Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

To’g’ri tishli silindrik g’ildiraklar.
Tishning mavjud profillaridan eng ko’p qo’llaniladigani evolventaviy profil bo’lganligidan ushbu profilli tishli g’ildiraklar geometriyasini ko’rib chiqamiz. Odatda, ilashishda bo’lgan bir juft g’ildirakdan kichigi shesternya, kattasi esa g’ildirak deb ataladi. Bordi-yu ilashishdagi ikkala g’ildirak bir xil bo’lsa, u holda yetakchisi shesternya, yetaklanuvchisi g’ildirak deyiladi. Tishli g’ildirak termini umumiydir. Shesternya parametrlarini belgilashda 1 indeksi, g’ildiraklarnikiga esa 2 indeksi qo’yiladi

. Tishli uzatmaning asosiy geometrik o’lchamlari.

Ilashish moduli, ,
Bo’luvchi diametri: to’g’ri tishli g’ildiraklar uchun ,
Tish uchidan o’tgan aylanalar diametri, ,
Tish tubidan o’tgan aylanalar diametri, ,
Tishning balandligi, ,
Uzatish soni, .
Uzatmaning qoplanish koeffisienti.
G’ildiraklarning aylanishida tishlar tutashuv chizig’i ilashish xududida joylashadi, bir tomoni ilashishning faol chizig’i uzunligiga, boshqasi esa tishli gardish ishchi eniga teng bo’ladi .
. To’g’ri tishli uzatmaning qoplanish koeffisientini aniqlash sxemasi.
Agar birinchi tishlar jufti 1 holatda tutashuv chizig’i ilashish xududining boshida joylashgan bo’lsa, shunda bo’lganda ilashish xududida yana ikkinchi tishlar jufti 2 holatda ham joylashadi. G’ildirakning aylanishida 1 va 2 holat ilashish chiziqlari strelka bilan ko’rsatilgan yo’nalishda joylashadi. Ikkinchi juft 2^’ holat chegarasiga kelganda birinchi juft 1^’ holatni egallaydi. Кeyingi harakatda 1^’ … 2 holatlarda faqat bir juft tishlar ilashadi. Bir juftlik ilashish to birinchi juft 1 holatdan 2 holatga etguncha davom etadi. Bu vaqtda keyingi tishlar jufti ilashishga kiradi va yana ikki juftlik ilashish boshlanadi.
Ilashish xududidan tish profiliga o’tganda shuni ta’kidlash kerakki ibr juftlik ilashish zonasi 1 … 2 tish o’rtasida yoki ilashish qutbida joylashadi. Bir juftlik ilashish zonasida tish yuklamani to’liq uzatadi, ikki juftlik ilashishda esa faqat yuklamaning yarimini uzatadi. Bir juftlik ilashish zonasi o’lchamlari yonlama qoplanish koeffisientining qiymatiga bog’liq bo’ladi,.
Ilashishning uzluksizlik sharti va uzatma harakatining ravonligi bo’yicha bo’lishi kerak.