Metodologiyasi

гос. ун-т. — Пермь, 2006. С.4.
2 0 ‘sha joyda.
3
« 0 ‘zbekiston milliy ensiklopediyasi». Davlat ilmiy nashriyoti, 2004, 8-jild, 
274-b.
4 Могильницкий Б.Г. Введение в методологию истории. — М., 1989.

---

o‘rgatmaydi, balki hayotning o‘zi tarixni talqin qilish, izohlash- 
ni o‘rgatadi. Tarix hayot murabbiyligidan uning o‘quvchisiga ay­
landi»1.
Biroq shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, tarixiy jarayonni tu ­
shuntirish tarixiy tadqiqotlarning mantiqiy mazmuni va tadqiqot­
larning ilmiy metodologik yondashuvlariga bog‘liq bo‘ladi.
Tarixiy tadqiqotlar uzoq vaqt davomida siyosiy tarix tadqiqot- 
lari bilan cheklanib kelgan bo‘lib, tadqiqotlarning asosiy e’tibo- 
ri hukmdorlar faoliyatiga qaratilgan bo‘lib, xalq ommasi va uning 
tarixiy jarayonlardagi o‘rni tadqiqotlar e’tiboridan chetda qol- 
gan. Bu haqda mashhur adiblardan biri F. Volter kinoya bilan: 
«Hamma tomonda faqat qirollar tarixini ko‘rmoqdaman, men esa 
odamlar tarixini yozmoqchiman», — degan edi.
D. Yum tarix fani predmeti sifatida buyuk saltanatlarning yu­
zaga kelishi, taraqqiy etishi hamda tanazzulga uchrashini ko‘rsat- 
gan edi2.
E. Gibbon urushlar tarixi va jamiyatni boshqarish deb ko‘rsat- 
gan bo‘lsa3, L. Ranke diplomatik aloqalar tarixini ko‘rsatgan edi4.
Nemis faylasufi K. Yaspers esa tarixni bir davrdan ikkinchi 
davrga o‘tish, deb ko‘rsatadi. K. Yaspersning fikricha, ta­
rix fanining eng muhim savollaridan biri bu — «aslida bu qan­
day sodir bo‘lgan edi?» tarzida emas, balki, «biz aslida qanday
1 Виппер Р.Ю. Состояния и события, массы и личности, интересы и 
идеи / / Рубеж. 1995. № 5. С. 69.
2
Devid (David) Yum (ing. David Hume; 1711-yil 7-may (eski hisobda
26-aprel), Edinburg — 1776-yil, 25 — avgust) — shotland faylasufi, iqtisodchi