Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

38Tsilindrik g’ildirakli tishli uzatmalarning geometriyasi va kinematikasi
Harakatni bir valdan ikkinchi valga tishli g’ildiraklar vositasida uzatish mexanizmi tishli uzatma deb ataladi. Hozirgi vaqtda mashinasozlik sanoatida tishli uzatmalar keng ko’lamda ishlatiladi va ulardan texnikaning turli sohalarida foydalaniladi. Aniq asbobsozlikda diametri 1 mm dan kichik bo’lgan tishli g’ildiraklar ishlatilgan bir vaqtda, og’ir sanoatda diametri bir necha 10 m ga yetadiganlarini uchratish mumkin.
Vallari o’qlarining joylashuviga qarab, tishli uzatmalar quyidagi turlarga bo’linadi: vallarining o’qlari o’zaro parallel bo’lib, sirtqi yoki ichki tomondan ilashgan silindrik g’ildirakli uzatmalar; vallarining o’qlari o’zaro kesishuvchi konussimon g’ildirakli uzatmalar; vallarining o’qlari o’zaro kesishuvchi konussimon g’ildirakli uzatmalar; vallarining o’qlari ayqash bo’lgan vintaviy silindrik va gipoid deb ataluvchi konussimon g’ildirakli hamda chervyakli uzatmalar.
Tishlarning g’ildirak sirtida joylashuviga qarab, tishli uzatmalar to’g’ri tishli (10.1-rasm), qiya tishli g’ildirakli tishli uzatmalarga bo’linadi
Ilashish moduli, ,
Bo’luvchi diametri: to’g’ri tishli g’ildiraklar uchun ,
Tish uchidan o’tgan aylanalar diametri, ,
Tish tubidan o’tgan aylanalar diametri, ,
Tishning balandligi, ,
Uzatish soni, .

39Tsilindrik g’ildirakli tishli uzatmalarni asosiy o’lchamlarini hisoblas
Harakatni bir valdan ikkinchi valga tishli g’ildiraklar vositasida uzatish mexanizmi tishli uzatma deb ataladi. Hozirgi vaqtda mashinasozlik sanoatida tishli uzatmalar keng ko’lamda ishlatiladi va ulardan texnikaning turli sohalarida foydalaniladi. Aniq asbobsozlikda diametri 1 mm dan kichik bo’lgan tishli g’ildiraklar ishlatilgan bir vaqtda, og’ir sanoatda diametri bir necha 10 m ga yetadiganlarini uchratish mumkin.
Vallari o’qlarining joylashuviga qarab, tishli uzatmalar quyidagi turlarga bo’linadi: vallarining o’qlari o’zaro parallel bo’lib, sirtqi yoki ichki tomondan ilashgan silindrik g’ildirakli uzatmalar; vallarining o’qlari o’zaro kesishuvchi konussimon g’ildirakli uzatmalar; vallarining o’qlari o’zaro kesishuvchi konussimon g’ildirakli uzatmalar; vallarining o’qlari ayqash bo’lgan vintaviy silindrik va gipoid deb ataluvchi konussimon g’ildirakli hamda chervyakli uzatmalar.
Tishlarning g’ildirak sirtida joylashuviga qarab, tishli uzatmalar to’g’ri tishli (10.1-rasm), qiya tishli g’ildirakli tishli uzatmalarga bo’linadi
Ilashish moduli, ,
Bo’luvchi diametri: to’g’ri tishli g’ildiraklar uchun ,
Tish uchidan o’tgan aylanalar diametri, ,
Tish tubidan o’tgan aylanalar diametri, ,
Tishning balandligi, ,
Uzatish soni, .
Tishlarning g’ildirak sirtida joylashuviga qarab, tishli uzatmalar to’g’ri tishli (10.1-rasm), qiya tishli g’ildirakli tishli uzatmalarga bo’linadi (10.2-rasm).
Tish profili bo’yicha evolventali va doiraviy bo’ladi. Evolventa profilni 1760 yilda Eyler, doiraviy profilni esa 1954 yilda M.L. Novikov tavsiya etgan.
Afzalligi.

19. 
    Yuqori yuklanish qobiliyatiga ega;
    
20. 
    Umrboqiyligi yuqori (30 000 soat) va ishlashi ishonchli;
    
21. 
    F.i.k. yuqori (0,97…0,98 gacha);
    
22. 
    Uzatish nisbatining doimiyligi;
    
23. 
    Sekundiga 150 m/s gacha tezlik bilan katta quvvat (bir necha ming kVt) uzata oladi va uzatish nisbati bir necha yuzgacha yetadi;
    
24. 
    Xilma-xil materialdan tayyorlanishi mumkin.
    

Кamchiligi.

10. 
    Tayyorlanishi nisbatan murakkabligi;
    
11. 
    Кatta tezlik bilan ishlayotganda shovqin chiqishi;
    

Zarb bilan ta’sir etuvchi kuchlarning