Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc
Download 2.93 Mb. Pdf ko'rish
|
Qobilov Sh Iqtisodiyot nazariyasi darslik 2013
|
to‘g‘risida»gi qonun, o‘tgan davr mobaynida 80 tadan ortiq qonunosti
hujjati unga uyg‘unlashtirilganiga qaramasdan, bugun qayta ko‘rib 254 chiqishni va yangi tahrirda qabul qilishni talab etmoqda» 1 , – deb tegishli mutasaddi tashkilotlarga vazifa yuklagani barchamizga ma’lum. Shunday qilib, O‘zbekiston Respublikasida raqobatchilik muhitini vujudga keltirishning asosiy yo‘li, bu raqobatni inkor qiluvchi davlat monopoliyasidan nodavlat turli xo‘jalik shakllarining mavjudligiga asoslangan va iloji boricha erkin raqobatni taqozo etuvchi bozor tizimiga o‘tishdir. Bu yerda raqobatchilik munosabatlarini shakllantirish, avvalo mustaqil erkin tovar ishlab chiqaruvchilarning paydo bo‘lishini taqozo qiladi, chunki raqobatning asosiy sharti alohidalashgan, mulkiy mas’uliyatlar asosida o‘z manfaatiga ega bo‘lgan tadbirkorlik texnikasini zimmasiga oluvchi erkin xo‘jalik subyektlarining mavjudligi, ularning bozor orqali aloqa qilishidir. O‘zbekiston Respublikasi «Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to‘g‘risida»gi qonunining amal qilishi, unga zid ravishda mahalliy davlat hokimiyati organlarining tadbirkorlik rivojiga to‘siq bo‘luvchi ayrim xatti-harakatlar uchrab turibdi. Yuqorida qayd etilgan qonunning 7-moddasiga asosan, mahalliy davlat organlariga quyidagilar taqiqlanadi: – birdan-bir faoliyat sohasidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlarni tashkil qilishga cheklashlar joriy etish, shuningdek, ayrim faoliyat turlarini amalga oshirish yoki muayyan bir tovarlar ishlab chiqarishni taqiqlash; – xo‘jalik yurituvchi subyektlarga ayni bir tovar bozorining o‘zida ishlaydigan boshqa xo‘jalik yurituvchilar. Raqobatchilik muhitini yaratishda va unga qarshi kurashda mamlakatimizda qonunchilik asoslarini yaratishga katta e’tibor qaratilmoqda. Raqobatning amal qilishi ma’lum shart-sharoitlar mavjud bo‘lishini taqozo qiladi. Bu shart-sharoitlar faqat bozor munosabatlari qaror topgan muhitda bo‘lishi mumkin. Bozor munosabatlari rivojlangan mamla- katlarda raqobatchilik muhiti uzoq davr davomida o‘z-o‘zidan tadrijiy yo‘l bilan vujudga kelgan. O‘zbekiston davlatining raqobatchilik muhitini shakllantirishga qaratilgan siyosatida xususiylashtirish, davlat mulki hisobidan mulkchilikning boshqa shakllarini vujudga keltirish asosiy o‘rin egallaydi. Xususiylashtirish natijasida, birinchidan, mulk o‘z egalari qo‘liga 1 Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ. Ⱥ. Ɇɚɦɥɚɤɚɬɢɦɢɡɞɚ ɞɟɦɨɤɪɚɬɢɤ ɢɫɥɨԟɨɬɥɚɪɧɢ ɹɧɚɞɚ ɱɭԕɭɪɥɚɲɬɢɪɢɲ ɜɚ ɮɭԕɚɪɨɥɢɤ ɠɚɦɢɹɬɢɧɢ ɪɢɜɨɠɥɚɧɬɢɪɢɲ ɤɨɧɰɟɩɰɢɹɫɢ. – Ɍ.: «ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ», 2010. – Ȼ. 52. 255 topshiriladi, ikkinchidan, ko‘p ukladli iqtisodiyot va raqobatchilik muhitini vujudga keltiradi. Shunday qilib, O‘zbekistonda raqobatchilik muhitini vujudga keltirishning asosiy yo‘li, bu raqobatni inkor qiluvchi davlat monopoliyasidan nodavlat, turli xo‘jalik shakllarining mavjudligiga asoslangan va iloji boricha erkin raqobatni taqozo etuvchi bozor tizimiga o‘tishdir. Bu yerda raqobatchilik munosabatlarini shakllantirish, avvalo mustaqil tovar ishlab chiqarishning paydo bo‘lishini taqozo qiladi, chunki raqobatning asosiy sharti alohidalashgan, mulkiy mas’uliyat asosida o‘z manfaatiga ega bo‘lgan va tadbirkorlikni o‘z zimmasiga olgan erkin xo‘jalik subyektlarining mavjudligidir. O‘zbekistonda raqobatchilik muhitini vujudga keltirish Prezident Islom Karimovning ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi birinchi sessiyasidagi ma’ruzasida ta’kidlaganidek: «Iqtisodiyotni erkinlashtirish – bu xo‘jalik yurituvchi subyektlarning erkinligi va iqtisodiy mustaqilligi oshirish, tadbirkorlik faoliyatini oshirish yo‘lidagi mavjud to‘siqlarni bartaraf etishni anglatadi». Shu maqsadda O‘zbekiston Respublikasining «Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida»gi qonuni (1996-y.) g‘irrom raqobatga yo‘l qo‘ymaslik, respublika bozorlarini belgilangan talablarga javob bermaydigan mahsulotlardan (kontrabanda tovarlaridan) himoyalash kabilarga yordam beradi. Raqobat bozor iqtisodiyotining g‘oyat muhim xususiyati. U amal qilishi uchun ma’lum shart-sharoitlar muhayyo bo‘lishini talab qiladi. Raqobat faqat bozor iqtisodiyoti muhitida bo‘lishi mumkin, chunki shunda unga zaruriyat bo‘ladi, shuningdek unga yo‘l ochiladi. G‘arb mamlakatlarida raqobatga davlat aralashmaydi. Davlat xususiy monopoliyalarni jilovlashga qaratilgan tadbiri – 1890-yilda AQShda «Sherman qonuni» qabul qilingan, tarixda antitrest deb ham nom olgan. Antimonopol qonunchiligi asosan uch yo‘nalishda bo‘ladi: 1) ishlab chiqarish tizimini boshqaruvchi qonunlar yoki ular modellarini aniq belgilash, ya’ni hech bir korxonaga yuqoridagi me’yordan ortiq tovar ishlab chiqarishga yo‘l bermaydi, mahsulotning qolgan qismini albatta, boshqa korxonalar ishlab chiqaradi, demak, ular o‘rtasidagi raqobat ta’minlanadi; 2) barcha yirik korporatsiyalarning ishtirokchilari boshqa korporatsiyalar aksiyalarining ma’lum cheklangan miqdoridan ortig‘iga ega bo‘lmasligi kerak; 3) narxlarning talab va taklif muvozanati belgilangan darajadan yuqori yoki past tutib turishini, narx xususida kelishib olishni man qiluvchi antitrest qonunlarini joriy etish. 256 Bozor erkin iqtisodiy faoliyatni talab qilgandan jamiyat raqobatchilarga bir xil imkoniyat yaratib beradi, xo‘jalik subyektlariga o‘zini saqlab turishi uchun bir xil sharoit hozirlaydi, davlat raqobat qoidalariga rioya etilishini o‘z nazoratiga oladi, ayrim yoki bir guruh tadbirkorlarning monopol mavqeida bo‘lishiga yo‘l bermaydi. Download 2.93 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|