Metodologiyasi

1 Смоленский Н.И. Теория и методология истории. С. 18—19.
2 Халфин Н.А. Присоединение Средней Азии к России (60-80 гг. XIX 
в). — М.: Наука, 1965.

---

ya, ijtimoiy psixologiya, tarixiy geografiya kabi bir qator boshqa 
sohalarning mohiyatiga ko‘ra differensiallashuviga (farqlanishi- 
ga, darajalanishiga) olib keladi. Keyingi yillarda zamonaviy fran­
suz tarixshunosligida «davomli tarix» tushunchasi yuzaga keldi- 
ki, bunda tarixiy jarayonlarni umumiylik va yaxlitlikdan ajratib 
olgan holda alohida-alohida o‘rganish yuzaga kelmoqda. Bun­
day tadqiqotlar jamiyat hayoti yoki kishilar hayotining turli so- 
halari yuzasidan alohida mazmunga ega ma’lumotlarni ko‘rsatib 
berishi mumkin, biroq bu alohidalik tarixni umumiy tushunish- 
ga imkon bermaydi1.
Bu o‘rinda o‘xshatish uchun shunday naql keltirish mumkin, 
ya’ni «daraxtning ortida o‘rmon ko‘rinmaydi».
Tarix fanining predmetini belgilash tarixiy bilim nazariyasida- 
gi eng muhim muammolardan biri hisoblanadi. Uning yechimini 
ilmiy jihatdan asoslangan holda belgilanishi fanning taraqqiyotini 
ham belgilab beradi. Ijtimoiy va gumanitar fanlar o‘z xususiyatidan 
kelib chiqqan holda bilish obyektlari hamda ilmiy tadqiqot uslub­
lari yordamida bugungi jamiyat hayotining u yoki bu sohalarini 
o‘rganishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, tarix fani esa o‘tmishni o‘rganib, 
kompleks xususiyatlik kasb etadi va fanlarning ilmiy sohadagi yu- 
tuqlari bilan integrallashgan holda sintezlaydi (bir-biriga bog‘lagan 
holda umumlashtiradi). Ayni vaqtda tarix fani ilmiy xulosalarni 
chiqarishda tarixiy tadqiqotlarning natijasiga asoslanadi. Bu aloqa- 
lar bugungi fanlarning alohida xususiyati bolib, ilmiy natijalarning 
chiqarilishiga imkon beruvchi fanlararo yondashuvdir.
Jamiyatda sodir bo lg an voqealarning tarkibi, jarayonlarning 
o‘zaro bogliqligi va kolam i jihatdan kengligi bilish obyektining 
yaxlit holda tadqiq etilishi imkoniyatini cheklab qo‘yadi. Shun- 
dan kelib chiqqan holda tadqiqotchidan tadqiqot predmetini ham 
aniqlash talab etiladi. Ayni vaqtda tadqiqotchi tomonidan tad­
qiqotning vazifalari, voqelikning alohida o‘ziga xosliklari, kola- 
mi va xususiyatlari aniqlanadi.