“Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

*100 
(11.1) 

---

76 
Bu yerda: 
T
op.n
va T
op.x
– normativ va haqiqiy operativ vaqt sarfi.
6
Muayyan ishlab chiqarish uchastkasida ommaviy tus olgan bir gruppa 
ishchilarning ishlari fotografiya qilinadi. Gruppa usulidagi fotografiya individual 
fotografiyasidan shu bilan farq qiladiki, bunda bir vaqtning o’zida bir necha 
(tajribada 5-6 kishidan yetmaydi) ishchining ishi kuzatiladi, ularning har biri o‘z 
ish joyida muayyan operatsiyani bajaradi. Gruppa usulidagi fotografiya ham 
individual fotografiya kabi besh bosqichda olib boriladi. Gruppa ishchilarning ish 
kunini fotografiya qilish kuzatuv varaqasining old tomoniga ya’ni birinchi betiga 
kuzatilayotgan ishchilarga asosiy harakteristikalar, har bir mehnat sarfiga tegishli 
bo‘lgan shartli belgilar individual fotografiya kabi belgilar beriladi. 
Guruh usulidagi fotografiya ma’lumotlarni tahlil qilish ham individual 
fotografiyadagiga uxshash olib boriladi. Mehnatni brigada usulida oqilona tashkil 
etish uchun har bir brigada a’zolarining qay-darajada bandligini, ular o‘rtasida 
mehnatni qay darajada taqsimlash zarurligini aniqlash kerak. Bunda brigada 
usulidagi fotografiyadan foydalanish muhimdir. 
Brigada usulida fotografiya o‘tkazish varaqasining birinchi betidagi 
ma’lumotlar ham guruhli usulda fotografiya o‘tkazish ma’lumotlari singaridir. 
Ammo ikkinchi beti bir oz farq qiladi. Brigada usulida fotografiya o‘tkazishning 
kuzatuv varaqasi 11- jadvalda keltirilgan.Ommaviy fotografiya qilishda bir ish 
o’rnining ish bilan bir maromda bandligi muhim ahamiyatga ega. Ish vaqtining 
yo‘qotilish sabablarini aniqlash va uning oldini olish uchun zarur tadbirlar 
belgilashda ish vaqtining ommaviy fotografiya qilish usuli qo‘l keladi. Kuzatish 
ish vaqtining individual fotografiya qilishdagi singari smena davomida olib 
boriladi. Kuzatish vaqtida yozib olishning chiziqlar bilan ko‘rsatiladigan grafik 
usuli qo‘llaniladi. Kuzatish varaqasi millimetrlarga bo‘lingan qog‘ozga yozilgan 
siferblatiga o’xshash bo‘ladi. Har bir kichik katak 1 minutga teng deb qabul 
6
В.П. Пашуто «Организация, нормирование и оплата труда на предприятиях»(учебно практическое 
пособие) М.: Кнорус 2005 129-133стр.

---

77 
qilinadi. Butun oqimli tizimning o’zi yoki agar zarur bo‘lsa ayrim uchastka, 
seksiya kuzatiladi. Ko‘p uchraydigan ish vaqtini yo‘qotishlar ro‘yxati tuziladi. 
Ommaviy fotografiyada asosan ish vaqtining yo‘qotilishi o‘rganilganligi 
sababli kuzatish paytida ma’lumotlarni yozish ishi juda oddiylashtiriladi. 
Millimetrga bo‘lingan qog‘ozda har bir yo‘qotishning boshlanishi va tugashi 
nuqtalari bilan belgilanadi. So‘ngra bu ikki nuqta chiziq bilan birlashtiriladi, uning 
teppasiga ish vaqtini yo‘qotishning mazkur xilini kuzatuvchi belgi qo‘yiladi. 
Agar yo‘qotishning bu turi smena davomida takrorlansa, bir xil belgi bilan 
bir necha chiziqlar paydo bo‘ladi.Ular yordamida millimetrli oqimlar soni (minut) 
hisoblab chiqilib har bir ishchining yo‘qotgan vaqti jamlanadi. Natijada smena 
davomida yo‘qotilgan vaqtlar, ishlab chiqarishni tashkil etishdagi kamchiliklar 
aniqlanadi. Ish vaqtini yo‘qotishni o‘rganish natijalari bo’yicha qisqa muddat 
ichida bajarilishi lozim bo‘lgan tadbirlar plani ishlab chiqib, bu plan ishchilarga 
yetkaziladi. 
Ish vaqtini sarf etilishi sabablarini o‘rganishda qo‘llaniladigan bu usulning 
mohiyati shundan iboratki, bunda ishchilar o‘z tashabbuslari yoki idora 
boshliqlarining topshiriqlari bo’yicha ish vaqtini uzlari fotografiya qiladilar. Bunda 
ular bekor ketgan vaqtlarini va ularning sabablarini aniqlaydilar. Bunday o’z-o’zini 
kuzatish ishini butun smena davomida yoki smenaning bir qismi davomida 
o‘tkazish mumkin. U oz’-o’zini fotografiya qilishni o‘tkazish uchun normalash 
ishlarini olib boruvchilar ishlab chiqarish novatorlari muayyan tayyorgarlik ishlar 
olib borishlari kerak. Birinchi navbatda jamoat tashkilotlarning yordamida o’z-
o’zini fotografiya qilishdan kuzatilgan maqsadni tushuntirish kerak. Buning uchun 
hamma ishchilarga blank va qalam berib chiqiladi. 20-30 ishchiga injener texnik 
xodimlardan bitta instruktor ajratiladi. 
Ishchi varaqaning old tomoniga ish vaqtining bekor sarf bo‘lishi sababini va 
uning qancha vaqt (min) davom etganligini, orka tomonga esa uni bartaraf qilishga 
doir takliflarni yozadi. 
To’ldirilgan kuzatish varaqalari brigada masterlariga beriladi. Ular sex 
boshliqlari bilan birgalikda takliflarni muhokama qilishadi, varaqaning orqa 

---

78 
tomonida belgilangan tadbirlarni va ularni bajarish muddatlarini yozib qo’yishadi. 
O’z-o’zini fotografiya qilish vaqtining zoe ketganligini qayd qilibgina qolmasdan 
balki mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil qilishdagi kamchiliklarni yo‘qotish 
chora-tadbirlarni ishlab chiqarish ishchilarni ham keng jalb qiladi. Ishchilarning 
o’z-o’zini fotografiya qilishi mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil qilishdagi 
nuqsonlarni olib tashlashga mehnat unumdorligini oshirishga xalaqit beruvchi 
to’siqlarni bartaraf qilishga yordam beradi. 
Operatsiyaga sarf etiladigan vaqt me’yorini belgilash uchun ish vaqtini 
o’zini fotografiya qilish yetarli emas Operatsiyaning. tarkibini, ish usulini davom 
etish muddatini ham o‘rganish zarur. Buning uchun ish vaqtining sarflashning 
ikkinchi usuli - xronometraj usuli qo‘llaniladi. 
Ish vaqtini fotografiya usulida kuzatishda zarur bo‘ladigan hamda 
tuldiriladigan varaqalar ilova tarzida keltiriladi.