Microsoft Word dinda savol2 ziyouz com doc

2. Savol: Ot, it, mushuk kabi ba’zi hayvonlarning qiliqlarini ko‘rib 
taajjubga tushasan kishi. Ular ayb ish qilib qo‘ysa, xuddi insonlardek 
iztirobga tushib, qiynalganini kuzataman. Nima, hayvonlarda ham vijdon 
bormi? 
Javob: Hayvonot olamiga bir nazar tashlang, bu yerda jamiyat ham, ijtimoiy ong ham 
yo‘q. Lekin hojat ushatgan mushukni kuzatsangiz, u ishni bajarib bo‘lgach, axlatini 
ko‘zdan yashirish uchun tipirchilab aylanib qoladi. U bu ibratni qaysi mushuklar 
jamiyatida o‘rgangan? U axlatni toza narsadan qanday ajratadi? Yoki mushuk stol 
ustidagi baliqni o‘g‘irlagan holatni kuzating: uni jinoyat joyida qo‘lga tushirib, urmoqchi 
bo‘lsangiz, o‘z aybini sezib, ko‘zlarini yumib odadi. Yoki bolalar bilan o‘ynayotgan 
mushuk tasodifan vazani sindirib qo‘yadi va «ishni pachava qilib qo‘yganini tushunib, 
tezda stol tagiga yashirinib oladi. Bularning hammasi «vijdon» deb atalmish tuyg‘u 
borligini isbotaydigan ma’lumotlardir. Mushuklar olamida ana shu tuyg‘ularni 
tarbiyalaydigan jamiyat yo‘q. Bizga umuman «mushuklar jamiyati» degan tushuncha 
mutlaqo notanish. 
Kaptarlardagi er-xotnlik sadoqati, otning oliyjanobligi, uning o‘z egasiga sadoqati va 
umrining oxirigacha unga bog‘lanib qolishi, arslonning mag‘rurligi, uning hech qachon 
o‘z qurboniga orqasidan kelib tashlanmaslik odati, tuyaning uyatchanligi, begona nazarni 
sezgan zahotiyoq urg‘ochisi bilan aloqani to‘xtatib qo‘yishi, - hayvonot olamida bunday 
misollarni ko‘plab keltirish mumkin. Ular bu odatlarni qaerda, qaysi hayvonlar jamiyatida 
o‘rganishgan? 
Qohira ‘irkida sodir bo‘lgan mana bu hodisani olib ko‘ring. G’azablangan sher o‘z 
o‘rgatuvchisi Muhammad Xuluvning orqasidan kelib, yelkasiga chang soldi va uni og‘ir 
jarohatladi. Voqea fojiali tugadi – sher o‘rgatuvchi og‘ir yaralardan vafot etdi. Shundan 
so‘ng sher ovqat yemay qo‘ydi, qafasning bir burchagida qimirlamay yotaverdi. Ovqatga 
ham odamlarga ham hech qiziqmay qo‘ydi. Keyin uni hayvonot bog‘iga o‘tkazishdi, 
ko‘ngil ochish uchun oldiga urg‘ochi sherni kiritishdi, lekin sher shu zaxoti mehmonni 
do‘pposlab, katakdan xaydab chiqardi. Uning tutqunligi ko‘p davom etmadi, bir kuni u 
gunohkor panjasini og‘ziga oldiyu, qaxr, g‘azab bilan toki jon taslim qilmaguncha uni 
g‘ajib tashladi. 

---

Dinda savolim bor. 2-kitob 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
32
Hayvonlar ham iztirob chekadi, qiynaladi, azoblanadi,g‘am chekadi, qayg‘uradi, 
gunohini yuvish uchun o‘z joniga qasd qiladi. 
Sher qaysi yirtqichlar jamiyatida bu ajoyib ibratni egallagan? Umuman yovvoyi 
hayvonlar jamiyatida insonga yetkazilgan og‘ir jarohat uchun o‘zini o‘ldirishga 
chaqiruvchi qonun bormikin?
Qarshimizda turgan bunday olijanoblik, yaxshi xulq va vijdoniylik misollarini hatto 
insonda ham uchratish qiyin. Mana shuning o‘ziyoq vijdonning mohiyati to‘g‘risidagi 
moddiyuncha ta’rif va tasavvurlarning batamom barbod bo‘lganini ko‘rsatib turibdi. 
Vijdon – har qanday tirik mavjudotning tabiatiga Alloh tomonidan joylab qo‘yilgan 
nurdir va jamiyat tarqqiyotining barcha bosqichlari bu ilohiy yog‘du ustidagi zang va 
g‘uborni artib-ketkazib turishini ko‘rib turganimizga va buni din ham tasdiqlashiga shak 
yo‘q!