shuning  uchun  tijorat  banklari  joriy  likvidlilik  koeffitsientini  2015  yil  1 

yanvardan boshlab 100 foiz ta’minlashlari lozimligini hisobga olib, 2013-2014-

moliyaviy  yillar  davomida  tijorat  banklari  mijozlariga  talab  qilib  olinguncha 

saqlanadigan depozitlaridagi mablag’larini muddatli depozitlarga joylashtirishini 

taklif qilishlari lozim. 

    2.  Bugungi  kunda  tijorat  banklarining  depozitlar  bo’yicha  majburiy  zaxiraga 

tortilgan resurslari bilan birga, bankning kredit portfelidagi muammoli aktivlari 

bo’yicha  ehtimoliy  yo’qotishlarga  qarshi  tashkil  qilinadigan  maxsus  zaxiralari 

 

 

67 

ham  Markaziy  bank  tomonidan  majburiy  zaxiralar  hisobraqamlariga  olib 

qo’yilmoqda. 

    Banklar  balansidagi  mavjud  aktivlarining  sifatliligini  doimiy  nazorat  qilib 

borishlari lozim. Aks holda banklarda mavjud yuqori likvidli aktivlaridan to’liq 

foydalana olmaslik riski yuzaga kelishi mumkin.  

    3.  Banklar  kredit  portfelining  sog’lomligini  oshirish,  berilgan  kreditlar  va 

lizing  xizmatlarining  o’z  vaqtida  undirilishi  ustidan  doimiy  monitoring 

o’rnatilishi lozim. Bundan tashqari, kelgusida vujudga  kelishi mumkin bo’lgan 

potentsial muammoli kreditlarni oldindan aniqlash va ular bilan alohida ishlash 

tizimini yo’lga qo’yish maqsadga muvofiq bo’lardi. 

    4.  Bugungi  kunda  respublikamizda  faoliyat  yuritayotgan  xo’jalik  yurituvchi 

sub’ektlarning  banklardagi  90962-“To’lov  muddatini  kutayotgan  hisob-kitob 

hujjatlari”  hamda  90963-“Muddatida  to’lanmagan  hisob-kitob  hujjatlari” 

hisobvaraqlarida  hisobi  yuritilayotgan  debitorlik  va  kreditorlik  qarzdorliklari 

yuqori  ulushga  ega.  Bu  muammolar  esa  mamlakatimiz  iqtisodiyotining  jadal 

rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. 

    Bank  tizimi  likvidliligini  ta’minlash  va  monetizatsiya  koeffitsientini  yanada 

oshirish  maqsadida  Markaziy  bank  tomonidan  tijorat  banklariga  overdraft, 

overnayt, lombard krediti kabi qayta moliyalash kreditlari taklif qilinishi lozim. 

Bu usul yuqorida qayd qilingan muammolarni hal qilish imkonini beradi. 

    Rivojlangan  mamlakatlar  bank  tizimida  bu  usul  samarali  yo’lga  qo’yilgan. 

Masalan Angliya bank tizimida overdraft va overnayt kreditlari jami pul massasi 

(M2 agregat) ning qariyb 50 foizini tashkil etadi. 

    5.  Xanuzgacha  mamlakatimizda  naqd  va  naqdsiz  pul  baholari  o’rtasida  farq 

mavjud  bo’lib,  naqd  pullar  ko’proq  jozibaga  ega  va  aholi  bankdan  o’z 

mablag’larini  naqd  holda  olishga  harakat  qiladilar  va  bankni  tezkor  ravishda 

qo’shimcha  naqd  pullarni  jalb  etishga  undaydilar.  Bundan  tashqari,  bank 

tizimidan tashqarida shaxsiy iste’mol uchun pul massasining mavjudligi naqd va 

naqd pulsiz mablag’larini unifikatsiyalashga jiddiy salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.  

 

 

68 

    6. Tijorat banklari  asosiy resurs ta’minotchilari  bilan yaxshi, mustahkam va 

uzoq  aloqada  bo’lishga harakat qilishlari zarur, ya’ni bank va to’lovga layoqatli 

mijozlarni faqatgina majburiyat shartnomasi bog’lab turishi kerak emas, chunki 

istalgan  paytda  bank  uchun  muhim  mijozlar  hisobraqamlarini  boshqa  bankka 

o’tkazishlari mumkin. 

