Metodologiyasi

1 Смоленский Н.И. Теория и методология историц. 
[C
j
,4 , 
N'V'X
2
Теория и методология истории. С. 13. 
V 
-:.ч ' ' V j .
v«\\
. - к
-

---

Karl Yaspers — «Men ilmiy bilimga faqat metodni anglaga- 
nimdagina ega bo‘laman, uning vositasida men bu bilimni 
egallayman. Ilmiy bilimlarga faqat bilim ning asoslanganligiga 
ishonch hosil qilganimdagina ega bo‘lishim mumkin», — deb yo- 
zadi1.
Ma’lumki, tarixchi-tadqiqotchi metodlar yig'indisidan ilmiy 
muammoni hal etish va yechimini topishda foydalanadi.
Tarixiy tadqiqotlar metodlarining to‘rtta darajasi va yondashuv- 
lari mavjud:
1. Falsafiy (har bir falsafiy yondashuv tarixga nisbatan o‘z qa- 
rashlariga ega).
2. Umumfan (tabiiy va gumanitar fanlarda qo‘llaniladi).
3. Maxsus-tarixiy (faqatgina tarix fani tadqiqotlarida qo‘lla- 
niladi).
4. Aniq-muammoviy (tor doiradagi tadqiqotlar uchun).
Tadqiqot metodlarining yuqoridagi har to‘rtalasi o‘zaro bir-bi-
ri bilan bog‘langan bo‘lib, aniq-muammoviy va maxsus-tarixiy 
uslublar umumfan va falsafiy uslublarga asoslanadi. Hozirgi vaqt­
da tarixchilar fanlararo yondashuv - boshqa fanlar metodlarini 
ham tarixiy tadqiqotlarda qo‘llamoqdalar.
Mazkur fanni o'qitish davomida tarix fani va uning nazariy 
asoslari, predmeti va tadqiqot uslublari hamda tamoyillariga 
bag‘ishlangan ma’ruzalar orqali tarix fanining asosiy xususiyat- 
lari ochib beriladi, tarixiy bilishning metodologik kategoriyalari 
ko‘rsatib beriladi, tarixiy manba, tarixiy dalil, tarixiy davr qo­
nuniyatlar tahlil etiladi. Tarix fanining metodlari va prinsiplari, 
fanlararo yondashuv tamoyillariga alohida e ’tibor qaratilgan. Na­
zariy bilimlar so‘nggida tarixiy tadqiqotlar bosqichlari, tushun­
tirish muammolari va tarixiy tavsiflash masalalariga ham to‘xta- 
lib o‘tiladi.
— 
Metodologiya bilishning falsafiy nazariyasi, sotsiologiya 
va tarixshunoslik asosida shakllanadi. Tabiiyki, bilish nazariya-