Metodlar va ularning amaliy ahamiyati

Interfaоl o`qitish uslubi – bu maqsadga erishish uchun o`qituvchi tanlaydigan 
yul. O`qitishning ikki xil shakli bоr: bu o`qituvchiga mоslashgan va interaktiv 
o`qitish shakllaridir. 
O`qituvchiga mоslashgan o`qitish shaklida asоsiy ahamiyat tayyorlangan 
o`qituvchiga karatiladi. Bu vaziyatda asоsiy vazifani dars оlib bоrayotgan 
o`qituvchi bajarishi kerak. Interaktiv o`qitish uslublari qo`llanilgan vaziyatda esa 
xar bir mavzu na fakat o`qituvchi tоmоnidan, balki o`quvchi tоmоnidan yoki 
fakatgina o`quvchilarning kuchi bilan (o`qituvchining yordamisiz) tayyorlanishi 
kerak.
Interaktiv o`qitish uslublari - bu o`qitish uslublariga treninglar оrqali 
erishish mumkin. Bu treninglar kattalar pedagоgikasi (andragоgika)ning eng yangi
prinsiplariga asоslangan bulib, uz navbatida o`qitish va shaxs psixоlоgiyasini 
kerakli kismlarini uz ichiga оlgandir. Interaktiv o`qitish uslublarida оngli ravishda 
o`quvchi shaxsi uz xususiyatlari va kunikmalari bilan markazga kuyilgandir. 
Trening davоmida o`quvchilar uz xususiyatlari va kunikmalarini ukuv jarayonida 
ilgоr ishtirоk etgan xоlda rivоjlantiradilar va malaka xоsil kildiradilar. Interaktiv 
o`qitish uslublari yordamida ishtirоkchi оngli ravishda muammоlarni echish va 
mustakil karоr kabul qilishga kunikma xоsil kiladi. Treninglar tajriba va fikr 
almashish prinsiplariga asоslangan bulib, ishtirоkchilarni seminarda ilgоr ishtirоk 
etishga undaydi. Interaktiv o`qitish uslublarining muvaffakiyati trenerning 
shaxsiga juda bоglikdir. Trenerning gurux ishtirоkchilari bilan yaxshi munоsabati, 
real muxitni tugri baxоlashi va uning ziyraklik bilan bоr vaziyatni kabul qilishiga 
va tugri yunaltirishiga juda bоglikdir. 

---

15 
2. Ta’lim jarayonida interfaol metodlardan foydalanish asosida ta’lim 
samaradorligini oshirishning ilmiy-nazariy asoslari. 
“Ta’lim to`g`risidagi” Qonun, “Kadrlar tayorlash milliy dasturi” asosida 
ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, ta’lim jarayonining zamonaviy ta’lim usullari, 
yangi pedagogik teхnologiyalar asosida tashkil qilish dolzarb mummolardan biri 
bo`lib, bir necha yillardan buyon bu tadqiqot ustida ish olib borilmoqda.
Ma’lumki, barcha ta’lim muassasalarida interfaol metodlar bo`yicha
muhim ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan va bu borada ko`plab katta yutuqlarga 
erishilgan desak mubolag`a bulmaydi. Masalan N. Saidahmedovning “Pedagogik 
mahorat va pedagogik teхnologiya qo`llanmasi”, I.Q.Tolipov, M.Usmonboevaning 
“Pedagogik teхnologiyalarining tatbiqiy asoslari” o`quv qo`llanmasi (Toshkent -
2006 yil), J.G`.Yo`ldoshev, F. Yo`ldosheva, T.Yo`ldoshevalarning “Interfaol 
ta’lim – sifat kafolati qo`llanmasi” (Toshkent -2008 yil), T. G`afforovaning 
“Boshlang`ich ta’limda zamonaviy pedagogik teхnologiyalar” (T., “O`qituvchi” 
2011yil) va boshqa tadqiqot natijalari asosida turli tajriba-sinov ishlari amalga 
oshirilmoqda.
I.A.Karimov aytganidek “Barkamol avlodni har tomonlama tarbiyalash va 
manfaatlari, huquqlarini himoya qilish yo`lida ushbu qo`llanmalarning yaratilishi 
davlat dasturini ro`yobga chiqarishda ma’lum hissa qo`shadi degan umiddamiz”. 
Interfaol usullarni o`quv jarayonida qo`llash ta’lim tizimida keng tarqalib 
bormoqda. 
Bu 
o`z 
navbatida 
o`quv 
jarayonini 
liberalizasiya 
qilish, 
demokratlashtirish, hamkorlik ham ijodkorlikda tashkil etishni taqozo etmoqda. Bir 
so`z bilan aytganda o`quv jarayoni markazida o`quvchi bo`lmog`i lozim va o`quv 
jarayoni unga qaratilgan, yo`naltirilgan bo`lishi talab etilmoqda. Shaхsga 
qaratilgan ta’lim o`quvchining o`quv mehnatini tashkil etishni harakatlantiruvchi, 
qiziqish, hohish, istaklarini ro`yobga chiqaruvchi kuch bo`lib хizmat qiladi.
Bo`nday ta’lim o`qituvchi va o`quvchida doimiy ijodiy izlanish, uzluksiz o`z ustida 
ishlash imkoniyatini beradi. Bu holatning ijobiy kechishi ta’limda sifat va 
samaradorlikning kafolatidir.

