Microsoft Word А4 син ва узгар doc

Zamonaviy sinxron motorlarni qo‘zg‘atish uchun o‘zgaruvchan tok 
tarmog‘iga ulanadigan va motorning har turli rejimlarida qo‘zg‘atish tokini 
avtomatik boshqarishni amalga oshiradigan tiristorli qo‘zg‘atgich 
qurilmalari qo‘llaniladi. Bunday qo‘zg‘atish usuli eng ishonchli va 
tejamlidir, chunki tiristorli qo‘zg‘atgich qurilmalarining FIK o‘zgarmas 
tok generatorlarnikidan yuqoridir. 
Sinxron motorlarning zamonaviy seriyalarida TE-320/48 (qo‘zg‘atish 
kuchlanishi U
qo‘z
= 48 V) va TE8-320/75 (qo‘zg‘atish kuchlanishi U
qo‘z
=75 
V) tipli tiristorli qo‘zg‘atgich qurilmalari keng qo‘llaniladi. Qo‘zg‘atishga 
sarflanadigan quvvat, odatda, mashina foydali quvvatining 0,2 5% ni 
tashkil qiladi (kam qiymatlar katta quvvatli mashinalarga oid). Quvvati bir 
necha kW gacha bo‘lgan sinxron mashinalarda qo‘zg‘atishni doimiy 
magnit yordamida amalga oshiriladi (bu holda qo‘zg‘atish chulg‘ami 
bo‘lmaydi). 
Salt ishlash xarakteristikasi (SIX). Bu xarakteristika stator toki I
1 
 0
va rotor aylanish chastotasi n = n
N
= const bo‘lganda SG ning chiqish 
klemmalaridagi kuchlanishi yoki EYK E
0
ning qo‘zg‘atish toki I
qo‘z
ga 
bog‘liq holda o‘zgarishini ko‘rsatadi, ya’ni E
0
= f (I
qo‘z
).
SG larning SIX hamda boshqa xarakteristikalarini nisbiy birliklarda 
qurish o‘ng‘aydir. Buning uchun kuchlanishning absolyut qiymati U
0
=E
0 
ni salt ishlashdagi nominal kuchlanish U
0
= U
1N
ga, qo‘zg‘atish tokining 
absolyut qiymatini esa salt ishlashda nominal kuchlanish U
1N
ga to‘g‘ri 
kelgan qiymati I
qo‘z.N
ga bo‘lib aniqlangan nisbiy biriliklardagi qiymatlari 
(U
1*
va I
qo‘z*
)
asosida SIX, ya’ni U
1*
= f (I
qo‘z*
) quriladi (1.7 - rasm, 1). 
I
qo‘z*
=0 bo‘lganda qutbning magnit o‘zagidagi kam miqdordagi qoldiq 
magnit oqim (Ф
qol
=0,2  0,3Ф
0N
) tufayli as=E
qol 
vujudga keladi. 
Qo‘zg‘atish chulg‘amidagi tokning qiymati kichik bo‘lganda asosiy 
magnit oqimi kam bo‘lib, mashinaning magnit zanjiri to‘yinmagan bo‘ladi. 
Shu sababli SIX ning boshlang‘ich (sd) qismi to‘g‘ri chiziqli ko‘rinishda 
bo‘ladi. Qo‘zg‘atish toki ortib borgan sari magnit oqimi ortadi va 

---

13 
mashinaning magnit zanjiri to‘yina boradi. Bu holda SIX lar o‘qiga og‘gan 
ko‘rinishda o‘sib, magnit zanjiri to‘la to‘yinganda esa bu xarakteristika 
yana taxminan to‘g‘ri chiziqli ko‘rinishga ega bo‘ladi. SG ning nominal 
rejimi SIX egilgan qismining taxminan o‘rtasiga to‘g‘ri keladi (1.7-rasm, 1 
da «с» nuqta).
Bu xarakteristika yordamida SG ning magnit zanjiri to‘yinish darajasini 
aniqlash mumkin. Buning uchun SIX ning to‘g‘ri chiziq (magnit zanjir 
to‘yinmagan holdagi) qismi davom qildiriladi (1.7 - rasm, 2) va aсab  k

to‘yinish koeffitsienti topiladi. Bu koeffitsient sinxron mashinalarda k
 
 
1,11,4 ga teng bo‘ladi. 
Odatda, nisbiy birliklarda ifodalangan SG larning SIX lari bir-biridan 
kam farq qiladi va ularning o‘rtacha qiymatiga mos keladigan 
xarakteristikani normal salt ishlash xarakteristika deyiladi.