Metodologiyasi

1 Tarix falsafasining nazariy asoslari. 24-b.
47

---

lari, Qadimgi Sharq, 0 ‘rta Osiyo va boshqa alohida mamlakatlar 
hamda xalqlarga ajratiladi.
— Kompleks muammolarni tadqiq qilish bir guruh mamlakat 
va xalqlar tarixida ro‘y bergan bosqichli davrlarni va o‘rganish 
zaruratidan kelib chiqadi.
— Jahon tarixida global yondashuv bilan bir qatorda mikro 
tarix (shahar va qishloqlar, alohida shaxslar, kundalik maishiy 
turmush) ham o‘rganiladi.
— Tarixning alohida tomonlarini o‘rganish tarix fanining 
alohida sohalarini ajratishni taqozo qildi (masalan, harbiy tarix, 
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, din, fan, xotin-qizlar tarixi va gender 
tadqiqotlari, san’at, intellektual, madaniyat, diplomatiya tarixi va 
boshqalar).
Ikkinchi guruhni yordamchi va maxsus tarix fanlari tashkil 
qiladi. U larni alohida tarix fanlariga ajratilishi va rivojlanishi ta ­
rix fanining xususiy tadqiqot usullarini ishlab chiqish zaruratidan 
kelib chiqadi. Antropologiya, arxeologiya, etnografiya mustaqil 
o‘ringa ega. Yordamchi tarix fanlariga — manbashunoslik, ar- 
xeografiya, paleografiya, geraldika, numizmatika kiradi. Maxsus 
guruh - boshqa fanlar ehtiyojidan kelib chiqadi (masalan, tabiiy 
fanlar tarixi, texnika tarixi, davlat va huquq tarixi). Tarix fani­
ning tarixini tarixshunoslik fani 
0
‘rganadi1.
Tadqiqotning nazariy jihatdan koMami ayni vaqtda predmet- 
ning ham kolam i jihatdan kengayib borishiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Biroq tarix fani tadqiqot usullari va tarix fani tushunchalarining 
turlichaligi bois, tarix fani predmetining belgilab olinishi ham 
murakkablik kasb etadi.
M.Veberning fikricha, tarix fanining obyektiv predmeti yo‘q. 
Tarix tarixchining «layoqati va ixtiyori, xohish-irodasi»dir. Tarix­
chi keng ko‘lamli obyekt ichidan o‘z idroki asosida anglagan qis- 
minigina yuzaga chiqarib, ajratib ola oladi. Neokantchilarning