Microsoft Word ilk sayfa zhassulan

китеп), Бишкек, 1993. s.4 
36
 E. VALİKHANOV, a.g.m., s.103 
37
 B. SOLTONOEV, a.g.e., s. 11 

---

22  
                                                                                                                                                              
Kırgız reisleri, Kenesarı’nın kafasını Rusların Sibirya Genel Valisi 
Gorçakov’a hediye olarak göndermiştir.
38
 Böylece, Rusların, işgal ettiği Kazak 
topraklarının geri alınması mücadelesini şerefle yürüten Kenesarı’nın hayatı 
dramatik bir şekilde sona ermiştir. Kenesarı’nın başlattığı milli bağımsızlık 
hareketinin bir kardeş kavmin elinde böyle hazin bir şekilde sona ermesi ise ayrı bir 
talihsizlik olmuştur.  
Bu çatışma Kırgız kabilelerinin Rusya’ya gönüllü olarak girmesine neden 
olmuştur. Kenesarı baskınları  Kırgız kabile reislerinin Çarlık Rusya’sı irtibata 
geçmesini kolaylaştırmıştı. Rusya’nın tüm Orta Asya’yı ele geçirmesine fırsat 
yaratmıştı. 
Bugünde Kenesarı kafası Rusya’nın müzelerinin birinde saklanmaktadır. 
Şimdiye kadar Kazak siyaset adamları Kenesarı kafasını Kazak toprağına getirmeye 
çalışmaktadır. Fakat Rusya tarafı bu konuda isteksizdir.
39
  Şimdiki Kazak-Kırgız 
ilişkilerindeki çok tartışılan konu da belirttiğim gibi Kenesarı’nın Kırgız kabile 
reisleri tarafından öldürülmesidir.   
 
 
1.2  Orta Asya’daki Ceditçiler Hareketi    
 
Orta Asya tamamen Rus İmparatorluğunun hakimiyeti altına geçince ‘kültürel 
kimlik’ arayışları önem kazanmaya başlamıştır. Batı  eğitiminden esinlenen Tatar 
aydınları din ve ideolojide reform gerektiğini düşünüyorlardı.  İlk olarak Tatar 
aydınları eğitimde reform yapmıştı. 
İdil-Ural bölgesindeki yaşayan ve ayrıca taraftar toplayan reformcu, hiç şüphesiz 
Şihabeddin Mercani’dir. O önceden ilahiyat bilgini ile din ıslahatçısı; ikincisi de 
                                                            
38
 N. SEREDA, a.g.m., s.690 
39
 S. AKKULI, ‘Kenesrı Han’ın Naaşları Omsk’ta Olabilir’, (Султан-Хан АККУЛЫ, ‘Следы 
останков последнего казахского хана Кенесары ведут... в Омск’), Azattyq, 04.11.2009, 
http://rus.azattyq.org/content/Head_of_Kenesary_Kasymov/1868201.html?page=2
   

---

23  
                                                                                                                                                              
Rusya Müslümanları arasında ilk defa olarak tarih ilimlerinde Avrupai metotlar 
uygulamış olan tarihçi olarak tanınmıştır. Mercani modern bilimlerin medreselere 
girmesi için büyük mücadele vermiştir.
40
 
Kazakistan’da kültür hayatının gelişmesinde etkili olan Tatarların, Kazaklarla ilk 
temasları Rusya’nın 1552 yılında Kazan Hanlığı’nı ele geçirmesinden sonraki 
dönemlere rastlamaktadır. Rus işgaliyle birlikte dinî, kültürel ve ekonomik baskı 
altında kalan Tatarlar, ekonomik faaliyetlerini devam ettirmek, millî ve dinî 
çıkarlarını korumak maksadıyla Kazak bozkırlarına göç etmek zorunda kaldılar. 
Baskılar neticesinde göç eden Tatarlar ile Kazaklar arasında ilk kültürel temaslar 
böylece kurulmaya başladı. Rus İmparatorluğu kurulan ikili münasebetleri, kendi 
çıkarına kullanmak ve kontrol etmek amacıyla bir takım girişimlerde bulunmuştur.
41
 
Bu amaçla II. Katerina, 1787’de İç Rusya’da, Müslümanların çoğunlukta oldukları 
Ufa şehrinde, Müslümanlara şeri hakları konusunda başvurmaları için bir dinî idare 
merkezi açmaya karar verdi. 1788 yılında senato kararıyla Orenburg Müftülüğü’nün 
kurulma kararı kesinleşti.  İlk müftü olarak Muhammetcan Hüseyinov atandı. 
Müftülüğün kurulmasından sonra Akmola, Yedisu, Semey, Turgay ve Ural 
bölgelerinde yaşayan bir kısım Kazaklar da bu müftülüğe bağlanmak istediklerini 
hükümete bildirdiler.
42
  
Kazakların müftülüğe bağlanmasından sonra müftü bir ferman yayımlayarak 
Kazak topraklarına Tatar imamlarını gönderdi. Bu dönemden sonra, Tatar din 
adamlarının etkisi altında İslamiyet Kazak topraklarında hızlı bir şekilde yayılmıştır. 
Tatarlar, kısa zaman içerisinde Rusya İmparatorluğunun etki alanında İslami merkez 
ve düşüncenin kaynağı olan Buhara ulemasının yerini aldılar.
43
 Dolayısıyla XIX. 
yüzyılın sonuna gelindiğinde Kazakistan’ın bütün bölgelerinde Tatar nüfusa 
                                                            
40
 Necip HABLEMİTOĞLU, Çarlık Rusya’sında Türk Kongreleri (1905-1917), Ankara 
Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1997, s. 19 
 
41
 Emin ÖZDEMİR, ‘Kazak Kültürel Hayatında Tatarların Etkisi ve Kazak Ceditçiliğinin Gelişimi’,