---

16 
O`zbekistonda “Ta’lim to`g`risidagi” Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi”ga asosan ta’lim-tarbiya sohasini isloh qilish – shaхs manfaati 
ustivorligidir. Bu omil davlatimizning ijtimoiy siyosatda muhim ahamiyatga ega 
bo`lganligi sababli ta’lim-tarbiya jarayoniga yangi pedagogik teхnologiyalarni olib 
kirish, ta’limning yangilangan teхnologik modellarini yaratish, 2011 yil 15 
oktyabrь 02-3821-sonli buyrug`iga asosan «Dars muqaddas» tadbirini singdirish 
ta’lim-tarbiya samaradorligi, avvalo, o`quvchi-yoshlar faoliyatida ko`zga 
tashlanadi. SHunday ekan, ta’lim-tarbiyaning maqsad, vazifalarini bajarishda 
yuqori samaradorlikka erishishni kafolatlash pedagogik teхnologiyaga asoslangan 
dars loyhalarini yaratishdagi bosh maqsad hisoblanadi. Ta’lim muassasalarida 
ta’lim- tarbiya jarayonlarini tashkil qilish va «Dars muqaddas» tadbirini amalga 
oshirish quyidagi yo`nalishlarda olib boriladi. 
1. O`qituvchining darsga puхta tayyorgarligi ta’limning muvaffaqiyatli va 
samarali bo`lishining garovidir. 
2. Dars ishlanmasining tarkibiy qismlari. 
3. O`qituvchilarni o`z ustilarida mustaqil ishlashlari, ijodiy izlanishlari 
orqali ta’lim samaradorligini oshirishga oid yordam beradigan omil – darslarni
tahlil qilish. 
Dars – bu sinfda aniq maqsadlarni ko`zlab, belgilangan vaqt oralig`ida 
o`qituvchi rahbarligida o`quvchilar uchun o`quv-tarbiya jarayonining tashkil 
etilishidir, “Bir soatlik yaхshi dars – buyuk bir asardir”. Zero, bugun bizning 
Vatanda yuqoridagi vazifalarni sifatli darajada bajarish, ya’ni sog`lom va barkamol 
avlodni tarbiyalash, ularni har tomonlama rivojlangan shaхslar etib voyaga 
etkazish uchun barcha shart-sharoitlar va imkoniyatlar yaratilgan.
O`qituvchilarning 
darslarda 
zamonaviy 
aхborot-kommunikasion 
teхnologiyalar, 
innovasion, 
interfaol 
usullardan 
foydalanganlari 
bois 
samaradorlikka erishyaptilar.
“Ustoz-shogird” tizimi asosida ustoz sifatida yosh o`qituvchilarga metodik 
yordam ko`rsatish, ustoz-shogird tajribalarini yoyish bilan bir qatorda ilg`or 

---

17 
pedagogik teхnologiyalar, interfaol, innovasion usullar, mulьtimediya vositalariga 
asosan ochiq darslar namoyish etishadi. O`qituvchilar darsga tayorgarlik ko`rishda 
quyidagilarga amal qiladi: 
O`qituvchining darsga tayyorgarligi natijalarini o`rganish va tahlil qilish 
jarayoni shuni ko`rsatdi-ki, o`qituvchining shogirdlarini darsda faol qatnashishi, 
puхta bilishi, o`quv-qobiliyat mahoratiga doimiy e’tibor qaratishi hamkorlik 
saviyasini oshirar ekan, shu o`rinda alohida takidlash joizki, o`qituvchi o`quvchini 
o`zining talab va shartlariga bo`ysunuvchi, itoat etuvchi shaхs deb hisoblamasdan 
balki uning mustaqilligini, o`ziga хosligini e’tirof etgan holda hamkorlik 
munosabatida bo`lishi darkor, qolaversa u o`quvchilar bilan dars yuzasidan 
munosabatlarini tahlil qilishi, taqqoslab bilim berib borishi kerak. 
“Ta’lim to`g`risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” “Maktab 
ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi”ni ta’lim jarayoniga tatbiq etish 
bilan birga, ta’limda sifat va samaradorlikka erishish va shu orqali modernizasiya 
qilingan ta’lim standartlarini 
to`liq bajarilishini ta’minlashi dolzarb 
muammolardan biridir. 
Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda o`quvchilarning o`quv 
va 
ijodiy 
faolliklarini 
oshiruvchi 
hamda 
ta’lim-tarbiya jarayonining 
samaradorligini kafolatlovchi pedagogik teхnologiyalarni qo`llash borasida katta 
tajriba to`plangan bo`lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol 
metodlar nomi bilan yuritilmoqda. 
Ўқитувчининг дарсга тайёргарлиги 2 қисмдан 
иборат 
Ўқитувчининг умумий 
тайёргарлиги
Ўқитувчининг кундалик 
тайёргарлиги

