Metodologiyasi

1 Qarang: Коллинтвуд Р.Дж. Идея истории; Автобиография. — М., 1980.

---

rixchining hunari») kitobidir. M uallif o‘z asarida pozitivistlar va 
neokantchilar qarashlariga qarshi chiqib, o‘zining yangi qarash- 
iarini bayon qiladi. U «voqeaviy» va tavsifiy xususiyatga asos- 
lanilgan tarixni tanqid qilib, ikkinchi jahon urushidan keyin keng 
tarqalgan tizimli-tahliliy yondashuvni taklif qildi1.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda tarix fani meto- 
dologiyasi borasidagi bahs va munozaralar yana avj oldi. Yangi 
nazariy-falsafiy qarashlar shakllanib, ijtimoiy va gumanitar fan- 
larda fanlararo yondashuv qaror topdi. Avvaldan mavjud bo‘lib 
kelgan bahs — tarixning fan ekanligi (stiyensistlar) yoki san’at va 
adabiyotning bir ko‘rinishi ekanligi (antistiyensistlar) borasida­
gi eng yirik olimlar ishtirokidagi bahslar yana avj oldi. 1962-yil- 
da Londonda E.Karrning «What is History?»2 («Tarix nima?») 
nomli asari nashr etildi. Bu kitobda R.Kollingvuddan so£ng bi- 
rinchi marotaba tarixiy bilish va tarixiy jarayonning bir tizimga 
solingan tahlili berildi. Asar faqatgina Buyuk Britaniyada emas, 
boshqa mamlakatlarda ham keng tarqaldi. Muallif pozitivistlar 
qarashlariga xos bolgan manbalarga «topinish» (dalillarning ilo- 
hiylashtirilishi) g‘oyasiga mutlaqo qarshi chiqdi. Har bir dalil 
(fakt) subyektiv holat — interpretatsiya bilan bog'liq. Bunda ta ­
rixchining shaxsiy qarashlari va ijtimoiy mansubligini e’tibordan 
chetda qoldirmaslik lozim, deb ko‘rsatadi. U L.Rankening ta­
rixni «qanday sodir bo‘lgan bo‘lsa, shundayligicha» ko‘rsatish ke­
rak degan fikrini nostalgik romantizm (his-tuyg‘ularga berilgan 
holda ideal qahramonlarni qo‘msash) deb hisobladi. Ayni vaqt­
da u «dalil (fakt)lar hech nima, interpretatsiya — hamma narsa» 
deb hisoblagan prezentistlarning fikriga ham qat’iy qarshi chiq­
di. Bu fikrning bir tomondan to‘g‘riligi shundaki, dalillar (fakt­
lar) tarixchisiz hech nima, biroq tarixchi ham dalillar (faktlar)siz 
hech kim. E.Karrning ta’kidlashicha, tarixga qurama (aralash) 
dalillar (faktlar)ning yig‘indisi sifatida qarash yoki tarixchining