Microsoft Word omk leksiya jiynaq

1.Sanaat biotexnologiyası. Bunda biotexnologik processler ámelge 
asıwınıń ulıwmalıq principleriúyreniledi, biotexnologiyanıń tiykarǵı obiektleri 
jáne onı qollaw múmkin bolǵan tarawlar, mikroorganizmlar isletiletuǵın bir qatar 
kóp masshtablı sanaat biotexnologiyası menen tanısıladı. 
2.Kletka injenerligi. Bul bólektiń tiykarǵı maqsetı - kletka kul'turasini alıw 
jáne bul ob'ektlerden ámeliyatda paydalanıw menen tanıstırıw bolıp tabıladı. 

---

Bunda haywan hám ósimlik kletkaları kul'turasini alıw usılları menen tanıstırıladı. 
Kletka biotexnologiyası járdeminde selektsiyada shıdamlı, jemislik hám sapalı 
ósimlik hám kletkalardıń zárúrli formaları hám liniyalarini alıw, qımbatlı 
genotiplarni kóbeytiw, azıq awqat, jem hám medicinada isletiletuǵın qımbatlı 
biologiyalıq aktiv elementlardı alıw tezlashdi. 
3. Gen injeneriyasi. Zamanagóy biotexnologiyanıń tiykarǵı jetiskenligi 
genetikalıq transformaciya, yaǵniy biygana gen hám basqa násillik belgilerdi 
tasıwshı materiallardı mikroorganizmlar, ósimlik hám haywan kletkalarına 
ótkeriw, jańa belgi hám ózgeshelikli transgen organizmlerdi aldılarr. 
Biotexnologiyanıń wazıypaları : 
• Kerekli ónimlerdi islep shıǵarıw ushın biologiyalıq ob'ektler, sistema 
hám processlerden paydalanıw ; 
• 
Mikroorganizmlar, 
kletka 
kul'turalari 
hám 
olardıń 
bólek 
komponentlerinen óndiriste paydalanıw maqsetinde bioximiyalıq, mikrobiologik 
hám injenerlik bilimlerin kompleks qóllaw ; 
• Túrli tipdagi paydalı ónimlerdi alıw hám kóbeytiw ushın biologiyalıq 
processlerden paydalanıw ; 
• Kerekli ónimler alıw yamasa servis texnologiyasın jaratıw maqsetinde 
biologiyalıq agentler járdeminde qayta islew ushın ilimiy hám injenerlik 
principlerden paydalanıw. 
Biotexnologiya sózi grekshe sózler jıyındısı bolıp, «bios” - turmıs, 
«texne»- kórkem óner, texnika hám «logos” - túsinik, táliymat manolarini 
ańlatadı. 
Biotexnologiya baǵdarlarınıń wazıypaları tómendegiler bolıp tabıladı: 
• 
Den sawlıqtı saqlaw salasında túrli keselliklerdi emlew, diagnostikası 
hám profilaktikası ushın jańa biologiyalıq aktiv elementlar hám dárivor 
preparatlarni jaratıw ; 
• 
Awıl 
hójaligi 
ósimliklerin 
kesellik 
qozǵawtıwshılar 
hám 
zıyankeslerden qorǵawdıń biologiyalıq quralların, bakterial tóginler hám ósimlik 
hám haywanlardıń ósiw regulyatorların ; qolaysız átirap -ortalıq faktorlarına 

