Metodikalari kafedrasi

Adabiyotlar: 
1. Mirziyoyev Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini 
mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz” mavzusidagi O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan 
Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. - T.: “O‘zbekiston”, 2016.-56 
b. 
2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy 
javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. - T.: 
“O‘zbekiston”, 2017. -102 b. 
3. Xolmatov P.Q. Texnologya fanini o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar. 
3.1.modul. Majmua. JVPXQTMOHM. 2022. 
4. Xolmatov P.Q.. va boshq. O‘quv qollanma. Kasb tanlash hususiatlari. 
Poytaht-eksklyuziv.-T.2022. 
5. Xolmatov P.Q. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘quvchilarni kasb-
hunarga yo‘naltirishni takomillashtirish. Metodik qo‘llanma. Navruz. 2021. 
 
RESPUBLIKAMIZ YOSHLARINI KASB TANLASHGA YONALTIRISHNI 
TAKOMILLASHTIRISH 
Amanov Abduvohid Egamkul o‘gli, 
Toshkent Kimyo texnologiya instituti
Yangiyer filiali Marketing bo‘limi yetakchi mutaxassisi 
Mamlakatimizda innovatsion iqtisodiyot va raqamli iqtisodiyotning 
rivojlanishi mehnat bozorida ishsizlikning darajasini kamaytirish,kasblarga 
yo‘naltirish norasmiy sektor va aholini norasmiy ish bilan bandlarning rasmiy 
sektorga moslashishi, hamda iqtisodiyotni barqaror rivojlanishiga imkonyat 
yaratadi. Mehnat bozorida mehnat resurslarini taqsimlaydigan hamda aholini ish 
bilan bandlik borasida ijtimoiy-iqtisodiy va tashkiliy jihatlarini tadqiq va tahlil 
etish bugungi kundagi ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni o‘rganib qaror qabul 
qilishda ahamiyatga egadir.
Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 22 dekabrdagi 1011-sonli “Ishga 
joylashtirishga muhtoj aholi sonini aniqlash, shu jumladan, uy xo‘jaliklarini 
mehnat bilan bandlik masalalari bo‘yicha o‘rganishlar o‘tkazish, shuningdek, 
mehnat resurslari, bandlik va aholini ishga joylashtirish balansini shakllantirish 
metodikasini takomillashtirish to‘g‘risida”gi Qarorida Xalqaro mehnat tashkiloti 
tavsiyalariga asoslangan holda mehnat resurslarining baholash (hisob-kitob), 
hisobot va prognoz balanslari hamda iqtisodiyotning norasmiy sektorida band 
bo‘lgan fuqarolarning sonini aniqlash va sifat tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni 
shakllantirishni tashkil etish va o‘tkazish mexanizmini o‘rganish qabul qilingan 
hamda rasmiy o‘rganila boshlandi.
Mehnat bozorida ishchi kuchining takror barpo bo‘lishi mehnat bosqichlarida 
xodim bilan ish beruvchi o‘rtasida kechadigan ijtimoiy munosabatlar tizimi 

