Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

«Ular (bu misolni) sizga faqat talashib-tortishish uchungina keltirdilar. Axir 
ular xusumatchiurushqoq qavmdirlar» (Zuxruf surasi, 58-oyat), ma’nosidagi oyatni 
tilovat qildilar. 
109. Termiziy va Ibn Mojalar Abu Umomadan rivoyat qilish.
Yana bir hadisda Alloh taoloning:
«Ammo dillarida og‘ish bor kimsalar...» (Oli Imron surasi, 7) oyatini tushuntirib: 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
67
«Ular jadal ahlidir. Alloh taolo, ulardan uzoq bo‘linglar, deya ogoh etgandir»,
110
deb 
aytganlar. 
Ba’zi salaflar: «Oxir zamonda shunday bir qavm bo‘ladiki, ularga amal eshiklari yopilib, 
jadal eshiklari ochiladi», deb aytishgan. 
Xabarda kelishicha: «Sizlar shunday zamondasizlarki, sizlarga amal qilmoq imkoni 
berildi. Tez kunlarda shunday qavm keladiki, ularga mujodala-tortishuv ilhomi beriladi». 
Mashhur bir xabarda: «Allohga maxluqlari orasida eng yoqmaydigani ularning ashaddiy 
xusumatchilaridir»,
112
deb aytilsa, boshqa xabarda: «Qaysi qavm mantiqqa kirishib 
ketsa, amaldan to‘xtab qoladi», deyilgan. 
110. Muttafaqun alayh. 
112. Muttafaqun alayh.
To‘rtinchi bob 
Xalqning xilof ilmiga berilib ketishi sababi, munozara va jadal ofatlarining 
tafsilotlari va uning muboh bo‘lishi shartlari 
Bilgilki, Rasulullohdan (sollallohu alayhi vasallam) so‘ng davlatni hidoyatga ergashgan 
xulafoi roshidinlar boshqardilar. Ular Alloh ma’rifatiga ega olim, hukm chiqarishda yetuk 
faqih, fatvo berishda mustaqil zotlar edi. Mashvarat taqozo etuvchi hollardagina 
fuqaholarga murojaat qilar, boshqa paytlarda esa, ulardan yordam kutib o‘tirmas edilar. 
Shuning uchun ulamolar oxirat ilmi bilan mashg‘ul, boshqa ilmlardan xoli edi. Fatvo 
berishda xalqning dunyoga bog‘liq hukmlaridan o‘zlarini chetga olishardi. Siyratlarida 
keltirilgani kabi, bor ijtihodlari, harakatlarini Alloh taolo tomoniga yo‘naltirishar edi. 
Xulafoi roshidinlardan so‘ng o‘zlari fatvo va hukm chiqarish ilmini yaxshi egallamagan 
hamda xalifalik maqomiga noloyiq kimsalar davlat tepasiga kelishdi. Ular o‘zlari hukm va 
fatvo chiqarishni eplay olmagach, fuqaholarni yordamga chaqira boshlashdi. Lekin 
salaflar axloqini mahkam ushlagan, dinning ko‘rsatmalarini sof saqlab kelayotgan tobe’in 
ulamolar biror mansabga chaqirilsalar, qochar va yuz o‘girar edilar. 
Endi xalifalar ularni zo‘rlab bo‘lsa ham, qozilik va hukumat ishlariga jalb qilishdi. O‘sha 
asrlarda yashaganlar ulamolarning izzatiga, himmati yuksakligiga, boshliq va valiylar 
esa, ularni izlab yurganlariga shohid bo‘lishdi. Ba’zi kimsalar ilmni izzatga erishish va 
podshohlar tarafidan obro‘-e’tibor qozonish uchun talab qila boshlashdi. Ular fatvo berish 
ilmiga sho‘ng‘ib, podshohlardan mansab va muruvvat kutishar edi. Ularning ayrimlari 
hech narsaga erishmadi, ba’zilari esa, muvaffaqiyatga yetishdi. Ammo ular tilanish 
xorligidan qutilmadi. Ilgari qidirilgan fuqaholarning o‘zlari endi qidiruvchiga aylanishdi. 
Sultonlardan yuz o‘girish bilan aziz-mukarram bo‘lgan fuqaholar ularga yuzlanish ila 
xorlanishdi. Har davrda bo‘lgani kabi, Allohning dinida sodiq bo‘lgan ulamolargina aziz 
bo‘lib qolaverdi. 
Avvaliga fuqaholar hokimlar va voliylar ko‘proq muhtoj bo‘lgan fatvo va hukmlar ilmi 
bilan ovora bo‘lishdi. Keyinroq amirlar va arboblar orasida ba’zi odamlar aqida 
qoidalariga oid gaplar tarqatayotganini eshitishdi. Endi ularning nafsi aqidaga, hujjatlarni 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy