Microsoft Word Kurs ishi Ozod 2015
O’zbekiston va Xitoy strategik sherikchilik munosabatlarining hozirgi
Download 205.36 Kb. Pdf ko'rish
|
xitoyning markaziy osiyodagi strategik manfaatlari
|
2.2. O’zbekiston va Xitoy strategik sherikchilik munosabatlarining hozirgi
holati va istiqbollari O’zbekiston bilan Xitoy o’rtasidagi diplomatik aloqalarga to’xtaladigan bo’lsak, Xitoy ham mamlakatimizni birinchilardan bo’lib tan olgan davlatlardan
27
biri hisoblanadi. 1991- yil 27 – dekabrda O’zbekistonni mustaqilligini tan oladi va 1992 – yil 15 – oktabrdan XXR elchixonasi faoliyat ko’rsata boshladi. Pekinda O’zbekiston Respublikasining elchixonasi 1995 – yil 6 – maydan faoliyat ko’rsata boshladi 21 . XX asr 90 – yillar oxirlari va bugungi kungacha O’zbekiston Prezidenti Xitoyga bir necha bor rasmiy vizit bilan boradi, bu tashriflar ikki mamlakat o’rtasidagi hamkorlik va do’stlik aloqalarini rivojlantirishda muhim ro’l o’ynadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2014 - yilning avgust oyida Xitoyga davlat tashrifi ikki tomonlama strategik sheriklik munosabatlarini yangi bosqichga ko‘tardi. Mazkur tashrif doirasida umumiy qiymati 5,2 milliard AQSh dollariga teng loyihalar bo‘yicha yigirmadan ziyod hujjat, shuningdek, 800 million dollar miqdorida savdo shartnomalari imzolangani va shu tariqa jami 6 milliard dollarlik kelishuvga erishilgani o‘zaro hamkorlik ko‘lami yanada kengayib borayotganidan dalolat beradi. Mamlakatlarimiz o‘rtasida munosabatlar Strategik sheriklik o‘rnatish to‘g‘risidagi qo‘shma deklaratsiya, Do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risidagi shartnoma, Ikki tomonlama strategik hamkorlikni yanada chuqurlashtirish va rivojlantirish haqidagi qo‘shma deklaratsiya hamda boshqa ko‘plab ikki tomonlama muhim hujjatlar asosida izchil rivojlanib borayotir. Savdo-iqtisodiy, sarmoyaviy, ilmiy- texnikaviy, gumanitar aloqalarni kengaytirish, xavfsizlik sohasidagi hamkorlikni mustahkamlash ikki tomonlama munosabatlarda ustuvor o‘rin tutadi. O‘zbekiston ham, Xitoy ham ulkan iqtisodiy salohiyatga ega davlatlardir. Mamlakatlarimiz o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy hamkorlik yuksak samaralar bermoqda.Hamkorlikni rivojlantirishdan katta manfaatdorlik tufayli o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi ham jadal sur’atlar bilan o‘smoqda. O‘zbekistonda Xitoy kapitali ishtirokida qariyb besh yuz qo‘shma korxona tashkil etilgan.Mamlakatimizda Xitoyning yetmishdan ziyod yetakchi kompaniyalari vakolatxonasi faoliyat yuritayotir.
