«Mexanika» fanini mashina detallari qismidan amaliy mashg`ulotni bajarishga doir uslubiy ko`rsatma

Markazlararo masofa va zanjir uzunligi. Markazlararo masofaning eng kichik qiymati yulduzchalar oralig‘ining kamida 30…50 mm bo‘lishi hisobga olingani holda aniqlanadi:
(10.3)
bu erda D_T1 va D_T2 - yulduzchalarning sirtqi diametrlari.

10 -shakl. Zanjirli uzatmaning geometrik o‘lchamlari

Zanjirning chidamliligi etarli darajada bo‘liishini ta’minlash maqsadida

(10.4)

qilib olish tavsiya etiladi. Bunda uzatish soni ortishi bilan a ning qiymati kattalashuvini nazarda tutish lozim.

Zanjirning uzunligi xuddi tasmaning uzunligini to’ishdagi kabi aniqlanishi mumkin. Odatda, zanjirning uzunligi qadamlar soni bilan belgilanadi, uning qiymati quyidagicha ifodalanadi:


(10.5)


L_t ning to’ilgan qiymati butun songacha yaxlitlanadi. Zanjirning uchlarini ulashga maxsus ulagagich zvenolar ishlatmaslik maqsadida L_t qiymatining juft son bo‘lishi tavsiya etiladi.
L_t ning qiymati Shu tartibda belgilangach, a ning qiymati L_t ga bog‘liq ravishda qayta aniqlanadi:
(10.6)

bu erda z - yulduzcha tishlarining soni; t - zanjirning qadami, mm; n - yulduzchaning aylanish chastotasi, min^-1

Etaklovchi yulduzchaning tishlar soni
z₃=31-2u₂ (10.7)
bu erda u₂- zanjirli uzatmaning uzatish soni
Etaklanuvchi yulduzchaning tishlar soni
z₄=z₃u₂
Zanjir qadamini aniqlaymiz
(10.8)
Yulduzcha diametri
(10.9)

Zanjirli uzatmalarni xisobi

Mashinasozlikda zanjirli uzatmalarning xarakatga keltiruvchi mexanizm – yuritma, yuk tashish va tortish uchun mo‘ljalangan turlari ishlatiladi. Yuk tashish uchun ishlatiladigan zanjirlar xarakat tezligi katta bo‘lmagan yuk ko‘taruvchi mexanizmlarda yukni osib qo‘yish va uni ko‘tarib-tushirish uchun xizmat qiladi. Yuk tortish uchun ishlatiladigan zanjirlar elevator, konveyer va eskalator kabi mexanizmlarda ishlatiladi. Bunday uzatmalar, zanjirning turiga qarab: vtulkali, vtulka-rolikli (14.2 – rasm), rolikli va tishli(14.3 - rasm); zanjirlar-ning soniga qarab: bir qatorli va bir necha qatorli xillarga bo‘linadi. Bundan tashqari, bu uzatmalar ochiq yoki yopiq (maxsus qobig‘ ichiga olingan) bo‘lishi mumkin.

Etaklovchi yulduzchadagi burovchi moment
T₃ = T₂ = 400 10³ N/mm
Zanjirli uzatma uzatishlar soni U_z = 4,97
Etaklovchi yulduzcha tishlari soni Z₃ = 21
Etaklanuvchi yulduzcha tishlari soni Z₄ = Z₃ ∙ U_z = 21 ∙ 4,97 = 104,37, Z₄ = 104 deb qabul qilamiz, u xolda U_z =
farq ruxsat etilgan.
Yuklanishning xisobiy koeffitsentini K_e = 1,25 qabul qilamiz.
Bir qatorli zanjir qadamini aniqlaymiz
t ≥ 2,8 ∙
n₂ = ayl/min bo‘lganda zanjir sharnirlaridagi ruxsat etilgan bosim
[P] = 19 [1 + 0,01(Z₃ - 17)] ≈ 20 N/mm², u holda
T ≥ 2,8 ≈ 30 mm
6.10 ilovadan T = 31,75 mm qadamli zanjirni tanlaymiz, bunda uzuvchi kuch Q = 8850 kg s, 1m zanjir og‘irligi q = 3,8 kg/m, sharnir tayanchi reaksiyasi F = 262 mm²

Zanjir tezligi

V = m/s
Aylana kuch
F₂ = N
Sharnirlardagi bosimni tekshiramiz
P = N/mm² , P ≤ [P] sharti bajarildi.
O‘qlar orasidagi masofa
a = 50 ∙ t = 50 ∙ 31,75 = 1585 mm = 1,585 m
Zanjir og‘irligidan paydo bo‘ladigan kuchni aniqlaymiz k_F = 1,5; q = 3,8 kg/m kabul kilamiz (6.11ilova).
P_F = 9,81 ∙ k_F ∙ q ∙ a = 9,81 ∙ 1,5 ∙ 3,8 ∙ 1,585 ≈ 89 N
Valga tushadigan bosim kuchi
R_z = P_z + 2∙P_F = 4100 + 289 = 4278 N
Etaklovchi yulduzchaning asosiy o‘lchamlarini aniqlaymiz
d_d3 = mm
Tashqi aylana diametri
d_e3 = mm
Gupchak o‘lchamlari:
diametri d_gub = 1,6 ∙ 48 = 78 mm, uzunligi l_gub = (1,2 ÷ 1,5) ∙ 48 = (58 ÷ 72) mm, yulduzcha diski qalinligi 0,93 B_BH = 0,93 ∙ 19,05 = 18 mm, bu erda B_BH = 19,05- zanjir planstinkalari orasidagi masofa