Metodologiyasi

1 Афанасьев Ю.Н. История против эклектики. — М., 1980.
46

---

Tarix fani ijtimoiy-gumanitar fanlar (falsafa, sotsiologiya, iqti- 
sod, psixologiya, san’atshunoslik va boshqalar) tizimining tarkibiy 
qismi. Tarix fanining bu guruhdagi o‘rni uning tadqiqot predmeti 
va usullari bilan belgilanadi.
Turli ijtimoiy va gum anitar fanlar jamiyat hayotining alohi­
da jihatlarini o‘rgansa, tarix fanining tadqiqot obyekti — aholi, 
jamiyat, mamlakat, davlat hayotining o‘tmishi va buguni haqida­
gi faktlarni yig‘ish, tahlil qilish, to‘plangan bilimlarni m a’lum 
bir tizimga solish va nazariy jihatdan umumlashtirishdir. Tarix 
fani o‘tmishda sodir bo‘lgan jarayon va hodisalar orasidagi o‘z- 
aro bog‘liqlik, ularning ildizi, tarixni harakatlantiruvchi sabablar, 
uning mantig‘i va ma’nosini ko‘rish imkonini beradi. Ijtimoiy va 
gumanitar fanlar tarixiy tadqiqotlar natijalariga tayanadi. Fan­
lararo yondashuv jamiyat haqidagi yaxlit tasavvurni shakllanti- 
rib, o‘tmishni va bugunni anglash orqali jamiyat rivoji istiqbolini 
ko‘ra bilishdek muhim vazifani hal qiladi.
N.Jo‘rayevning fikricha, tarix - inson haqidagi, odam- 
lar haqidagi fan. Biroq u bugunning odamlari, kechinmalari, 
his-tuyg‘ulari, faoliyatlari va munosabatlari xususida emas, balki 
o'tgan ajdodlarimiz turmush tarzi, ma’naviy-ruhiy kechinm a­
lari, sodir etgan voqea-hodisalari, maqsad va intilishlari haqida­
gi fandir1.
Tarix fanida, boshqa fanlarda bo‘lganidek, muqarrar ixti- 
soslashuv amalga oshmoqda. Hozirgi zamon tarix fani alohida 
bo‘limlar va sohalardan tashkil topgan bilimlar mayjmuyidir. Ix- 
tisoslashish darajasiga ko‘ra, ularni bir necha guruhga ajratish 
mumkin.
Birinchi guruhni jamiyatning butun va alohida tomonlarini 
o‘rganuvchi bo‘lim va sohalar tashkil qiladi.
-
Insoniyat tarixining ayrim hodisalari alohida o‘rganiladi.
-
Hududiy-geografik tamoyilga ko‘ra, tarixan bir-biri bilan 
bog‘liq yirik mintaqalar - Yevropa va dunyoning boshqa qism-