«Mexanika» fanini mashina detallari qismidan amaliy mashg`ulotni bajarishga doir uslubiy ko`rsatma

3-Amaliy mashg`ulot
Mavzu: Silindrsimon qiya tishli uzatmalarni loyiha va tekshiruv hisobi
1.1-Masala: Bir pog’onali silindrsimon qiya tishli uzatmani yetaklanuvchi valining burovchi momenti T₂=210·10³ N·mm, yetaklanuvchi valining burchakli tezligi ω₁=100 s^-1, uzatishlar soni u=4 bo’lsa loyiha hisobi va kontakt kuchlanishga tekshirilsin.
Yechish:
1. Shesternya va g‘ildirak uchun material tanlash.
Shesternya va g‘ildirak uchun 1.1-jadvaldan materiallarni quyidagicha tanlaymiz:
a) shesternya uchun po‘lat 45, termik ishlovi yaxshilangan, qattiqligi HB230;
b) g‘ildirak uchun po‘lat 45, termik ishlovi yaxshilangan, qattiqligi HB200.


1.1-jadval
Tishli g‘ildiraklarni tayyorlash uchun po‘lat materialining mexanika xossalari

Po‘lat markasi	Zagatovka diametri, mm	Mustahkamlik chegarasi , N/mm^2	Oquvchanlik chegarasi , N/mm^2	Qattiqligi HB (o‘rtacha)	Termik ishlovi
45	100-500	570	290	190	Normallashtirilgan
45	90 gacha 90-120 130 dan yuq.	780 730 690	440 390 340	230 210 200	Yaxshilangan
30XGS	140 gacha 140 dan yuq.	1020 930	840 740	260 250
40X	120 gacha 120-160 160 dan yuq.	930 880 830	690 590 540	270 260 245
40XN	150 gacha 140-180 180 dan yuq.	930 880 8356	690 590 540	280 265 250

2. Ruxsat etilgan kontakt kuchlanish,

Bu erda, =2HB+ 70
K_HL –chidamlilik koeffitsienti K_n=1,0;
–xavfsizlik koeffitsienti =1,15.


=

3. O‘qlararo masofani (1.1-rasm) aniqlaymiz,

bu erda, K_a – o’qlararo masofa koeffitsienti, qiya tishli uzatmalar uchun K_a=43;
T₂- yetaklanuvchi valning burovchi momenti, T₂=21010³ Nmm;
K_H- nagruzka koefitsienti, K_H=1,25;
u₁- reduktorning uzatish soni, u=4;
ψ_a- o‘qlararo masofa bo‘yicha g‘ildirak eni koeffitsienti, ψ_a=0,4.

Aniqlangan o’qlararo masofa standart bo’yicha yaxlitlanishi kerak, ya’ni, a: 40; 50; 63; 71; 80; 90; 100; 112; 125; 140; 160; 180; 200; 220; 250; 280; 315 mm.

O’qlararo masofani standart qatordan a_w=140 mm deb qabul qilamiz.

a) b)
1.1-rasm. Silindrsimon qiya tishli uzatma.
a- silindrsimon qiya tishli uzatma ko’rinishi; b-asosiy o’lchamlari.

2. 
   Modulni aniqlaymiz
   

m= (0,010,02)a_W

m =(0,010,02)140=1,42,8 mm,

Topilgan modul standart bo’yicha yaxlitlanadi. Modulning ba’zi qiymatlari (mm):

I – qator: 1,0; 1,5; 2,0; 2,5; 3,0; 4,0; 5; 6,0; 8,0; 10,0.
II – qator: 1,25; 1,75; 2,25; 3,5; 4,5; 5,5; 7,0; 9,0.

Standart qatordan modul qiymatini yaxlitlab, qabul qilamiz m=2 mm deb olamiz.

2. 
   Shesternya va g‘ildirakning tishlar sonini topamiz, shesternyani tishlar soni quyidagicha:
   

bu erda - tishni qiya burchagi, taxminan, =10⁰ deb olamiz.

Aniqlangan shesternya tishlar sonini yaxlitlab olamiz z₁=27, u xolda g‘ildirakning tishlar soni quyidagicha:

z₂=u₁z₁=274=108
Tishni qiya burchagini aniq qiymati

Demak ga teng ekan.

2. 
   Shesternya va g‘ildiraklarning asosiy o‘lchamlarini aniqlaymiz.
   

Shesternyaning bo‘luvchi diametri (1.1-rasm),

G‘ildirakning bo‘luvchi diametri (9.1-rasm),

Bunday hollarda markazlararo masofa quyidagicha:

Tishlarning uchidan va tubidan o‘tgan aylanalarning diametrlari (1.1-rasm) quyidagicha aniqlanadi:
d_a1=d₁ +2m=56+22=60 mm
d_f1=d₁-2,4m=56-2,42=51,2 mm
d_a2=d₂+2m=224+22=228 mm
d_f2=d₂-2,4m=224-2,42=219,2 mm
Shesternya va g‘ildirak enini aniqlaymiz (1.1-rasm),
=0,4140=56 mm
b₁= b₂+ (510) =56+6= 62 mm

2. 
   Diametr bo‘yicha shesternya eni koeffitsienti
   

2. 
   G‘ildirakning aylanma tezligi
   

2. 
   Kontakt kuchlanishni tekshiramiz
   

bu erda, K_H- nagruzka koeffitsienti.
Nagruzka koeffitsienti quyidagicha topiladi:
K_H=K_H K_H K_Hv
bu erda, K_H - tish eni bo‘yicha nagruzkani taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsient;
K_H-tishlararo nagruzkani taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsient;
K_Hv- nagruzkaning dinamik ta’sirini hisobga oluvchi koeffitsient.

Bu koeffitsientlarni 3.4, 3.5 va 3.6 jadvallardan qabul qilamiz ([2]-34 bet). K_H=1,05; K_H=1,05; K_Hv=1,05

K_H=1,05 1,05  1,05=1,15

Demak, mustaxkamlik sharti bajarildi.