Мевачилик асослари doc

 
 
 
 

---

129 
19-жадвал
Ҳосил берадиган мевали боғларга минерал ўғитлар бериш меъёри, 
кг/га (соф ҳолда) 
Суғориладиган бўз тупроқларда 
Мева экинлари 
N 
P
2
O
5
 
K
2
O 
Гўнг, т 
Олма 
120 
60 
30 
20 
Нок 
120 
60 
30 
20 
Ўрик 
120 
60 
30 
20 
Шафтоли 
120 
60 
30 
20 
Қулупнай 
120 
125 
- 
40 
Малина 
120 
125 
- 
40 
Смородина 
90 
75 
35 
40 
Анор 
180 
135 
90 
20 
Анжир 
180 
120 
90 
20 
Хурма 
120 
120 
60 
25 
Ёнғоқ 
100 
90 
- 
35-40 
Ўсишнинг дастлабки даврларда тўлиқ ўғитлар таркибидан азотга 
ҳосил тўплаш даврида эса фосфор ва калийга бўлган талаб ортади. 
Дарахтлар бу озиқ элементларини, асосан тупроқдаги умумий табиий 
заҳиралардан 
ҳамда 
азотнинг 
микроорганизмлар 
томонидан 
ўзлаштирилиши ҳисобига, етишмайдиганларини эса ерга солинадиган 
минерал ва органик моддалар ҳисобидан олади. 
Ўғит қанча чуқур ва илдизларга яқин солинса, у шунчалик самарали 
бўлиши аниқланган. Мева дарахтлар илдизларининг жойлашиш 
чуқурлигига қараб қатламлаб солиш усуллари ишлаб чиқарилмокда. 
Бир гектар боққа солинадиган ўғит миқдори боғнинг ёшига, 
дарахтларнинг турига, новдаларнинг катта-кичиклигига, боғдаги тупроққа 
ишлов бериш тизимига, ҳосилнинг оз-кўплигига ва тупроқ шароитига қараб 
белгиланади. Ёш боғларга қари ва серҳосил боғларга қараганда ўғит кам 
миқдорда берилади. Дарахтлар қанча нимжон ва йиллик новдалари кам 
бўлса, уларга шунча кўп нормада ўғит берилади. 
Дарахтлар қарий бошлаганда, улар кўп озиқ талаб қилади (улардан 
бачки новдалар чиқади, шох-шаббадаги новдалар қурий бошлайди ва 
дарахтларни ёшартириш керак бўлади). Тўлиқ ҳосилга кирган боғларни тез-
тез ва кўп миқдорда ўғитлаш керак. Оғир гил тупроқли, шўрланган, шағал 
тошли ерлар кўпроқ ўғитланади. Минерал ўғитлар билан бирга органик 
ўғитлар ҳам солинади, чунки улар тупроқнинг физик хоссасини яхшилайди. 
Қум тупроқли ва шағал тошли ерлар суғорилганда уларнинг ювилиб 
кетмаслиги учун кам миқдорда тез-тез ўғит берилади. Яхши ишланган ва 
унумдор тупроқли боғларга солинадиган ўғит миқдори камайтирилади. 
Сув билан яхши таъминланган боғларга ўғит кўп миқдорда берилса, 
юқори самара беради. 
Агар боғнинг қатор оралари экинлар билан банд бўлса, ўғит миқдори, 
шунингдек суғоришлар сони ҳам кўпайтирилади. Бунда шуни ҳисобга олиш 

---

130 
керакки, сидератлар экилганда, тупроқ органик бирикмаларига ва азотга 
бойийди. 
Агар мева дарахтларининг новдалари нимжон, барглари рангсиз 
бўлса, унда азотли ўғитларнинг жуда тез таъсир этадиганлари – минерал 
ўғитлар, органик ўғитлардан нажас, гўнг шалтоғи билан бирга солинади. 
Ўзбекистоннинг бўз тупроқли боғларига солинадиган озиқ 
элементларининг энг яхши нисбати қуйидагича: N:Р
2
О
5
:К
2
О = 1:0,5:0,13-
0,25. 
Тупроққа органик ва минерал ўғитларни аралаштириб солинганда 
тупроқ озиқ моддалар билан бойибгина қолмай, балки органик моддалар 
тупроқ структурасини ҳосил қилади ва сақлайди ва унинг физик хоссалари 
яхшиланади. Гўнг билан бир вақтда микроорганизмлар ва микроэлементлар 
ҳам тушади, булар тупроқ шароитини фаоллаштиради. 
Ўзбекистон тупроқларининг кўпчилиги ишқорий реакцияга эга. 
Бундай тупроқларга азотнинг аммиакли шаклини берган фойдалироқ, 
чунки, улар тупроқ реакциясини нормаллаштиради. 
Илмий ишлар, шунингдек ишлаб чиқариш тажрибалари боғларга 
бериладиган ўғитларнинг миқдорини қуйидагича тавсия этади: 
Янги боғларда уларнинг ҳолати ва бир йиллик новдаларнинг ўсишига 
қараб тўрт йилгача ўғитлаш керак. Агар новдаларнинг ўсиши кам бўлса (10-
15 см), бунда боғ гектарига 60 кг фосфор ва 15 кг калий (соф озиқ модда) 
20-25 см чуқурликка солиниши керак. 
Агар хўжаликда гўнг бўлса, уни кузги шудгор олдидан гектарига 10-
20 тоннадан, асосан илдизлар жойлашган қатламга солиш керак. Бу ҳар 
йили ёки йил оралатиб берилади. Ўғит дарахт танаси атрофига шох-
шаббалар тарқалган кенгликка қараб солинади. Қувватсизроқ дарахтлар 
тагига ўғитлар кўпроқ нормада, яхши ривожланган кўчатларига эса камроқ 
нормада берилади. 
Ҳосилга кирган боғларда гектаридан 10 т ҳосил олинганда гектарига 
120 кг азот, 69 кг фосфор, 15-30 кг калий ва уч йилда бир марта 20-40 тонна 
гўнг солиш тавсия этилади. Гўнг берилмаган такдирда дарахтлар яхши 
ўсмаса, азот ва фосфорнинг нормаси бир ярим, икки баровар 
кўпайтирилади. 
Мева дарахтларнинг тури, ҳосилдорлиги, ёши ва тупроқ типига қараб 
ўғитлаш нормаси ҳар бир хўжалик ва ҳудуд учун алоҳида белгиланиши 
мумкин.