21 Sadibekova B. Xitoy iqtisodiyoti. III qism. – T., 2011. – 89 b. 28
Investisiyaviy hamkorlik ko‘lami muntazam kengaymoqda. Xitoylik ko‘plab ishbilarmonlar O‘zbekiston bozoriga katta qiziqish bildirmoqda, mamlakatimizga investisiya kiritib, qo‘shma korxonalar tashkil etayotir. Bugun Xitoy O‘zbekiston bozoridagi eng yirik investorlardan bo‘lib, mamlakatimiz bilan tashqi savdo munosabatlarida ikkinchi o‘rinda turadi 22 . Bugungi kunda mamlakatlarimiz yuqori texnologiyalar sohasidagi turli loyihalarni amalga oshirishda o‘zaro faol hamkorlik qilib kelayotir. Xususan, 2013-yilda "Jizzax" maxsus industrial zonasi shaklida O‘zbekiston-Xitoy yuqori texnologiyalar sanoat parki tashkil etildi. Bu yerda mobil telefonlar, qurilish materiallari va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. "Jizzax" maxsus industrial zonasida Xitoy kompaniyalarining qiymati ellik million dollardan ziyod to‘g‘ridan-to‘g‘ri sarmoyasi ishtirokida o‘n beshdan ortiq qo‘shma loyiha amalga oshirilmoqda. Bu mamlakatlarimiz o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy hamkorlik samaradorligining yorqin tasdig‘idir. Yoqilg‘i-energetika kompleksida ham Xitoy bilan hamkorlik izchil rivojlanmoqda. Markaziy Osiyo – XXR gaz quvurining to‘rtta tarmog‘i ham mamlakatimiz hududidan o‘tishiyuksak darajadagi ishonch va o‘zaro manfaatdorlikdan dalolat beradi. Xitoy kompaniyalari O‘zbekistondagi uglevodorod konlarini o‘rganish va ularni o‘zlashtirish jarayonida faol qatnashmoqda. O‘zaro hamkorlikda mamlakatlarimizni bog‘lovchi temir yo‘l tarmog‘i barpo etilmoqda. Bu yo‘l O‘zbekistonning Xitoy va Sharqiy Osiyo davlatlariga, Xitoyning Markaziy va Janubiy Osiyo mamlakatlariga chiqishini ta’minlaydi. O‘zbekiston va Xitoy munosabatlari davlatlarimiz uchun mintaqada xavfsizlik, barqarorlik va taraqqiyotni ta’minlash borasida o‘ziga xos platforma bo‘lgan Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) doirasida ham jadal rivojlanib bormoqda. Madaniy-gumanitar sohadagi o‘zaro munosabatlar ham muhim ahamiyatga ega.Markaziy Osiyoda dastlabki Konfusiy institutining aynan Toshkentda tashkil etilgani ta’lim sohasida ham o‘zaro hamkorligimiz izchil rivojlanayotganidan
22 www.gov.uz/uz/news/category 29
dalolat beradi. 2010 -yilning iyun oyida Xitoy millatlar markaziy universitetida o‘zbek tili bo‘limi ochildi. 2012-2013 - o‘quv yilidan boshlab Pekin chet tillar universitetida o‘zbek tili o‘qitilishi yo‘lga qo‘yildi. O‘zbekistonda xitoy tili, adabiyoti, Xitoyda esa o‘zbek tili, madaniyati, urf-odatlari va umuman, mamlakatimizga nisbatan katta qiziqish bildirilmoqda. Ikki mamlakatning madaniyat va san’at vakillari o‘rtasida samarali va faol munosabatlar yo‘lga qo‘yilgan, ikki mamlakat madaniyat arboblari O‘zbekiston va Xitoyda o‘tkaziladigan turli ko‘rgazma va madaniy anjumanlarning faol qatnashchilaridir. "O‘zbekiston – Xitoy" va "Xitoy Xalq Respublikasi – Markaziy Osiyo mamlakatlari" do‘stlik jamiyatlari madaniy-gumanitar aloqalarni mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda. O‘zaro aloqalar rivojlanib borgani sari axborot almashinuviga bo‘lgan talab ham ortadi. Shu bois O‘zbekiston va Xitoyning ommaviy axborot vositalari vakillari o‘rtasidagi o‘zaro axborot va tajriba almashuvini yanada faollashtirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Yaqinda o‘zbekistonlik bir guruh jurnalistlar Xitoyning Pekin va Sindao shaharlarida bo‘lib, u yerda bosma va internet nashrlari hamda teleradiokanallar faoliyati, ushbu sohada kadrlar tayyorlash va mutaxassislar malakasini oshirish borasidagi ishlar bilan tanishdi. O‘zbekiston bilan Xitoy o‘rtasidagi aloqalar bundan buyon ham o‘zaro ishonch, hurmat, tenglik va manfaatdorlik, strategik sheriklik tamoyillari asosida izchil rivojlanib, xalqlarimiz o‘rtasidagi do‘stona rishtalar yanada mustahkamlanib boraveradi. Xitoydan O’zbekistonga import qilinadigan asosiy tovarlar: elektron kommunikatsion qurilmalar, neftni qazib olish uskunalari, kimyo sanoati va piastmassa mahsulotlari, kiyim – kechaklar, poyabzal, oziq – ovqat mahsulotlari va boshqalar. Eksport tovari esa quydagilarni o’z ichiga oladi: paxta, neft va neft mahsulotlari, mis, turli xil matolar va hokazo.
