Microsoft PowerPoint magmatik petrografijeofiZİK
Download 72 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Lavlar, Lavlar, • • Y Y ü ü zeysel zeysel bazaltik bazaltik lavlar lavlar • • D D ü ü zl zl ü ü k ( k ( Plain Plain ) bazaltlar ) bazaltlar ı ı • • Denizlat Denizlat ı ı ( ( Submarin Submarin ) bazaltlar ) bazaltlar ı ı , , ş ş eklinde akarlar. eklinde akarlar. 1.Y 1.Y ü ü zeysel zeysel bazaltik bazaltik lavlar lavlar a. a. Pahoehoe Pahoehoe ve ve aa aa lavlar lavlar ı ı b. b. Flood Flood bazaltlar bazaltlar ı ı Pahoehoe Pahoehoe ve ve aa aa isimleri Hawaii isimleri olup iki ana tip isimleri Hawaii isimleri olup iki ana tip bazaltik bazaltik lav lav ak ak ı ı nt nt ı ı s s ı ı n n ı ı birbirinden ay birbirinden ay ı ı rt etmek i rt etmek i ç ç indir. indir. Pahoehoe Pahoehoe lavlar lavlar ı ı d d ü ü zg zg ü ü n, n, parlak ve bazen urgan ve t parlak ve bazen urgan ve t ı ı rnak rnak ş ş eklindeki y eklindeki y ü ü zeyleriyle zeyleriyle karakterize olurlar. Buna kar karakterize olurlar. Buna kar şı şı n n aa aa lavlar lavlar ı ı ç ç ok fazla girintili ok fazla girintili ç ç ı ı k k ı ı nt nt ı ı l l ı ı (p (p ü ü r r ü ü zl zl ü ü ) ve par ) ve par ç ç al al ı ı y y ü ü zeylerden olu zeylerden olu ş ş mu mu ş ş tur. Bu iki lav da tur. Bu iki lav da yayg yayg ı ı n olarak ayn n olarak ayn ı ı lav ak lav ak ı ı nt nt ı ı s s ı ı yla olu yla olu ş ş ur. ur. Pahoehoe Pahoehoe lavlar lavlar ı ı yoku yoku ş ş a a ş ş a a ğı ğı akarken akarken aa aa lavlar lavlar ı ı na d na d ö ö n n ü ü ş ş ebilir fakat bunun tam tersi ebilir fakat bunun tam tersi hi hi ç ç bir zaman g bir zaman g ö ö zlenmemi zlenmemi ş ş tir. tir. Bazalt ak Bazalt ak ı ı nt nt ı ı s s ı ı Ç Ç o o ğ ğ unlukla karasal ortamlar unlukla karasal ortamlar ı ı karakterize den karakterize den s s ü ü t t ü ü n yap n yap ı ı l l ı ı lavlar lavlar ise ise ç ç o o ğ ğ unlukla alt unlukla alt ı ı gen prizmalar gen prizmalar ş ş eklinde, uzunca ve d eklinde, uzunca ve d ü ü zg zg ü ü n n ş ş ekiller de bulunurlar. S ekiller de bulunurlar. S ü ü tunlar tunlar ı ı n uzun ekseni n uzun ekseni “magmatik malzemenin soğuma yüzeyine dik” olarak bulunur. Bu s olarak bulunur. Bu s ü ü tunlar tunlar ı ı ayr ayr ı ı ca enine ca enine ç ç atlaklar i atlaklar i ç ç erdi erdi ğ ğ i de g i de g ö ö zlenir. zlenir. s s ü ü t t ü ü n yap n yap ı ı l l ı ı lavlar lavlar s s ü ü t t ü ü n yap n yap ı ı l l ı ı lavlar lavlar Yast Yast ı ı k lavlar k lavlar ı ı (pillow lava) denizel ortamlarda geli (pillow lava) denizel ortamlarda geli ş ş en lav ak en lav ak ı ı nt nt ı ı lar lar ı ı i i ç ç in tipiktir. Desimetre in tipiktir. Desimetre - - metre aras metre aras ı ı nda de nda de ğ ğ i i ş ş en b en b ü ü y y ü ü kl kl ü ü klerde klerde yast yast ığ ığ a, a, ç ç uvala benzer g uvala benzer g ö ö r r ü ü n n ü ü mde mde Yast Yast ı ı k yap k yap ı ı l l ı ı lavlar lavlar Volkanlardan f Volkanlardan f ı ı rlayan lav par rlayan lav par ç ç alar alar ı ı , havada k , havada k ı ı smen veya t smen veya t ü ü m m ü ü yle yle so so ğ ğ uyarak de uyarak de ğ ğ i i ş ş ik ik ş ş ekillerde ve boyutlarda ekillerde ve boyutlarda ç ç e e ş ş itli cisimler itli cisimler meydana getirirler. Bunlar meydana getirirler. Bunlar ı ı n ba n ba