---

shıdamlı jańa ósimlik sortların hám de paydalı ózgeshelikke iye bolǵan jańa 
haywan zatların (transgen haywanlar ) ni jaratıw ; 
• 
Awıl xojalıǵı haywanlarınıń jemisdorligini asırıw ushın qımbatlı azıq 
qosılmalarini (azıqlıq belok, aminokislotalar, vitaminlar, azıqlardı as sińiriw 
etiwge járdem beretuǵın fermentler hám b.) jaratıw ; 
• 
Awıl hójaligi hám veterinariyada túrli maqsetlerde qollanılatuǵın 
joqarı nátiyjeli preparatlarni bioinjenerlik metodları járdeminde jaratıw ; 
• 
Azıq-túlik, ximiyalıq hám mikrobiologik sanaat ushın qımbatlı 
ónimlerdi jaratıw hám olardı alıwdıń jańa texnologiyaların jaratıw ; 
• 
Awıl xojalıǵı, sanaat hám xojalıq shıǵındılarınan kelesinde 
paydalanıw múmkin bolǵan ónim alıw ushın qayta islewdiń jańa 
texnologiyaların jaratıw hám olardı ámelde qóllaw bolıp tabıladı. 
Sonday eken, biotexnologiya - ilimiy-texnikalıq progressning 
predmetlararo tarawı bolıp, ol biologiyalıq, ximiyalıq hám texnikalıq 
bilimler dúgilisiwinde payda bolǵan bolıp, ol jańa biotexnologik 
processlerdi jaratılıwma qaratılǵan bolıp tabıladı. Bul processler 
kóbinese tómen temperaturada ámelge asadı, kem muǵdarda energiya 
sarplanadı hám baslanǵısh shiyki zat retinde arzan substratlar isletiledi. 

---

Biotexnologiya aldınnan málim bolǵan insanlar isletip kiyatırǵan dástúriy 
processler, yaǵniy pivo, vino tayarlaw, pishloq islep shıǵarıw, shıǵıs qandalat 
ónimlerıin tayarlaw, hám de shıǵındılardı qayta islew sıyaqlı processlerdi óz 
ishine aladı. Bul processlerdiń barlıǵında biologiyalıq ob'ektler qatnasadı. 
Sáne 
Hádiyseler 
1917 
Karl Ereki «biotexnologiya” terminin kiritken. 
1943 
Sanaat kóleminde penitsillin islep shıǵarılǵan 
1944 
Everi, Mak Leod va Mak Kartilar genetik material DNKdan 
dúzilgenin kórsetip bergen 
1953 
UotsonvaKrikDNKmolekulansınıń dúzilisinanıqlaǵan 
1961 
“Biotexnologiya va bioinjeneriya” jurnalıtiykar salingan 
1961-
1966 
Genetik kod kodlastırılǵan 
1970 
Birinshi restriktsion endonukleaza ajıratıp alınǵan 
1972 
TolıqkólemlitRNKgenisintezqılınǵan 
1973 
Rekombinant DNK texnologiyasına tiykar salınǵan 
1975 
Monoklonal antitela alınǵan 
1976 
Rekombinant DNKnıalıw boyınsha qollanba islep shıǵılǵan 
1976 
DNKnıń nukleotid izbe-izligin anıqlaw metodıislep shıǵılǵan 
1978 
E.coli járdeminde insan insulindiislep shıǵılǵan 
1982 
Rekombinant DNK texnologiyası boyınsha alınǵan 1 
vaktsinanıhaywanlardaqollawǵa ruxsat berilgen 
1983 
Gibrid Ti–plazmidadan paydalanıp ósimlikler 
transformatsiyalanǵan 

---

1988 
Polimerazanıńshınjırreaktsiyasimetodijaratılǵan 
1990 
Insannıńsomatikkletkadanpaydalanıpgenterapiyasisınawrejesitastıy
ıqlandı 
1990 
“Inson genomi” joybarı boyınsha isler baslandı 
1994-
1995 
Inson xromosomasiniń genetik va fizik kartasıbaspadan shıqtı 
1996 
Rekombinant DNK katta muǵdarda satıldı 
1997 
Somatik kletkadan sút emiziwshi klonlastirildi 
Ózbekstanda biotexnologiyanı pán retinde eki baǵdarın kóriw múmkin: 
1. Házirgi zaman biotexnologiyası. 
2. Klassik biotexnologiya. 
Házirgi zaman biotexnologiyası gen hám kletka injenerligi usılları 
genetikalıq transformaciya qilngan ob'ektlerdi jaratıw texnologiyaları, olar 
arasında túrli ónimlerdi islep shıǵarıw bolıp tabıladı.