Metrologiyaning aksiomalari

2. Metrologiyaning asosiy postulatlari
Ushbu mavzuni k rib chiqishdan oldin birgalikda oddiygina bir tajriba qilib k ramiz:

---

Bir dona chiroyli olma olamiz (haqiqiy,
qilinadigan olma). Uni biror bir tarozida,
masalan savdo d konlaridagi
lchash tarozisida tortib k ramiz. Aytaylik massasi 74 g chiqdi.
S ngra uni kattaroq, masalan qoplangan mahsulotlarni tortadigan yerga q yiladigan tarozida
lchab k ramiz. Endi olgan qiymatimiz 75 g. Keyin xuddi shu olmani yuk avtomobillarining
massasini (10 tonnagacha)
lchaydigan katta tarozida
lchaymiz. Bu tarozi olmaning massasi y q
deb uning
sezmaydi. Endi oxirgi tajriba, olmani bir necha b laklarga b lib, laboratoriya
tarozisida har bir b lakni tortamiz va yakuniy natijani hisoblaymiz. Olingan qiymatimiz
quyidagicha b lishi mumkin - 74,3718 g. Qarang-a, t rt xil
lchash vositasida t rt xil qiymat
oldik.
X sh, qaysi bir qiymatni haqiqiy deb olishimiz mumkin. Aslida, olmaning massasi qanday?
Albatta, tajribada k rilayotgan olmaning aynan olingan qiymati mavjud. Bu qiymatni biz chinakam
qiymat deb ataymiz.
CHinakam qiymat kattalikni miqdor jihatdan har tomonlama, bekami-k st va butkul
tavsiflaydigan qiymat hisoblanadi. Ammo, uni aniq
lchash imkoniyati mavjud emas. SHuni k rib
chiqamiz:
Faraz qilaylik,
ta aniq
lchaydigan tarozi topdik va olmaning massasini aniqlamoqchimiz.
Lekin bu tarozida aniq bir t xtamga kelgan qiymatni ololmaysiz. CHunki olmadan juda oz
miqdorda (1-2 molekula b lsa ham) namlik kamayib turadi. Demak aniq qiymatni ololmaysiz. Biz
hozir aniq
lchaydigan vosita bor deb hisoblayapmiz. Lekin aslida bunday
lchash vositasi y q
va b lmaydi ham. Nima uchun deyishingiz tabiiy, albatta. Agar
zga sayyoraliklar kelib bizga
aynan shunday, bekami-k st, mutlaqo aniq
lchaydigan asbob olib kelib berishganda ham
quyidagi paradoks b lishi tabiiy. Metrologik nuqtai nazardan
lchash vositasiniig muayyan
metrologik tavsiflari mavjud b lib, bu tavsiflarga ega b lgandan s nggina biz olingan natijani
baholashimiz mumkin. Biz aytayotgan
lchash vositasini metrologik tavsiflash uchun undan ham
aniq
lchaydigan boshqa asbob kerak b ladi. Bu xuddi anal ginning tarkibida kofein bor,
kofeinning tarkibida kodein, kodeinning tarkibida esa anal gin bor degandek gap. Xullas,
kattalikning chinakam qiymatini
lchab b lmaydi. Modomiki, chinakam qiymatni
lchash imkoni
y q ekan,
lchash amalida qiymati unga yaqin b lgan va uni
rniga ishlatilishi mumkin b lgan
boshqa qiymat,
haqiqiy qiymat q llaniladi. Bu xususda metrologiyaning uchta asosiy
postulatlari mavjud:
1-postulat -
lchanayotgan kattalikning chinakam qiymati mavjuddir.
2-postulat - kattalikning chinakam qiymatini aniqlash mumkin emas.
3-postulat -
lchash amalida kattalikning chinakam qiymati doimiydir.
Endi aytishimiz mumkinki,
lchanayotgan kattalikning uchta qiymati b lar ekan:
1. CHinakam qiymat (uni aniqlash imkoni mavjud emas);
2. Haqiqiy qiymat (chinakam qiymatga yaqin);
3. Olingan qiymat (tajribadan olingan qiymat).
Tabiiyki, hakiqiy qiymatni qaerdan olamiz degan savol
mumkin. Yuqorida
keltirgan misolimiz b yicha, olmani savdo d koni tarozisida bir necha marta takroriy
lchab,
natijalarning
rtacha qiymatini olsak, shu haqiqiy qiymat deb olinishi mumkin.
Takrorlash uchun savollar
1.
lchash jarayoni qanday amallar bajariladi?
2. T
ri
lchashning operatsiyalari qanday amallardan iborat?
3.
lchashning struktura sxemasini sharxlab bering?
4.
lchash
va
lchash
t
risida tushuntiring?
5.
lchash usullari aytib bering?
6.
lchash sharoiti deganda nima tushuniladi?
7.
lchash sifati qanday mezonlarga asoslanadi?
8.
lchashlarning turlarini aytib bering?