30
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, avvalo Xitoy Xalq Respublikasi Tashqi siyosatiga to’xtaladigan bo’lsak, U mustaqil bo’lganidan so’ng avvaliga Sobiq Sovet davlati bilan yaqin hamkorlikda bo’ldi va ko’proq yopiq siyosat yo’lidan bordi. Xitoyning ko’p tomonlama diplomatiya olib bormasligi uning jahon taraqqiyotidan ortda qolishiga olib keladi, mamlakat aholisining hayot darajasi pasayishiga olib kelgan. 1978 – yil hokimiyat tepasiga Den Siyopin kelgandan so’ng tashqi siyosatda keskin o’zgarishlar ro’y berdi “ yagona front “ siyosati, “ ko’p qutubli dunyo”, “ uchinchi dunyo nazriyasi “ kabi jahon siyosatidagi nazariyalarni ilgari surib ko’p tomonlama munosabatlarga kirishadi bu esa Xitoy taraqqiyoti uchun ijobiy ahamiyatga ega bo’lgan. Xitoyning faol diplomatiyasiga, uning barcha davlatlar bilan tinch hamkorlikni 5 prinsipi asosida aloqalarni rivojlantirishi (Ular quydagilar: davlatlar suverenitetini o’zaro hurmat etish,davlatlarning hududiy yaxlitligi, bir - biriga hujum qilmaslik, davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, tenglik va o’zaro manfaatli hamkorlik ) katta imkoniyatlar eshigini ochdi. Dunyoning eng taraqqiy etgan davlatlar tajribasini sinchiklab o’rganishi, mamlakatda mavjud bo’lgan katta mehnat resurslari bugungi Xitoy taraqqiyotini ta’minlamoqda. Xitoyning sanoat ishlab chiqarishi o’sib borishi, mamlakatda tabiiy resurslarni tugab borishi, energetika muammolarining mavjudligi, unga bo’lgan ehtiyojlarning ortib borishi (neft va gazning 80 % ni chetdan sotib oladi) Xitoyni Markaziy Osiyo davlatlari bilan ham yaqin munosabatlar o’rnatishga undamoqda. Xitoy Xalq Respublikasini Markaziy Osiyoga yanada kirib kelishiga sabablarni quydagilarda ko’rish mumkin: - Markaziy Osiyoda AQSh ta’sirining ortib borishi va bu hududlarda harbiy bazalarni joylashtirishga intilishi, Xitoy g’arbiy chegaralari dahilsizligiga xavf tug’dirishi ehtimoli yuqori ekanligi; 31
- Sinjon – Uyg’ur avtanom hududining ayrimachilik intilishlari va ehtimoli Xitoyni Markaziy Osiyo davlatlariga yaqinlashtirmoqda. - Qozog’iston neftini, Turkmaniston gazini sotib olishga ehtiyojining yuqori ekanligi; - Markaziy Osiyo Xitoyning quruqlikdagi savdo yo’llarining o’tgan transit, yo’lak qismi hisoblanishi; - Kelajakda bo’lishi mumkin bo’lgan Eron tabiiy gazini quvur transporti orqali Markaziy Osiyo hududidan tortib o’tishi ham ushbu mintaqaga bo’lgan e’tiborini ortishiga olib kelmoqda. Markaziy Osiyo davlatlari nafaqat Xitoy bilan balki, Rossiya Federatsiyasi, Hindiston, Amerika Qo’shma Shtatlari kabi yirik davlatlar bilan foal munosabatlarni ular bilan teng darajada saqlab qolishi darkor, negaki kurs ishini o’rganish davomida shu ma’lum bo’ldiki, Xitoy bilan o’ta darajada yaqinlashish ham yaxshi oqibatlarga olib kelmasligini eslatib o’tish o’rinlidir. O’zbekiston Respublikasi Tashqi siyosati konsepsiyasida ham belgilab qo’yilgannidek bir davlat bilan yaqinlashish hisobiga boshqa bir davlatlardan munosabatlarni uzoqlashtirish kerakmasligi belgilab qo’yilgan.Yuqorida sanab o’tilgan qudratli davlatlarning mazkur hududda teng hamkorlik munosabatida bo’lishi kuchlar muvozanatining tengligini saqlashga sabab bo’ladi.
|