---

301 
mavjud. Bu ijtimoiy-mehnat munosabatlarini mehnat qilish qobilyatiga ega 
bo‘lgan mehnat resurslari amalga oshiradi. Mehnat resurslari miqdor va sifat 
ko‘rsatkichlarga ega bo‘lib, miqdor jixatdan tug‘ilish kelgusida mehnat bozoriga 
ishchi kuchi kirib kelishining ortishi, ishchi kuchi taklifi talabga nisbatan ortiq 
bo‘lishini anglatadi. Miqdor va sifat ko‘rsatkichlari mehnat saloxiyatini tashkil 
qiladi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, 2020 yilda O‘zbekistonda jami mehnat resurslari soni 
19142,0 ming kishini tashkil qilgan. Viloyatlar kesimida tahlil qilinganda, mehnat 
resurslarining 11,1 foizi yoki 2130,0 ming nafari Samarqand, 10,8 foizi yoki 
2068,0 ming nafari Farg‘ona, 9,5 foizi yoki 1817,0 ming nafari Qashqadaryo, 9,2 
foizi yoki 1752,0 ming nafari Andijon viloyati va 9,0 foizi yoki 1722, ming nafari 
Toshkent shahri hissasiga to‘g‘ri kelgan. Respublika bo‘yicha aholi soni eng ko‘p 
hisoblanadigan mazkur hududlarda mehnat resurslari umumiy soni jihatidan ham 
ko‘p bo‘lishi tabiiy hol. Norasmiy sektorda iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha 
mehnat bilan bandlarning rasmiy ro‘yxatdan o‘tmasdan yoki pudrat asosida ish 
foliyatida hisoblanadi [4]. Shunday qilib, kasb-hunar dunyosida tasnifni mohirona 
ishlatish sizga yaqinroq tanishishni istagan ko‘plab kasblardan birini tanlashga, 
shuningdek, zamonaviy ishlab chiqarishni tushunishga yordam beradi [42]. 
Shu jumladan, kasb-hunar tasniflarining turli xil ko‘rinishlari mavjud bo‘lib. 
misol uchun, kasb-hunarlarni ularning nomini birinchi harfiga ko‘ra taqsimlash. 
Professional o‘z taqdirini belgilash uchun bunday tasnifni ishlatish noqulay chunki, 
kasbning nomi ko‘pincha tanlovchiga ma’lum bo‘lmaydi. Shuning uchun biz 
quyidagi mashqlarni yoshlarga sinab k o‘rishni tavsiya etamiz. 
1-mashq. Quyidagi so‘zlar ro‘yxatidan mutaxassisliklarni belgilaydiganlarni 
tanlang: o‘qituvchi, duradgor, montajchi, sinovchi uchuvchi, hakam, jarroh, 
maktab direktori, adabiy tanqidchi, pianinachi, nazariy kimyogar, rassom, 
dizayner, to‘quvchi. 
2-mashq. Quyidagi so‘zlar ro‘yxatidan kasbni belgilaydiganlarni tanlang: 
veterinariya shifokori, o‘qituvchi, tosh kesuvchi, kitob sotuvchisi, buldozer, fermer 
xo‘jaligi direktori, muhandis, dizayner rassom, sartarosh, haydovchi, tikuvchi, 
oshpaz, rasm o‘qituvchisi [32]. 
3-mashq. Quyidagi barcha kasblarni va ixtisoslikni ularda aqliy yoki 
jismoniy mehnatning ustunligiga nisbatan taqsimlang: konstruktor muhandis, 
mashinist, duradgor, bolalar bog‘chasi tarbiyachisi, hamshira, agronom, tikuvchi, 
poezd mashinisti, suvoqchi, hisobchi, kitob sotuvchisi, elektromontajchi, mashina 
operatori va boshqalar. 
4-mashq. Xalq xo‘jaligi sohasi asosida quyidagi kasblarni, mutaxassisliklarni 
taqsimlang: mikrosxemalar, agronom, stantsiya vagonlari, inspektor, tosh 
kesuvchi, qandolatchi, bog‘bon, hamshira, tergovchi, traktor haydovchisi-keng 
yo‘nalishli mashinist, po‘lat ishlab chiqaruvchi, tikuvchi-motorist, kitob sotuvchisi, 
rassom, iqtisodchi va boshqalar. 
5-mashq. Quyidagi kasblar ro‘yxatidan ishlab chiqarish sohasiga 
kiradiganlarni tanlang: sabzavot ishlab chiqaruvchisi, oshpaz, o‘qituvchi, duradgor, 
hamshira, chizmachi, qurilish muhandisi, trolleybus haydovchisi, trikotajchi, 
traktor haydovchisi, keng profilli sartarosh. 

---

302 
6-mashq. Ko‘rsatilgan ish kasblarining har biriga mos keladigan malaka 
darajasini aniqlang: muhandis, moda uslubchisi, texnologik uskunalar sozlagichi, 
tikuvchi, taksi haydovchisi, duradgor, dasturiy ta’minot bilan ishlaydigan 
dastgohlar operatori, bolalar bog‘chasida yordamchi, o‘qituvchi, kotiba, avtomobil 
mexanigi, temir yo‘l vagonlarini tekshiruvchi, o‘t o‘chiruvchi. 
7-mashq
.
Quyidagi mutaxassisliklarning har biri qaysi turdagi kasblarga 
tegishli ekanligini aniqlang: bolalar bog‘chasi tarbiyachisi, veterinariya shifokori, 
farmatsevt, rassom, badiiy bezakchi, o‘t o‘chiruvchi, fotosuratchi, hamshira, tosh 
kesuvchi, kitob sotuvchisi, poezd mashinisti, radio asboblarini yig‘uvchi mexanik. 
8-mashq. Quyidagi mutaxassisliklarning har biri qaysi kasb sinfiga tegishli 
ekanligini aniqlang: pazandalik, avtomobil mexanigi, modeler, taksi haydovchisi, 
sifat nazoratchisi, kompyuter uchun berilgan tayyorlash operatori, operator, 
chilangar-kollektor, radio uskunalari, tergovchi, agronom, yozuvchi, sartarosh. 
9-mashq. Quyidagi vositalarni uning bo‘limlari bo‘yicha taqsimlang: traktor, 
belkurak, telefon, razm, tarozi, kir yuvish mashinasi, kamera, rulet, 
mikrokalkulyator (elektron hisoblovchi ruler), yig‘ilish raisi, avtomobil, oyna, 
shprits, kompyuter.