    7. Jami kreditlar tarkibida muddati o’tgan kreditlar hisobining kuchli nazorat 

qilinishi  va  ular  darajasining  tijorat  banki  tomonidan  belgilangan  miqdorda 

saqlab  turilishi  bankning  asosiy  daromad  manbai  bo’lgan  kreditlarni  samarali 

boshqarishga yordam beradi. 

    8.  Yuqorida  aytib  o’tganimdek,  Respublikamizning  barcha  tijorat  banklarida 

yuridik  shaxslar  muddatli  depozitlari  hajmining  jami  depozitlar  tarkibidagi 

ulushi  juda  past  darajada.  Likvidlikni  samarali  boshqarishda  esa  muddatli 

depozitlar  hajmini  oshirish  zarur.  Tijorat  banklarining  muddatli  depozitlari 

miqdorini  oshirish  yo’li  bilan  ularning  resurs  bazasini  mustahkamlash 

maqsadida: 

    9. 

yuridik 

shaxslarning 

muddatli 

depozitlariga 

to’lanadigan  foiz 

stavkalarining ijobiy darajasini ta’minlash va asosan 1 yildan ortiq muddatlarga 

muddatli depozitlar jalb qilinishi lozim;  

    10.  aholining  muddatli  omonatlarining  hajmini  yanada  oshirish,  bankdan 

tashqari pul aylanishini qisqartirish va shu yo’llar orqali tijorat banklarida naqd 

pul etishmasligiga barham berish lozim. 

 

 

                     

 

 

 

 

 

 

 

 

69 

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 

I. O`zbekiston Respublikasi qonunlari. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti 

Farmonlari va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari, O`zbekiston 

Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning asarlari: 

 

1.    O’zbekiston  Respublikasining  Konstituttsiyasi.-  T.  O’zbekiston,  1992.                              

2.    O’zbekiston  Respublikasining  “O’zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki 

to’g’risida”gi qonuni 1995-yil 21-dekabr.  

3.    O’zbekiston  respublikasining  “Banklar  va  bank  faoliyati  to’g’risida”gi 

qonuni 1996-yil 25-aprel. 

4.    O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  “Aktsioner  tijorat  banklari  faoliyatini 

takomillashtirish chora-tadbirlar to’g’risida” gi farmoni 1998-yil 2-oktyabr. 

5.    O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  “  Bank  tizimini  yanada 

erkinlashtirish  va  isloh  qilish  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi  farmoni,  2000-yil 

21-aprel. 

6.  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tijorat banklarining kapitallashish 

darajasini  oshirishni  rag’batlantirish  chora-tadbirlari  to’g’risida”  2006  yil  19 

dekabrdagi PF-3831 son farmoni. 

7.    O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2010-yil  26-noyabardagi  “2011  – 

2015  yillarda  respublika  moliya  –  bank  tizimini  yanada  islox  qilish  va 

barqarorligini  oshirish  xamda  yuqori  xalqaro  reyting  ko’rsatkichlariga 

erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida”gi PQ – 1438 qarori.    

8.    O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimovning  mamlakatimizni 

“2014  yildagi  makroiqtisodiy  xolat va  real  sektor  taxlili”  ga  bag’ishlangan  

vazirlar mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. 2015-yil 17-yanvar. 

9.    O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimovning  2015  –  yilda 

iqtisodiyotimizning tub tarkibiy  o’zgarishlarni  amalga oshirish,  modernizatsiya 

va devirsifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan  xususiy mulk va 

 

 

70 

xususiy  tadbirkorlikka  keng  yo’l  ochib  berish  –  ustuvor  vazifamizdir.  Xalq 

so’zi.18.01.2015. 

10.    O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimovning  mamlakatimizni 

2013  yilda  ijtimoiy  –  iqtisodiy  rivojlanishi  yakunlari  va  2014  yilga 

mo’ljallangan  iqtisodiy  dasturning  eng  muhim  ustuvor  yo’nalishlariga 

bag’ishlangan  vazirlar  mahkamasining  majlisidagi  ma’ruzasi.  18  yanvar.  2014 

yil.  

