Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Кamchiligi.

1. 
   Foydali ish koeffisienti nisbatan kichik (η=0,7…0,92);
   
2. 
   G’ildirak tishlarining tez yeyilishi;
   
3. 
   G’ildirak uchun qimmatbaho metall (bronza) ishlatish zarurligi.
   

Chervyakli uzatmalar chervyak tanasining tuzilishiga qarab, silindrik va globoid ; chervyak o’ramlarining rasmiga qarab, arximed, evolventa ; chervyakning g’ildirakka nisbatan egallagan o’rniga qarab, chervyagi pastda, yonida, tepada joylashgan; o’rab turadigan korpusi bor-yo’qligiga qarab, ochiq va yopiq; vazifasiga qarab kuch va moment uzatadigan yoki kinematik jihatdan foydalaniladigan turlarga bo’linadi.
. Chervyak turlari. . Chervyak rasmi va geometrik o’lchamlari.
Agar chervyak o’z o’qiga tik tekislik bilan kesilganda hosil bo’lgan rasmning izi Arximed spiraliga o’xshash bo’lsa, bu chervyak Arximed chervyagi deb, agar hosil bo’lgan iz evolventaga o’xshash bo’lsa, evolventaviy chervyak deb ataladi.
Hozirgi paytda mashinasozlikda, asosan, arximed chervyaklaridan foydalaniladi. Bunday chervyaklar odatdagi tokarlik chervyaklarida tayyorlanishi mumkin. Chervyak g’ildiragi, ko’pincha chervyak rasmidagi freza bilan tayyorlanadi. Chervyak po’latdan, g’ildirak esa cho’yan va bronzadan tayyorlanadi.
Geometriya va kinematikasi.
Chervyakli uzatmalarda ham, tishli uzatmalardagidek, boshlang’ich, bo’lish, ichki va sirtqi diametrlar uzatmaning asosiy geometrik parametrlaridir.
Chervyak parametrlari (14.3-rasm):
-o’q bo’yicha o’tkazilgan kesimdagi profil burchagi;
-chervyakning nisbiy diametri;
-bo’lish diametri;
-sirtqi diametri;
-ichki diametri;
-chervyakning o’ramlar qirqilgan qismi uzunligi.
):


ldiragining geo Chervyak g’i metrik o’lchamlari.
-bo’lish diametri;
-tish uchi diametri;
-tish tubi diametri;
-sirtqi diametri, bo’lganda ; bo’lganda ; bo’lganda ;
-chervyak g’ildiragi eni, va bo’lganda ; bo’lganda .
-chervyak g’ildiragi tishlari soni;
-chervyakni g’ildirak tomonidan qamrov burchagi.
Uzatish nisbati, ;
Sirpanish tezligi (14.5-rasm),
, , , .
Chervyakli uzatmalardagi sirpanish tezligi yuqori bo’lishi f.i.k. pasayishi, tez yeyilish va qadalishga sabab bo’ladi
Konussimon uzatmadagi kuchlar va kuchlanishlarni hisoblash
Кonussimon tishli uzatmalarda hosil bo’ladigan kuchlar.
Кonussimon to’g’ri tishli uzatmadagi kuchlar (12.2-rasm):
aylana kuch, ,
shesternyadagi radial kuch g’ildirakdagi o’q bo’yicha yo’nalgan kuchga teng,
,
shesternyadagi o’q bo’yicha yo’nalgan kuch g’ildirakdagi radial kuchga teng,
.