Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

3.1. O‘zbekiston Respublikasining «Raqobat to‘g‘risida»gi
qonunining (2011-yil 6-yanvar) ahamiyati to‘g‘risida 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2010-yil 
12-noyabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi 
va Senatining qo‘shma majlisidagi «Mamlakatimizda demokratik islohotlarni 
yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi» nomli 
ma’ruzasida demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirishning eng 
muhim ustuvor vazifalari belgilangan «Demokratik bozor islohotlarini va 
iqtisodiyotni liberallashtirishni yanada chuqurlashtirish» nomli 6-
yo‘nalishi to‘g‘risida davlatimiz rahbari: «Hammamiz yaxshi tushu-
namizki, bozor munosabatlarining asosi bo‘lgan raqobatni rivojlantirishda 
monopoliyaga qarshi qonun hujjatlari katta rol o‘ynaydi. Ammo, 
amaldagi «Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va 
raqobat to‘g‘risida»gi qonun bugungi kunda eskirdi va zamon 
talablariga javob bermay qoldi. Shuni e’tiborga olgan holda, 
«Raqobat to‘g‘risida»gi yangi qonunni ishlab chiqishimiz va qabul 
qilishimiz zarur. Ushbu qonunda monopolistik faoliyatni nafaqat tovarlar 
bozorida, balki moliya bozorlarida ham tartibga solishni nazarda tutish 
lozim. Shuningdek, birja savdolarida ham monopoliyaga qarshi 
mexanizmlarni, aksiyalarni sotib olish, qo‘shish va birlashtirish bitiml-
arini tartibga solish va nazorat qilish tartib-qoidalarini soddalashtirish 
bo‘yicha normalarni ushbu qonunga kiritish maqsadga muvofiqdir»,
ಥ
deb ta’kidlagan edi.
Darhaqiqat, mustaqillikning dastlabki yillarida monopolistik faoliyatga 
qarshi siyosat yuritish, xususiylashtirish va xususiy sektorning jadal 
rivojlanishini ta’minlash milliy iqtisodiyotning asosiy yo‘nalishlaridan biri etib 
belgilangan edi. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasining «Tovar bozorlarida 
monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to‘g‘risida»gi qonuni qabul 
qilingach, iqtisodiyot sohalarida sog‘lom raqobat muhiti shakllanib, respublika 
iqtisodiyotining tuzilishi bosqichma-bosqich o‘zgara boshladi. Masalan, 
bundan o‘n besh yil avval monopolist korxonalar davlat reyestrida 4351 xil 

---

 257
mahsulot va xizmatlar turi bo‘yicha 827 ta xo‘jalik subyekti mavjud edi. 
O‘tgan davr mobaynida esa, monopoliyaga qarshi davlat organi tomonidan 
turli tovar bozorlaridagi raqobat sharoitini o‘rganish yuzasidan doimiy ravishda 
tahlillar o‘tkazilib, ular asosida reyestrga tegishli o‘zgartishlar kiritildi. 
Natijada 2000-yildan 2010-yilgacha bo‘lgan davrda monopolist korxonalar soni 
4 baravarga, monopol mahsulot va xizmatlar miqdori esa 12 baravarga 
kamaydi. Hozirgi kunda mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotida kichik 
biznesning ulushi 54,5 foizni, monopol mahsulot va xizmatlarning hissasi esa 
19 foizdan sal ko‘proqni tashkil etayotgani ana shundan dalolat beradi. 
Konsepsiya talablaridan kelib chiqqan holda, O‘zbekiston 
Respublikasi Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat 
qo‘mitasi tomonidan manfaatdor davlat organlari bilan birgalikda 
O‘zbekiston Respublikasining «Raqobat to‘g‘risida»gi qonuni loyihasi 
ishlab chiqildi. 
Darhaqiqat, amaldagi «Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni 
cheklash va raqobat to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni 
moliyaviy xizmatlar bozorlaridagi raqobatni tartibga solish masalalarini 
«o‘z ichiga» olmagan. Bu esa, o‘z navbatida, mazkur sohada raqobatga 
qarshi harakatlarga yo‘l qo‘ymaslik yuzasidan choralarni amalga 
oshirishga imkon bermas edi. 2011-yil 6-yanvarda Prezident Islom 
Karimov tomonidan O‘zbekiston Respublikasining «Raqobat to‘g‘risida»gi 
qonuni imzolandi. Ushbu qonunning maqsadi tovar va moliya bozorlarida 
raqobat sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. 
Ma’lumki, moliya bozori iqtisodiyotning eng asosiy qon tomiri 
hisoblanadi. Qonunning 4-moddasida asosiy tushunchalar berilgan bo‘lib, 
iqtisodiy savodxonlikni oshirish maqsadida undan ayrimlarini keltiramiz: