Мевали экинлар классификацияси ва келиб чиқиш марказлари

МЕВАЛИ ЭКИНЛАР КЛАССИФИКАЦИЯСИ ВА КЕЛИБ ЧИҚИШ МАРКАЗЛАРИ.
Бутун дунё ўсимликлар ресурсларини ҳар томонламаўрганиш ва таҳлил қилиш натижасида Н.И. Вавилов маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказлари ҳақида таълимотяратди.
Боғдорчиликнинг кўп илмий ва амалий масалалари мевадарахтларининг келиб чиқиш муаммолари билан боғлиқдир.Ўсимликларнинг келиб чиқиш марказларини билиш,асосий турлари ва шакллари тарқалган ҳудудларни ва шаклланиш маконларини аниқлаш дастлабки материалларни тўғританлашда селекционерга катта ёрдам беради.Келиб чиқиш марказларида ўсимлик турининг жуда хилма-хил шакллари учрайди. Лекин, шу билан бир қаторда баъзи фойдали хўжалик белгиларига зга бўлган шакллар марказлардан узоқда макон топган бўлиши ҳам мумкин.Н.И. Вавилов таълимотига кўра бирламчи ва иккиламчишаклланиш марказлари мавжуд бўлиб, бирламчисида доминантбелгиларга эга бўлган шакллар кўп учрайди.
Маданий ўсимликлар келиб чиқишининг иккиламчи марказларикейин пайдо бўлган, улар ўсимлик турларинингтарқалиши ва деҳқончиликдаги ўрни билан узвий боғлиқдир.Масалан, шафтолининг келиб чиқиш маркази Хитой, лекинунинг Марказий Осиёда кенг тарқалгани, боғдорчиликда тутган ўрни, кўплаб маҳаллий навлари яратилгани туфайли МарказийОсиё шафтолининг иккиламчи маркази бўлиб қолди.Маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказлариниН.И. Вавилов 1935 йилда «Селекциянинг ботаник-географикасослари» мақоласида баён этди. Асосий марказлар, Н.И. Вавиловфикрига кўра, 8 та бўлиб, улар қуйидагилардан иборат:Хитой, Ҳиндистон, Ўрта Осиё, Осиё олди минтақалари, Ўртаер денгизи, Абиссиния, Жанубий Мексика билан МарказийАмерика, Жанубий Америка марказлари.Кейинги ўн йилликлар давомида ўсимликлар географиясининг кенгайиши, янги турлар, экотиплар, янги ўсимликларшаклланиш маконларининг топилиши ва фанда қўлга киритилганбошқа ютуқлар маданий ўсимликларнинг келиб чиқишмарказларига баъзи бир ўзгаритиришлар киритди. Ҳозиргикунда йирик олим П.М. Жуковский фикрича маданийўсимликларнинг 12 та маркази мавжуддир:
1. Хитой-Япония маркази. Бу марказ Хитой, Япония ва Корея ярим оролини ўз ичига олади. Маданийўсимликларн и н г келиб чикиш марказлари ичида энг каттаси ҳисобланади.
Н.И.Вавилов таърифича жаҳондеҳқончилик маркази ҳам бўлган. Марказ, айниқса, унингМарказий ва Ғарбий Хитой ҳудудларидаги қисми, маданий ва ёввойи турларга жуда бой. Мева экинлари турларисони бўйича Хитой дунёда биринчи ўринда туради (нок,олхўри, ўрик , шафтоли, олча, актинидия, ён гоқ) .