ş ş l l ı ı calar calar ı ı volkan bombas volkan bombas ı ı , curuf, , curuf, lapilli, s lapilli, s ü ü ngerta ngerta şı şı , k , k ü ü l ve tozlard l ve tozlard ı ı r. r. Bomba Bomba ’ ’ lar olduk lar olduk ç ç a iri lav par a iri lav par ç ç alar alar ı ı n n ı ı n havada hareket halinde n havada hareket halinde kat kat ı ı la la ş ş mas mas ı ı ile olu ile olu ş ş urlar ve u urlar ve u ç ç u u ş ş s s ı ı ras ras ı ı ndaki d ndaki d ö ö nme hareketleri nme hareketleri nedeniyle elipsoid nedeniyle elipsoid ş ş eklini al eklini al ı ı rlar. Boyutlar rlar. Boyutlar ı ı 64 mm 64 mm ’ ’ den birka den birka ç ç metre metre ’ ’ ye kadar de ye kadar de ğ ğ i i ş ş ebilir. ebilir. Curuf Curuf ’ ’ lar plastik magmadan meydana gelirler, belirgin bir lar plastik magmadan meydana gelirler, belirgin bir ş ş ekilleri ekilleri yoktur. yoktur. Ç Ç o o ğ ğ u kez yere d u kez yere d ü ü ş ş t t ü ü kleri s kleri s ı ı rada kat rada kat ı ı la la şı şı rlar. rlar. Ç Ç aplar aplar ı ı 2 ile 64 mm aras 2 ile 64 mm aras ı ı nda de nda de ğ ğ i i ş ş en kat en kat ı ı la la ş ş m m ış ış lav par lav par ç ç alar alar ı ı na da na da lapilli lapilli denir. denir. Volkanik k Volkanik k ü ü l l ise ise ç ç aplar aplar ı ı 0.25 0.25 - - 2 mm aras 2 mm aras ı ı nda olan volkanik par nda olan volkanik par ç ç ad ad ı ı r. r. Ç Ç aplar aplar ı ı 0.25 mm 0.25 mm ’ ’ den daha k den daha k üçü üçü k olan volkanik materyallere de k olan volkanik materyallere de volkanik toz volkanik toz ad ad ı ı verilir. verilir. S S ü ü nger ta nger ta ş ş lar lar ı ı (pumis), (pumis), fazla asit lavlar fazla asit lavlar ı ı n veya silisce zenginle n veya silisce zenginle ş ş mi mi ş ş magma art magma art ı ı klar klar ı ı n n ı ı n havada fazla gaz kaybederek kat n havada fazla gaz kaybederek kat ı ı la la ş ş malar malar ı ı ile ile olu olu ş ş urlar. Bunlar a urlar. Bunlar a ç ç ı ı k renkli, fazla hava bo k renkli, fazla hava bo ş ş luklar luklar ı ı i i ç ç eren hafif, eren hafif, farkl farkl ı ı b b ü ü y y ü ü kl kl ü ü kte (bezelye tanesinden iri yumrulara kadar) cams kte (bezelye tanesinden iri yumrulara kadar) cams ı ı ş ş ekilsiz par ekilsiz par ç ç alard alard ı ı r. r. Scoria Scoria ç ç ok fazla gaz bo ok fazla gaz bo ş ş lu lu ğ ğ u i u i ç ç ern pumis ern pumis ’ ’ den daha siyah, a den daha siyah, a ğı ğı r ve r ve daha kristalin maddelerdir.Bazik veya orta daha kristalin maddelerdir.Bazik veya orta ç ç kompozisyon kompozisyon g g ö ö sterirler. sterirler. Magmatik kayaçlarda yapı ve doku kavramları arasındaki ayırım çoğu zaman karmaşık gibi görünmesine rağmen, şu şekilde tanımlanabilir; Kayaçların, tabakalanma, şistozite, gnaystozite, foliasyon, kıvrımlanma gibi el örneği ve/veya mostra düzeyinde tanımlanabilen makroskobik özellikleri “yapı” olarak; Kayaç oluşturan bileşenlerin, kristallenme derecesi, kristallerin şekil ve biçimleri, bileşenlerin tane büyüklüğü, bağıl tane büyüklüğü ve çeşitli alterasyon ürünleri gibi lup veya mikroskop yardımı ile tanınabilen/incelenebilen mikroskopik özellikleri “doku” olarak tanımlanır. MAGMATİK KAYAÇLARIN YAPISAL/DOKUSAL ÖZELLİKLERİ MAGMATİK KAYAÇLARDA YAPI-DOKU 5.1. Kayacın Kristalleşme Derecesi İle İlgili Dokusal Tanımlamalar a. Holokristalin/tüm kristalli: Kayaç tamamen kristallerden ibarettir. Plütonik kayaçlarda ve kısmen damar kayaçlarında görülen bir dokudur. b. Hipokristalin veya hipohıyalin/Yarı kristalli veya yarı camsı: Kayaç kristallerden ve volkan camı şeklinde bir hamurdan meydana gelmiştir. Kristallerin fazla bulunması halinde hipokristalin, volkan camının fazla bulunması halinde ise hipohıyalin şeklinde bir ayırım yapılır. Volkanik kayaçların büyük bir kısmında ve ayrıca kısmen damar kayaçlarında görülen bir dokudur. c. Hyalin/camsı: Kayaç tamamen volkan camından ibarettir. Volkanik kayaçların belirli bir grubunda (obsidiyen, perlit) görülür. 5.2. Kayaç Oluşturan Minerallerin Şekilleri İle İlgili Dokusal Tanımlamalar a. İdiyomorf (Özşekilli, Euhedral): Mineraller ideal kristal şekillerine sahiptir. Magmadan ilk kristalleşen mineraller büyümelerini önleyecek bir engel ile karşılaşmadıklarından daha sonra oluşanlara kıyasla ideal kristal şekillerini alırlar. b. Hipidiyomorf (Yarı özşekilli, Subhedral): Mineraller kısmen ideal kristal yüzeyleri ile sınırlanmış kristal şekillerine sahiptirler. Diğer yüzeyleri çevrede bulunan diğer mineraller nedeni ile gelişmemiştir. c. Allotriyomorf veya Ksenomorf (Özşekilsiz, Anhedral): Mineraller ideal kristal şekillerine sahip değildir. Çevrelerinde bulunan mineraller gelişmelerine engel olmuşlardır; örneğin granitte en son kristalleşen kuvarsın, daha önce kristalleşen diğer mineraller arasındaki boşlukları doldurması sonucu sahip olduğu şekil gibi. 5.3. Kayaç Oluşturan Minerallerin Tane Büyüklükleri İle İlgili Dokusal Tanımlamalar a. Makrokristalin: Bileşenleri gözle ayırt edilebilecek kadar büyük olan kayaçlardır. b. Mikrokristalin: Bu kayaçlarda mineraller ancak mikroskop altında eyırt edilebilirler. c. Kriptokristalin: Kayaç bileşenleri mikroskopta bazen ve ancak büyütmesi yüksek bir objektifle, çoğunlukla bu büyütme ile bile tanınamayacak kadar küçüktür. Kayaçları tane büyüklüklerine göre ayrıca şu şekilde tanımlamak da mümkündür. Faneritik Kayaçlar: Bileşenleri gözle veya mikroskopla ayırt edilebilecek kayaçlardır. Afanitik Kayaçlar: Bileşenleri mikroskopla ayırt edilemeyecek kadar küçüktür. Faneritik-tanesel dokulu granit (Çavuşbaşı-Beykoz) 5.4. Bileşenlerin Birbirlerine Göre Olan Bağıl Büyüklüğü İle İlgili Dokusal Tanımlamalar a. Tanesel Doku: Kayaç bileşenleri yaklaşık aynı büyüklüğe sahiptir. Plütonik kayaçların gösterdikleri dokudur. b. Porfirik Doku: Kayaç oluşturan bileşenlerin tane boyutları bir birinden oldukça farklı (10-15X) büyüklüğe sahiptirler. Bu bileşenlerden büyük olanlara “fenokristal” denir. Bunlar idiyomorf şekillere sahip, çoğunlukla magma tarafından kemirilmiş, kenar ve köşeleri yuvarlatılmış durumda bulunurlar ve kayacın hamur kısmını teşkil eden küçük kristalerden veya volkan camından daha önce oluşmuşlardır. Volkanik kayaçlarda ve damar kayaçlarının büyük bir kısmında görülen bir dokudur. Andezit Andezit - - Porfirik Porfirik dokulu dokulu Granit-Tanesel dokulu Yaz Yaz ı ı graniti graniti Grafik doku-Granit K-Feldispat Megakristalli granit Kuvars Kuvars Feldispat MAGMAT MAGMAT İ İ K KAYA K KAYA Ç Ç LARDA RENK LARDA RENK A A ç ç ı ı k Renkli Kaya k Renkli Kaya ç ç lar ( lar ( felsik felsik kaya kaya ç ç lar= lar= l l ö ö kokrat kokrat ) ) Koyu