Microsoft Word omk leksiya jiynaq

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

7-LEKCIYA. 
AǴÍM SUWLARDÍ TAZALAW. 
Temanıń maqseti: Ashıtqı, neftni qayta islew zavodı, sút hám pishloq 
óndiriwshi kárxanalar, kartofel' hám kraxmaldı qayta isleytuǵın zavodlardan shıǵıs 
shıǵındılardı anaerob process járdeminde tazalaw boyınsha úlken tabıslarǵa 
erisilgen. 
Joba : 
1. Suwdı tazalaw usılları. 
2. Suwdı mikroorganizmler járdeminde tazalaw. 
Ádebiyatlar : 1: 276-280; 2: 238-240 
Tiykarǵı túsinikler: Pseudomonas, kartofel, oksireduktaza, gidroksilaza, SAM, 
NAH, kometabolizm, ksilol hám toluol. 
Aerob hám anaerob mikroorganizmler aǵın suwda ushraytuǵın organikalıq 
materiallardan tazalaw ózgeshelikine iye. Ashıtqı, neftni qayta islew zavodı, sút 
hám sıyırdı óndiriwshi kárxanalar, kartofel' hám kraxmaldi qayta isleytuǵın 
zavodlardan shıǵıs shıǵındılardı anaerob process járdeminde tazalaw boyınsha 
úlken tabıslarǵa erisilgen. Bul processde, aktiv biologiyalıq komponentler qayta 
isletiledi, qaldıq ónimler azayadı, sezilerli dárejede qolaysız iyisler tarqalıwı 
kemeytiriledi. Eń áhmiyetlisi metan payda boladı. 
Bulardan tısqarı ximiyalıq zıyanlanıw (biotsidlardıń destruktsiyalanıw 
sıyaqlı) dıń baqlaw ushın mikrob shtammlaridan paydalanıladı. 
Pseudomonas túrine tiyisli bakteriyalarda oksireduktaza yamasa gidroksilaza 
fermentleri bolıp, olar joqarı toksik, uglevodorodlar hám aromatic birikpelerdi 
bóleklew ózgeshelikine iye esaplanadı. Pseudomonasdıń ayırım shtammları 
quramında bul fermentlerdi kodlaytuǵın genler plazmida quramında ushraydı. 
Bunday plazmidalardıń 4 turi ámeldegi: OST (oktan hám dekandı bólekleniwi), 
XYL (ksilol hám toluoldı bólekleniwi), SAM (kamforanı bólekleniwi) hám NAH 
(naftalindi bólekleniwi). SAM hám NAH plazmidaları bacterial kletkalardı 
chatishtirib óziniń ótkezgishligin támiyinleydi, qalǵan plazmidaler bolsa 
bakteriyaǵa basqa plazmidalar kiritilgendegi ótkeriliwi múmkin. 

---

Keyinirek bul shtammlardıń gibrid plazmidaları alınǵan bolıp, olar 
tazalanbaǵan neftde basqa shtammlarǵa salıstırǵanda uglevodorodlardi bóleklew 
ózgeshelikine iye esaplanadı. Olar járdeminde temperature hám basqa faktorlardı 
qadaǵalaw etken halda aǵım suwdı tazalaw múmkin. 
Ayırım mikroblar molekulalarda sonday ózgertiw kirgizedılerki, payda 
bolǵan molekulyar basqa mikroblar yamasa olardı shtamlari tasiride jeńil 
bóleklenediler. Bunday “kometabolizm”ni Dafton hám Xsi (Kaliforniya 
universiteti AQSh) kúshli júzimsinlik ózgeshelikine iye bolǵan parationin 
sektitsidini Pseudomonasdıń 2 shtammi tasiri bólekleniwi mısalında kórsetip 
beriwge erisgen. 
Toksik molekulanıń ximiyalıq ózgeriwiniń nátiyjesi, olardı tolıq bólekleniwi 
emes, bálki detoksifikatsiyasi (zıyansızlanıw) esaplanadı, bul process molekulanı 
fosforillanıw, metilleniw, atsetilleniw hám basqa processler arqalı kórinetuǵın 
boladı. Detoksifikatsiyani katalizlewshi fermentler, plazmida quramındaǵı genler 
menen kodlanadı. Ilimpazlar kúshli hám kóp isletiletuǵın gerbinetsid - 2, 4, 5-T (2, 
4, 5-trixlorfenoksisirka kislotası) nı bólekleytuǵın mikrob kul'turasinı alıwǵa 
erisgen. Olar, tazalaw stanciyalarınan bir neshe mikroorganizmlardi ajıratıp alıp, 
olardı organikalıq birikpelerdi plazmidasi quramında bólekleytuǵın fermentlerdi 
kodlaytuǵın geni bolǵan basqa bacterial shtammlar menen aralastırǵan. Keyin 
qospa, tek ǵana 2, 4, 5-T saqlanǵan ortalıqta xemostatda óstirilgan. 10 aydan keyin 
bakteriyalardıń ósiw páti 2, 4, 5-T ni bólekleytuǵın bakteriyalar esabına tezlesgen. 
Házirgi zaman biotexnologiyasınıń ásirese, ekologiyalıq biotexnologiya 
pániniń eń actual máselelerinen biri, tómen bólekleniwshi zıyanlı elementler hám 
plastiklerdi bóleklew ózgeshelikine iye bolǵan mikroorganizm shtammlarini gen 
injenerlik metodları járdeminde jaratıw hám olardı ámeliyatqa nátiyjeni ámelde 
qollanıw etiw mashqalası esaplanadı. 
Qadaǵalaw sorawları? 
1. Suwdı biologiyalıq tazalaw degen deneni túsinesiz? 
2. Zaxarli elementlardı bólekleytuǵın produtsent jaratıwda isletiletuǵın usıllarǵa 
mısallar keltiriń. 

---