11.  Karimov I.A Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohatlar va modernizatsiya 

yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish: O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom 

Karimovning  2012  yilda  mamlakatimizni  ijtimoiy  –  iqtisodiy  rivojlanish 

yakunlari  xamda  2013  yilga  mo’ljallangan  iqtisodiy    dasturning  eng  muhim 

ustuvor  yo’nalishlariga  bag’ishlangan  O’zbekiston  Respublikasi  vazirlar 

mahkamasining 

majlisidagi 

ma’ruzasi 

xalq  so’zi  –  2013  yil  21 

yanvar,№13(5657) – son. 

12.    Karimov  I.A  2012  –  yil  vatanimiz  taraqqiyotini  yangi  bosqichga 

ko’taradigan  yil  bo’ladi:  2011  yilda  mamlakatimizni  ijtimoiy  –  iqtisodiy 

rivojlanish  yakunlari  va  2012  yilga  mo’ljallangan  eng  muhim  ustuvor 

yo’nalishlarga bag’ishlangan O’zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining 

majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi – 2012 yil 20 yanvar,№14(5414) – soni.  

13.    Karimov  I.A  mamlakatimizda  demokratik  islohatlarni  yanada 

chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konseptsiyasi: O’zbekiston 

Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasi  va  senatining  qo’shma 

majlisidagi ma’ruzasi. T.O’zbekiston, 2010 – 56 b. 

 

II Asosiy va qo’shimcha adabiyotlar. 

1.    Банковское  законодательство:  учебник  /  под  ред.  Е.Ф.Жукова.  M.: 

ЮНИТИ, 2008. 300 стр. 

2.    Банковское  дело:  учебник.  –  2  e  здание,  перераб.  I  доп.  /  под  ред. 

O.И.Лаврушина. – M .учебник: Финансы и статистика ,2011. – 672 стр.  

 

 

71 

3.    Банки  и  банковские  операции:  учебник/  под  ред.  E.Ф.Жукова.  –  M.: 

Банки и биржи, ЮНИТИ, 2010. 330 стр. 

4. ATB “Agrobank” yillik hisobot ma’lumotlari 2013-2014 y. 

 

5.  A.В.Беляков. “Банк и менеджмент”. -M.: Альфа, 2009. 77 стр. 

6.    A.Vahobov,  N.Jumaev,  E.Hoshimov  “Jahon  moliyaviy  iqtisodiy  inqirozi”  

Toshkent: Akademnashr 2009. 70 bet. 

7.  A.Г.Ивасенько“Банковские операции”. -Воронеж, 2011. 71 стр. 

8.    Sattarov  O.B.  Tijorat  banklari  likvidligini  boshqarish.  Monografiya. 

Toshkent. 2010y. 41 bet. 

9. 

 

B.Xodiev 

va  boshqalar.  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti 

I.A.Karimovning  “Jahon  moliyaviy  iqtisodiy  inqirozi,  O’zbekiston  sharoitida 

uni  bartaraf  etishning  yo’llari  va  choralari”:  nomli  asarini  o’rganish  bo’yicha 

qo’llanma Toshkent. Iqtisodiyot nashriyoti. 2009.  9.  В.T.Севрук. “Банковские 

риски”. -M. INFO, 2011. 98 стр. 

10.  Г.Попов. “Об экономическим кризисе”. -M. Бизнес-букс 2008. 112-113 

страницы. 

11.    Yo.Abdullaev,  T.Qoraliev,  Sh.Toshmurodov,  S.Abdullaev  “Bank  ishi” 

Toshkent: Moliya-iqtisod 2009 yil 32 bet. 

12.    Yo.Mamadalieva.  Tijorat  banklarining  likvidligini  ta’minlash  masalalari. 

Iqtisod fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun yozilgan diss. avtoreferati. – 

T. 1998. –15-bet. 

13.  E.Ф.Жуков. “Деньги, банки и кредит”. -M. Финансы 2010. 205 стр. 

14.    K.В.Захаров.  “Ликвидность  банка”.  –М  Финансы  и  статистика,  2009.  

117 стр. 

15.    М.Ильясов.“Вопросы  устойчивости  коммерческих банков”.  -С.Питер, 

2010. 110 стр. 

16.  Н.Каримов. “Платежеспособность банков. T. 1998. 22-bet. 

17.    N.X.Jumaev,  O.Q.Abdurahmonov. Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi.  -T.: 

Akademnashr, 2010, 16 bet. 

18.  O.И.Лаврушин. “Банковские дело”. -M.: ИГОС 2009. 189 стр. 

 

 

72 

19.    O.И.Лаврушин  “Банковские  дело”  Учебник  Москва:  Финансы  и 

статистика 2005 г. 61 стр. 

20.  O.И.Лаврушин “Банковские риски” Москва KНOРУЧ. 2007 г. 80 стр.  

21.  П.С.Роуз “Банковские  менеджмент” Москва Дело 1995 г. 55 стр. 

22.  Питер Роуз. “Банковский менеджмент”. -M.: Риа, 1999. 381 стр. 

23.  Sattarov O.B. “Banklar likvidliligini ta’minlashni takomillashtirish” Bozor, 

pul va kredit 2007 yil № 11, 18-19 betlar. 

24.  M.Ermatov  “Banklar likvidliligini oqilona boshqarish omillari” Bozor, pul 

va kredit 2008 yil №10, 15-17 betlar. 

25.    N.Abdunazarova  “Opit  Uzbekistana  v  obespechenii  ustoychivosti 

bankovskoy sistemi”  Bozor, pul va kredit 2013 yil № 3, 6-8 bet. 

26.    O.Sattorov.  Tijorat  banklari  likvidliligini  ta’minlashni  takomillashtirish. 

Iqtisod fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun yozilgan diss. avtoreferati. – 

T. 2008. 12 bet. 

27.    O.Ernazarova  “Tijorat  banklarida  likvidlikni  ta’minlash”  Bozor,  pul  va 

kredit 2009 yil № 7, 6-8 betlar. 

28.    T.Boboqulov  “Moliyaviy  inqiroz  sharoitida  tijorat  banklari  likvidliligi” 

O’zbekiston iqtisodiyoti axborotnomasi. 2009 yil №4, 26-28 bet. 

29.  U Azizov “Iqtisodiy o’sishning  nazariy va amaliy omillari” Bozor, pul va 

kredit 2013 yil  4 – son , 42-43 betlar. 

30.    M.Jumagaldiev.  O.Sattarov  “Bank  likvidliligini  boshqarish  nazariyasi” 

Bozor, pul va kredit 2004 yil № 1, 7-9 betlar. 

31. Рейтинговое агентcво «Аҳбор-Рейтинг»/ Аналитический обзор 

банковского сектора: №34, феврал

 

2014г. 26 стр. 

32.    F.Mullajonov  “O’zbekiston  bank  tizimi:  barqaror  rivojlanish,  xalqaro 

mezonlarga erishish yo’lida” Bozor, pul va kredit jurnali 2013 y, 1-son, 5-bet. 

33.    F.Mullajonov  “2014  yilda  pul-kredit  sohasidagi  vaziyat  va  monetar 

siyosatning  2015  yilga  mo’ljallangan  asosiy  yo’nalishlari”  to’g’risidagi 

ma’ruzasi.   2015-yil 18-yanvar. 52 bet 

 

 

73 

34.    Z.Xolmaxmadov  “Tijorat  banklari  likvidlilikni  ta’minlash  muammolari  va 

ularni hal qilish yo’llari” Moliya jurnali 2008 yil №1, 51-54 betlar. 

35.    “O’zbekiston  Respublikasini  2013  yilning  birinchi  choragida  ijtiomiy-

iqtisodiy rivojlantirish yakunlari to’g’risida”. Bank axborotnomasi 2013 yil, may 

№  20,  11-12  bet  X.Sodiqov,  K.Karimov  “Moliyaviy  xatarlarni  boshqarish 

daromadlilikni  ta’minlaydi”.  Bozor,  pul  va  kredit    jurnali  2012  y.  9-  son  7-10 

betlar. 

36.  ATB “Agrobank” yillik hisobot ma’lumotlari 2013-2014 y. 20 bet. 

III. Internet saytlari. 

 

www.cbu.uz  

www.universal bank.uz  

www.tex.uz  

www.uspsb.uz 

www.ravnaqbank. uz