renkli kaya Koyu renkli kaya ç ç lar ( lar ( Mafik Mafik kaya kaya ç ç lar= lar= melanokrat melanokrat ) ) İ İ kisinin aras kisinin aras ı ı nda kalanlar ise nda kalanlar ise mezokrat mezokrat Kaya Kaya ç ç larda rengi etkileyen ko larda rengi etkileyen ko ş ş ullar; ullar; Mineralojik bile Mineralojik bile ş ş im im Tane boyu ve doku Tane boyu ve doku Alterasyon Alterasyon Tepecik graniti ( Tepecik graniti ( Ç Ç atalca) atalca) BOZUNMA/AYRIŞMA/ALTERASYON Bozunma/a Bozunma/ayrışma , yerkabuğunu oluşturan kayaçlarda yüzey ve yüzeye yakın kesimlerde ortam şartlarına bağlı olarak, mekanik ve kimyasal süreçlerle meydana gelen nitelik değişimleri olarak tanımlanır. 1. 1. Yüzeysel bozunma (fiziksel ayrışma) 2. Derinsel bozunma (kimyasal/hidrotermal) Ayr Ayr ış ış m m ış ış granit ( granit ( Ç Ç avu avu ş ş ba ba şı şı - - Beykoz Beykoz ) ) Magmatik kayaçlarının ayrışması ve taze kısmından uzaklaşmayla ortaya çıkan ürüne saprolit denilmektedir. Saprolit kil mineralleri, kısmen ayrışmamış mineral kalıntıları ve ayrışmadan etkilenmemiş yüksek oranda kuvars taneleri içermektedir. Arenalaşmış bir graniti kesen ayrışmadan etkilenmemiş bir kuvars damarı Volkanik kayaların ayrışmasıyla oluşacak toprak derinlik kayalarından oluşana göre daha koyu renklidir. Volkanik kayalarda magmanın yüzeyde soğuyarak katılaşması ve bu ani soğumanın etkisiyle de katılaşmış kısımlarda gelişen hızlı büzüşmelerle düzenli düzensiz, her yönde çatlaklar gelişebilmektedir Mağmatik kayaçların ayrışması sürecinde fiziksel ayrışmanın paralelinde kimyasal ayrışmayla geçirdiği değişimler genel olarak: •serisitleşme •kaolenleşme •serpantinitleşme •albitleşme •silisleşme •sosuritleşme •kloritleşme ’ dir Kloritleşme : Amfibol, biyotit ve piroksen gibi mafik minerallerin klorit mineraline dönüşmesidir. Serpantinitleşme: Olivin piroksen gibi Mg içerikli minerallerin hidrotermal etkileşimiyle oluşur. Düşük dereceli metamorfizmayla da serpantinleşme gelişebilmektedir. Kırıklar boyunca serpantinleşmiş olivin Çok az olivin kalıntılarının kaldığı, çatlaklardan itibaren gelişen serpantinleşme Olivin: ortopiroksen, iddingsit Ayrışma sonucunda magmasal kayaçlarda bulunan minerallerin dönüşüm ürünleri: Piroksen : tremolit/aktinolit, iddingsit, kalsit, klorit, montmorillonit, kaolinit, hematit,limonit,götit Amfibol : biyotit, klorit Plajiyoklaz : albit, kalsit, dolomit, epidot, zeoloit Biyotit : klorit,mika,kil mineralleri oluşmaktadır. Kenarlarından itibaren iddingsitleşme gösteren öz şekilli olivinler MAGMATİK KAYAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI Kayaçların sınıflandırılmasındaki esas amaç ortak bir terminolojiye ulaşmak ve tüm araştırıcıların aynı kriterleri dikkate alarak adlandırma yapmalarını sağlamaktır. Kayaçların sınıflandırılmasında çalışmanın amacına ve kullanım alanına yönelik olarak farklı kriterler kullanılmaktadır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan sınıflama kriterleri; 1.Mineralojik bileşimi 2.Kimyasal bileşim 3.Dokusal özellikler 4.Jeolojik konum Ancak hangi kritere göre yapılırsa yapılsın kayaçları kesin sınırlarla birbirinden ayırmak oldukça güçtür. Magmatik kayaçların sınıflamaları yaygın olarak Download 72 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|