Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

 tarkibi (foiz) 
1995-yil 
2000-yil 
2010-yil 
Yalpi ichki mahsulot 
100 
100 
100 
Jumladan
Nodavlat mulkchilik 
58,4 
72,6 
81,7 
Shundan
Fermer xo‘jaliklari 
x
1,9 
6,5 
Xo‘jalik birlashmalari 
x 
17,4 
27,4 
Qo‘shma korxonalar 
x 
5,2 
14,2 
Davlat mulkchiligi 
41,6 
27,4 
18,3 
Bozor islohotlarini amalga oshirish yillarida qariyb 31 mingta davlat 
korxonasi va obyekti xususiylashtirildi hamda mamlakatimiz 
iqtisodiyotida tutgan o‘rni va ahamiyatiga qarab, ular aksiyadorlik 

---

 101
jamiyatlari (21,5 foiz) va mulkchilikning boshqa nodavlat korxonalari 
shakli (78,5 foiz) sifatida qayta tashkil etildi. 
2010-yilda iqtisodiyotning nodavlat sektorining ulushi quyidagicha 
bo‘ldi: mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotini ishlab chiqarishda 81,7 
foiz, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda 91,0 foiz, qishloq xo‘jaligida
99,9 foiz, qurilish-pudrat ishlarining umumiy hajmida 89,6 foiz, 
transportda 56 foiz, savdo va umumiy ovqatlanishda 99,9 foiz. 
Vazirlar Mahkamasi majlisida (2007-yil 12-fevral) Prezident Islom 
Karimov «Yangilanish va barqaror taraqqiyot yo‘lida yanada izchil 
harakat qilish, xalqimiz uchun farovon turmush sharoiti yaratish – asosiy 
vazifamizdir» nomli ma’ruzasida xususiylashtirish masalasiga doir o‘z 
fikrini quyidagicha bayon etgan edi: «Biz xususiylashtirish ishlariga 
nisbatan munosabatimiz va yondashuvlarimizni ham tubdan o‘zgartirishimiz, 
iqtisodiyotning kimyo, elektrotexnika sanoati, qishloq xo‘jaligi mashinasozligi, 
qurilish materiallari sanoati va boshqa yetakchi tarmoqlariga qarashli 
korxonalarning aksiyalarini kimoshdi savdosiga qo‘yish bo‘yicha qat’iy 
choralar ko‘rishimiz zarur». 
Prezident Islom Karimov ilgari ham aytgan fikrini yana bir bor 
ta’kidlab, quyidagi ilmiy g‘oyani ilgari surdi: «Biz xususiylashtirishdan 
keladigan mablag‘lar hisobidan budjetga tushumlarni ko‘paytirishni o‘z 
oldimizga maqsad qilib qo‘yganimiz yo‘q. Bu boradagi asosiy masala – 
xususiylashtiriladigan obyektlarga egalik qilishga da’vogarlarning avvalo 
obyektlarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan qayta 
jihozlash va jahon bozorida raqobatga bardoshli mahsulot ishlab chiqarish 
bo‘yicha o‘z zimmasiga oladigan majburiyatlaridir. Davlat mulki 
qo‘mitasi, Iqtisodiyot va Moliya vazirliklari g‘oyat qisqa muddatda 
amaldagi xususiylashtirish dasturlarini qayta ko‘rib chiqishi va bunda 
aksiyalar paketlari, jumladan, davlatga tegishli nazorat aksiya paketlari 
bo‘lgan, investorlarga taklif etiladigan strategik muhim obyektlar 
ro‘yxatini tubdan kengaytirishni nazarda tutishi kerak».
O‘z vaqtida belgilangan vazifalar ijro etilishining ta’minlangani 
O‘zbekistonda jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi yengil kechishiga zamin 
yaratdi. 
Bu masala bo‘yicha budjetga tushumlarni ko‘paytirishni o‘ylayot-
ganimiz yo‘qligini, gap bu yerda odamlarning sarmoyasi, mablag‘ini 
mana shu sohaga jalb etish haqida borayotganligi, chunki odamlarda 
mablag‘ bor, lekin, ayni paytda, ularda agar pulimni sarflaydigan bo‘lsam, 
ertaga ortimdan tushadi, tekshir-tekshir boshlanadi, degan hadik va 
qo‘rquv ham yo‘q emasligi, tan olish kerakki, bunday qo‘rquv bejiz 

