Mеtаllurgik pеchlаrdа qo’llаnilаdigаn o’tgа bаrdоsh mаtеriаllаr pеchning gаzохоd sistеmаlаri, uning

I. Kremniy oksidli 
a) dinasli bo’lib tarkibida SiO
2
ning miqdori 90%dan kam bo’lmasligi kerak. 
b) kvarstli shisha, SiO
2
ning miqdori 99 % dan oshmasligi kerak.
P. Alyumosilikatli 
a) yarim kislotali, tarkibida 70-80 % SiO
2
va A1
2
O
3
0 30 % dan kam 
bo’lmasligi kerak. 
b) shamotli, tarkibini 30 % dan 45 % gacha A1
2
O
3
tashkil qiladi. 
v) yuqori alyumosilikatli tarkibida A1
2
O
3
45 % dan kam bo’lmasligi kerak. 
III. Magnizitli 
a) tarkibida magniy oksidi MgO ning miqdori 85 % dan kam emas. 
b) tarkibidagi dolomitli SaO va MgO larining miqdori (molekulyar miqdorda)
bir-biriga yaqin yoki MgO ning ortiqroq.

---

v) foresterli, tarkibi MgO va SiO
2
lar iborat bo’lib, ularning molekulyar 
nisbati taxminan 1ga teng yoki MgO ning miqdori ortiqroq 
g) shipinelli MgO ·Al
2
O
3
va Sg
2
O
3
dan tashkil topgan.
IV. Xromli
a) Tarkibida 30 % oralig’ida Sg
2
O
3
bo’ladi. 
b) xrom-magnezitli-tarkibi 10-30 % Sg
2
O
3
va 30-70 % MgO dan iborat. 
V. Uglerodli 
a) grafitli, tarkibini 30-60 % ni S tashkil qiladi. 
b) koksli, tarkibini 70-90 % ni S dan tashkil qiladi. 
VI. Stirkoniyli 
a) stirkoniyli, ZrO
2
* SiO
2
mineralidan tayyorlanadi. 
b) stirkonli ZrO
2
dan tayyorlanadi. 
VII. Oksidli 
a) berilli oksididan tayerlangan mahsulot. 
b) toriy oksididan tayerlangan mahsulot. 
v) steziy oksididan tayerlangan mahsulot. 
VIII. Karbitli va nitritli 
a) korborundli, tarkibi 30 % dan 90 % gacha SiS mavjud
b) nitriddan, karbid va baritdan tashkil topgan mahsulotlar.
O’tga chidamli materiallar issiqlikga chidamli xossasiga ko’ra uchta guruhga 
ajratiladi. 
1) o’tga chidamli - 158
0
S dan 177
0
S gacha,
2) yuqori haroratga chidamli 177
0
S dan 200
0
S gacha,
3) o’ta yuqori haroratga chidamli 200
0
S dan yuqori. 
O’tga chidamli mahsulotlar termik ishlov berilishiga asosan 3 guruhga 
bo’linadi: 
1) kuydirilmaydigan-ya’ni shakl berilgan mahsulot kuydirilmaydi; 2)kuydiriladigan 
va 3) erish darajasiga yaqin - ma’lum shakl berib kuydiriladi va erish 
temperaturasiga yaqin haroratda ishlov beriladi. 
Metallurgik pechlar qurilishida asosan tabiiy xom ashyolardan maxsus 
tayyorlangan o’tga chidamli materiallar ishlatiladi. Ularni tayyorlashda tabiiy o’tga 
chidamli materiallar qum, kvarstli qum SiO, slanest temir xromati FeO · Sr
2
O
3
, 
asbest 3MgO·4 SiO
2
·N
2
O kaolin A1
2
O
3
·3SiO·2N
2
O va boshqa minerallardan 
foydalaniladi. Shuningdek bu materiallarga qayta ishlov bermagan holda ham 
pechlar ko’rilishida ishlatish mumkin. Masalan, azbest va slanest - issiqlik 
o’tkazmaydigan materiallar sifatida qoplamalar orasini to’ldirishda, kvarstli qum, 
kaolin va stement qorishmasidan pechlarni g’ishtlarini terishda, choklarini suvashda 
va mahsulot chiqadigan tuynuklarni yopishda foydalaniladi. 
O’tga chidamli materiallarni tanlash, ulardan mahsulot tayyorlash va ishlatish 
mutaxassisdan yuqori bilim va maxorat talab qiladi, chunki yo’l ko’yilgan xatolar 
qurilgan metallurgik pechlarning mustahkamligini pasaytiribgina qolmay, xatto 
baxtsiz hodisalarga olib keladi. Shu sababli issiqlikga chidamli mahsulotlar 
tayyorlash qat’iy texnologik talablar asosida olib borilishi shart, bularga: 
1. Xom ashyoni tayyorlash. Tabiiy xom ashyoni saralash, unsur
elementlardan tozalash maqsadida uni boyitish, kuydirish orqali uning tarkibidagi 

---

karbonatlarni, gidratlarni, organik birikmalarni parchalash va mustahkam birikma 
olish, uni maydalash, yanchish va yirikligi bo’yicha saralashdan iborat. 
2. Dastlabki aralashma - shixta tayyorlash, bu jarayonda tayyorlanayotgan 
mahsulot tarkibini tashkil etuvchi moddalar aniq miqdorda solinib, yaxshi 
aralashtiriladi, so’ngra ma’lum miqdorda suv bilan namlanadi. 
4. Mahsulotni quritish - ya’ni, uning gigroskopik namligini ma’lum haroratda 
parchalashdan iboratdir. 
5. Mahsulotni kuydirish. Bu jarayon g’isht pishirish pechlarida yoki 
to’g’ridan - to’g’ri metallurgik pechlarning o’zida amalga oshiriladi. 
6. Tayyor mahsulotning texnik nazorati - buni korxonaning maxsus bo’limiga 
yuklatilgan bo’lib, tayyorlangan issiqlikga chidamli mahsulotlarni sifatini tekshirib 
va saralab maxsus kontenerlarga joylanadi yoki ehtiyot choralarini inobatga olgan 
holda iste’molchiga jo’natiladi.