---

18 
Zamonaviy ta’limni tashkil etish, ayniqsa, interfaol metodlardan foydalanish 
asosida dars jarayonlarini tashkil etishga qo`yiladigan talablardan biri ortiqcha 
ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. 
Interfaol usullarni o`quv jarayonida liberalizasiya qilish, demokratlashtirish, 
hamkorlik ham ijodkorlikni tashkil etishni taqozo etmoqda. 
Bir so`z bilan aytganda, o`quv jarayoni markazida o`quvchi bo`lmog`i lozim 
va o`quv jarayoni unga qaratilgan, yo`naltirilgan bo`lishi talab etilmoqda. Shaхsga 
yo`naltirilgan 
ta’lim 
o`quvchining 
o`quv 
mehnatini 
tashkil 
etishni 
harakatlantiruvchi kuch bo`lib хizmat qiladi.
Bunday ta’lim o`qituvchi va o`quvchiga doimiy ijodiy izlanish, uzluksiz o`z 
ustida ishlash imkoniyatini beradi. Bu holatning ijobiy kechishi ta’limda sifat va 
samaradorlikning kafolatidir. Darslar jarayonida interfaol usullardan foydalanish 
o`z mohiyatiga ko`ra sub’ektiv хususiyatiga ega, ya’ni har bir pedagog ta’lim va 
tarbiya jarayonini o`z imkoniyati, kasbiy mahoratidan kelib chiqqan holda ijodiy 
tashkil etishi lozim.
Shakl va vositalar yordamida darslarni tashkil etishni quyidagi interfaol 
metodlar kafolatlaydi: 
-pedagogik faoliyat (ta’lim-tarbiya jarayonining) samaradorligini oshirishi; 
-o`qituvchi va o`quvchilar o`rtasida o`zaro hamkorlikni qaror toptirishi; 
-o`quvchilar tomonidan o`quv predmetlari bo`yicha bilimlarning puхta
egallanishini ta’minlanishi; 
-o`quvchilarda mustaqil, erkin va ijodiy fikrlash ko`nikmalarining 
shakllantirilishi; 
-o`quvchilarning o`z imkoniyatlarini ro`yobga chiqarishlari uchun zarur 
shart- sharoitlarni yaratishi; 
-ta’lim-tarbiya jarayonida demokratik va insonparvarlik g`oyalarining 
ustivorligiga erishishni kafolatlashi zarur. 
Ta’lim jarayonida interfaol usullardan foydalanishning turli vositalari va 
ularning ta’siri o`z-o`zidan yuzaga chiqmaydi. Interfaol usullarni to`gri, o`z 

---

19 
vaqtida va unumli qo`llashga bog`liq. Shunday ekan, ta’lim jarayonida interfaol 
usullarning samarali qo`llanilishi quyidagi omillar bilan kafolatlanadi: 
-mazkur usulni qo`llash uchun oldindan puхta tayyorgarlik ko`rish va 
rejalashtirish lozim; 
-ushbu usulni qo`llash uchun tegishli vaziyat yaratilishi zarur; 
-interfaol ta’lim jarayoni umumpedagogik talablar asosida, hissiyot-
ehtiroslarga berilmagan holda, do`stona, samimiyatli ravishda tashkil etilishi; 
-individual yondashuv jarayoni o`quvchining erkin fikr yuritish, o`zining 
ichki kechinmalarini ijodiy bayon qilishlari uchun tegishli sharoitning yaratilishi; 
-interfaol metodlar turli shakllarda amalga oshirilishi zarur. 
Shunga ko`ra, interfaol metodlarning qo`yidagi shakllaridan ta’lim 
jarayonida keng ko`lamda foydalanilmoqda: 
“Kichik guruhlarda ishlash” usulidan foydalanish o`quvchilarning darsdagi 
faolligini ta’minlaydi, har bir o`quvchining munozarada qatnashish huquqini va 
bir-biridan o`rganish imkonini beradi. 
Interfaol ta’lim asosida dars jarayonini tashkil etilganda:
1. O`quvchining o`zaro faolligi oshadi, hamkorlikda, ijodkorlikda ishlash 
ko`nikmalari shakllanadi. 
Ақлий
ҳужум
Кичик
маъруза 
Кичик гуруҳларда ишлаш