---

 102
emasligi, bizda kim ko‘p – tekshiruvchi ko‘pligi haqidagi muammolar 
davlatimiz rahbari tomonidan qayd etilganligini eslash joiz. 
Prezident Islom Karimov: «Albatta, jamiyatimizda o‘ta boylar ham, 
o‘ta kambag‘allar ham bo‘lmasligi kerak. Lekin, shu bilan birga, kichik 
biznes va xususiy tadbirkorlik egalariga, ularning o‘z halol mehnati, 
peshona teri bilan topadigan daromadi va boyligiga yondashishda eski 
zamondan qolgan illat va asoratlardan butunlay voz kechishimiz zarur. 
Lo‘nda qilib aytganda, ularga hasad bilan emas, havas bilan qarash 
jamiyatimizda tobora chuqur qaror topishini xohlardim. Va bunday holatni 
bugun hayotimizda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarning tabiiy va mantiqiy 
natijasi tariqasida ko‘rishimiz ma’qul deb hisoblayman», – deb ta’kidladi. 
Prezident tashabbuskori bo‘lgan yana bir hujjat – bu yuqori palataning 
oxirgi yalpi majlisida ma’qullangan va 2010-yil 23-dekabrda matbuotda e’lon 
qilingan «Rieltorlik faoliyati to‘g‘risida»gi qonundir. Ushbu qonun rasmiy 
e’lon qilingan kundan e’tiboran olti oy o‘tgach kuchga kiradi. «Rieltorlik 
faoliyati» tushunchasi O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida yangilik 
hisoblanadi. Hozirgi vaqtga qadar ko‘chmas mulk bozorida vositachilik 
(rieltorlik) faoliyati masalalari qonuniy tartibga solinmagan edi. Buning 
oqibatida, har qanday yuridik va jismoniy shaxs professional tayyorgarlikka 
ega bo‘lmasdan va biror-bir ruxsat (litsenziya) olmasdan ko‘chmas mulkning 
oldi-sotdisi va ijarasida vositachilik xizmatlari ko‘rsatar edi. Rieltorlarga 
nisbatan qonuniy talablarning hamda davlat organlari tomonidan ularning 
faoliyati ustidan nazoratning mavjud emasligi, ko‘chmas mulk bilan bog‘liq 
bitimlar tuzishda, ayniqsa, xufiyona vositachilikda katta tavakkalchilikni 
keltirib chiqarar, bu esa, ko‘pincha turar joy egalarining aldanib qolishiga, 
firibgarlik va mazkur sohadagi boshqa hiyla-nayranglarga olib kelardi. 
Bundan tashqari, fuqarolar vositachilik faoliyati bilan shug‘ullanar ekan, 
soliq to‘lashdan bo‘yin tovlagan holda nazorat qilinmaydigan foyda olardilar. 
Shu munosabat bilan qabul qilingan qonun O‘zbekistonda qonuniy 
rieltorlik faoliyatiga asos soladi, uning rivojlanishini, ko‘chmas mulk bozori 
ishtirokchilari va davlat manfaatlari hisobga olinishini ta’minlaydi, 
professional rieltorlik faoliyati bilan shug‘ullanish uchun kulay sharoit 
yaratadi. 
Qonunga muvofiq, rieltorlik faoliyati yuridik (rieltorlik tashkilotlari) 
va jismoniy (yakka tartibdagi tadbirkorlar) shaxslarning ko‘chmas mulk 
obyektlariga va ularga bo‘lgan huquqlarga doir bitimlar tuzish bilan bog‘liq 
xizmatlarni shartnoma asosida ko‘rsatish bo‘yicha tadbirkorlik faoliyati 
sifatida belgilangan. Ushbu faoliyat bilan shug‘ullanish uchun litsenziya 

---

 103
olinishi zarur, rieltor esa vakolatli organ tomonidan beriladigan malaka 
sertifikatiga ega bo‘lishi lozim. 
Qonun rieltorlar va rieltorlik tashkilotlari zimmasiga malaka talablarini 
hamda o‘z fuqarolik javobgarligini sug‘urta qilishni yuklaydi. Shuningdek, 
amalga oshiriladigan xizmatlarning sifatini ta’minlash mexanizmlari, 
ishonchli ma’lumotlar olish kafolatlari va ularning mijozlari tomonidan 
taraflarning huquq va majburiyatlarini, rieltorlik xizmatlari ko‘rsatish 
muddatlarini, ko‘rsatilgan xizmatlar uchun haq to‘lash, shartnoma bo‘yicha 
majburiyatlar bajarilmaganda yoki lozim darajada bajarilmaganda mab-
lag‘larni qaytarish tartibini o‘z ichiga olgan shartnoma tuzish majburiyatlari 
mustahkamlangan. Bu hujjat ko‘chmas mulk bozorining noinsof 
vositachilariga to‘siq o‘rnatadi, rieltorlik faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish, 
sohada zamonaviy raqobatni rivojlantirish va oxir-oqibatda, fuqarolar, 
jamiyat, davlatning huquq va qonuniy manfaatlarini to‘liq himoyalashga 
yordam beradi. 
Shu o‘rinda O‘zbekistonning asl fuqarosiman, degan har qaysi inson 
kichik biznes, xususiy tadbirkorlik, fermerlik harakatlari jamiyatimizning 
iqtisodiy barqarorligini ta’minlash hamda yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, 
xalq farovonligi, komil inson kabi milliy mafkuramizning asosiy 
g‘oyalarini ro‘yobga chiqarishda muhim iqtisodiy tayanchga aylanib 
ulgurgan o‘rta sinf vakillari (xususiy biznes egalari)ning biz intilayotgan 
fuqarolik jamiyati qurishdagi o‘rni beqiyos ekanligiga to‘xtalish 
muhimdir.