Microsoft Word ihyo qalb ziyouz com doc
Xulqlarning tarbiya yo‘li bilan o‘zgarish qabul qilishi bayoni
Download 458.82 Kb. Pdf ko'rish
|
Ihyou ulumid-din. Qalb kitobi [@kitob nuri]
Xulqlarning tarbiya yo‘li bilan o‘zgarish qabul qilishi bayoni
Bilingki, albatta qaysi bir kishida ishyoqmaslik ustun kelgan bo‘lsa, uning nafsni poklash va xulqlarni tuzatish bilan mashg‘ul bo‘lishi, mashq hamda harakat qilishi og‘ir bo‘ladi. Uning nafsi bu ishlar o‘zining qosirligi, kamchiligi va niyatning nopokligi tufayli bo‘layotganini qabul qilmaydi hamda u xulqlarni o‘zgartirib bo‘lmaydi, deb o‘ylaydi. Chunki tabiatlar o‘zgarmaydi, deydi. Bunga ikki narsani dalil qiladi. Birinchisi - albatta tashqi a’zolar zohiriy ko‘rinish surati bo‘lganidek, xulq botiniy suratdir. Tashqi xilqatni o‘zgartirishning imkoni yo‘q, chunki bo‘yi past odam o‘zini uzun bo‘yli qilmoqqa qodir bo‘lmaydi. Novcha kishi ham o‘zini pakana qilmoqqa qodir emas. Xunuk kishi o‘z suratini chiroyli qilishga qodir bo‘lmaydi. Ichki xunuklik ham xuddi shu tarzda yuritiladi. Ikkinchisi - ular aytishadiki, husni xulq shahvat va g‘azabni yo‘q qilib yuboradi. Uzoq vaqt urinish bilan shuni tajriba qilib bildikki, shahvat va g‘azab tabiat taqozo qilgan narsalardandir. Chunki u odamdan hargiz ajralmaydi. U bilan (ya’ni, xulq bilan) mashg‘ul bo‘lish vaqtni behuda zoe qilishdir. Chunki maqsad qalbning naqd nasibalarga iltifot Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy www.ziyouz.com kutubxonasi 84 qilishini to‘xtatishdir. Buning bo‘lishi mumkin emas, deyishadi. Biz esa: «Agar xulqlar o‘zgarishni qabul qilmaydigan bo‘lsa, nasihatlar, ma’ruzalar va tarbiyalar behuda ketgan bo‘lar edi», deymiz. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham: «Axloqlaringizni chiroyli qilinglar», degan bo‘lmas edilar (Abu Bakr ibn Bilol rivoyati). Hayvonning xulqini o‘zgartirish mumkin bo‘lgan holda qanday qilib bu odamda inkor qilinadi? Zero, burgut yovvoyilikdan qo‘lga o‘rgatiladi, it yeyishga bo‘lgan ochko‘zlikdan odobga va o‘zini ushlab turishga, ot esa asovlikdan yuvoshlikka va bo‘ysunishlikka o‘rgatiladi. Bularning hammasi xulqlarni o‘zgartirishdir. Bularning hammasidan pardani ochib tashlovchi gap quyidagicha: borliq ikkiga bo‘linadi. Birinchisi - asli va qismlariga ko‘ra inson hamda uning ixtiyoriga daxli yo‘q narsalar. Masalan, osmon, yulduzlar, hatto badanning ichki va tashqi a’zolari hamda boshqa hayvonlarning a’zolari. Qisqasi, har bir mukammal bo‘lgan mavjud narsalarning (inson va uning ixtiyoriga) aloqasi yo‘q. Ikkinchisi - noqis holda topilgan narsa, lekin sharti topilganidan keyin unda mukammallikni qabul qiladigan holat mavjud qilingan. Uning sharti goho bandaning ixtiyoriga bog‘liq bo‘ladi. Chunki xurmo danagi olma emas va xurmoning o‘zi ham emas. Lekin u bir holatda yaratilganki, agar u ozgina parvarish qilinsa, xurmo daraxtiga aylanishi mumkin. Hatto parvarish bilan ham aslo olmaga aylanmaydi. Agar danak ixtiyor bilan ta’sirlanib, ba’zi holatlarni qabul qilib, ba’zisini qabul qilmaydigan bo‘lsa, demak, shahvat va g‘azab ham xuddi shuningdekdir. Agar g‘azab va shahvatni asari qolmas darajada butkul yo‘qotishni xohlaydigan bo‘lsak, bunga aslo qodir bo‘lolmaymiz. Agar u ikkisini yuvosh qilish, tarbiya va kurashish bilan bo‘ysundirishni xohlasak, albatta unga qodir bo‘lamiz. Biz ana shunga buyurilganmiz. Ana shu najot topishimizning va Alloh taologa yetishishimizning sababiga aylangan. Ha, xilqatlar har xil, ba’zisi tez, ba’zisi esa sekin qabul qiladigan bo‘ladi. Uning ikki xil bo‘lishiga ikki sabab bor. Birinchisi - asl yaratilishdagi tabiiy quvvat va uning insondan ajralmasligi. Chunki shahvat, g‘azab va kibrlik quvvatlari insonda mavjuddir. Lekin ularning masalasi qiyinrog‘i va o‘zgartirishga bo‘ysunmaydiganrog‘i - bu shahvat quvvatidir. Chunki u avvalroq mavjud bo‘lgan. Zero, go‘dak bola yaratilishining avvalidayoq unga shahvat ham qo‘shib yaratiladi. Yetti yillardan keyin unda g‘azab yaratiladi. Shundan keyin unda oq-qorani ajratish quvvati yaratiladi. Ikkinchisi - albatta xulq goho unga muvofiq ko‘p amal qilish, unga itoat qilish bilan va unga chiroyli rozi bo‘linishiga e’tiqod qilish bilan qo‘llab-quvvatlanadi. Bu to‘g‘rida insonlar to‘rt xil martabada bo‘ladilar: avvalgisi - haq bilan botilning va chiroyli bilan xunukning o‘rtasini ajrata olmaydigan, balki qanday yaratilgan bo‘lsa, o‘shandoq qolgan, jamiki e’tiqodlardan xoli va hatto lazzatlarga ergashish bilan ham shahvati kamolga yetmagan, xom bir inson. Bu odam tuzatishni juda tez qabul qiluvchi bo‘ladi. Faqat u bir muallimga, murshidga, o‘z nafsidan bo‘lgan, uni harakatga undaydigan ichki bir undovchiga muhtoj bo‘ladi, shunda uning xulqi tez vaqt ichida chiroyli bo‘ladi. Ikkinchisi - yomon ishlarning yomonligini aniq bilgan, lekin yaxshi amallarni odat qila olmagan, balki yomon ishlari unga chiroyli ko‘ringan, shahvatiga bo‘ysunganligi va shahvati unga g‘olib kelib, to‘g‘ri fikrdan yuz o‘girgani uchun uni (ya’ni, yomonlikni) qilib yuradigan kishi. Lekin shunday bo‘lsa ham, o‘z amalidagi kamchilikni biladi. Bunday |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling