6 – rasm
bu yerda A- tebranish amplitudasi, φ – tebranish fazasi bo’lib, u istalgan vaqtda tebranuvchi sistemaning holatini aniqlaydi. Garmonik tebranish tenglamasi umumiy holda
(2)
bu yerda φ0 – boshlang’ich faza. φ=ωt bo’lgani uchun
(3)
M nuqtaning tezligini va tezlanishini hisoblaymiz.
(4)
(5)
bundan
(6)
Garmonik tebranayotgan M nuqtaga ta’sir qiluvchi kuch
(7)
ga teng bo’ladi. Garmonik tebranayotgan jismning energiyasi
(8)
bu yerda A – tebranish amplitudasi, - tebranish chastotasi, m – jismning massasi.
Mayatniklar.
Barcha mayatniklarning tebranishi garmonik tebranish qonunlariga bo’ysunadi. Uch xil mayatnikni qarab chiqamiz.
Fizik mayatnik deb og’irlik markazidan o’tmagan o’q atrofida aylanuvchi jismga aytiladi. (a-rasm)
а b c
7 – rasm
Fizik mayatnikning tebranish davri quyidagiga teng.
(1)
bu yerda m – mayatnikning massasi, l – uzunligi, I – inersiya momenti.
Matematik mayatnik deb ingichka, cho’zilmas ipga osilgan va tebranayotgan moddiy nuqtaga aytiladi.. (b - rasm) matematik mayatnikning tebranish davri uning massasiga bog’liq emas:
(2)
bu yerda l – mayatnik uzunligi, g – erkin tushish tezlanishi.
Prujinali mayatnik deb elastik prujinaga osilgan va vertikal tebranishlar hosil qilayotgan sistemaga aytiladi. (c-rasm)
Prujinali mayatnikning tebranish davri quyidagiga teng:
(3)
bu yerda m – yukning massasi, K – prujinaning bikrligi.
To’lqinlar.
Tebranishlarning elastic muhitda tarqalishiga to’lqin deyiladi. To’lqinlar ikki xil bo’ladi: bo’ylama va ko’ndalang. Agar muhit zarrachalarning tebranishi to’lqinning tarqalish yo’nalishida bo’lsa, bunday to’lqin bo’ylama, to’lqinning tarqalish yo’nalishiga tik bo’lsa, ko’ndalang to’lqin deyiladi. Masalan, tovush to’lqinlari bo’ylama, elektromagnit to’lqinlari ko’ndalangdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
