Microsoft Word omk leksiya jiynaq

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
19 –LEKCIYA. 
VETERINAR TIBIYAT BIOTEXNOLOGIYASI. 
 Temanıń maqseti: Haywanlar arasında hár-qıylı kesellik tarqalıwı qatar faktorlar 
menen boglik bolıwı, olar arasında bolsa mámleketke shet elden keltiretuǵın azıqa 
ónimlerin sapası da sebep bolıwı múmkin. Bunnan maqset keselliklerge shıdamlı 
haywanlar jaratıw. 
Joba : 
1. Mámleketlerge shet elden kirip kiyatırǵan azıqa elementlar
2. Veterinariya máselelerin sheshiwde biotexnologik izertlewler 
3. Veterinariyada isletiletuǵın antibiotiklar 
Ádebiyatlar : 1: 378-398 2: 345- 367 
Tiykarǵı túsinikler: Prionlar adam hám haywan bas miyinde neyrodegenerativ 
ózgerisler shaqıradı. Eń qáwipli táreplerinen biri - bul kesellik uzaq múddetli 
inkubatsion dáwirge iye bolıp, (geyde 30 jılǵa shekem), aste ótedi, geyde, tımaw 
belgileri menen baslanıp, juwabı bolmaǵan hám de tek ólim menen tawsılatuǵın 
kesellikler qatarinda turadı. Bul kesellik Ullı Britaniyada epidemiyaǵa aylanıp 
ketib, millionlap haywanlardı ólimine sebep bolǵanlıǵı jáne bul epidemiya bir 
neshe márte qaytarılip atirg'anlig'i awir jag'day bolıp tabıladı. 
Haywanlar arasında hár-qıylı kesellik tarqalıwı qatar faktorlar menen 
baylansli óliwi, olar arasında bolsa mámleketke shet elden keltiretuǵın azıq 
ónimlerin sapası da sebep bolıwı múmkin. Azıq-tolik hám haywanlardan alınatuǵın 
barlıq ónimler mámleketke kirisiwden aldın mámleket shegara qadaǵalawınan 
ótkeriledi. Ol ni shegara veterinar qadaǵalaw punkti aeroportda, temir jol 
vokzallarida, avtomobil jollarında ámelge asıriwi kerek. Ózbekstanda qatar Evropa 
mámleketlerinde júz bolıp turǵan epizootiya kesellikleri házirshe ushramagan 
bolsada, bunday keselliklerdi kelip shıǵıwı sebepleri tereń úyreniwdi hám bárinen 
burın hár túrlı qáwipli keselliklerge waqıtında analiz qilıwdı talap etedi. 
Veterinariya - sanitariya qaǵıydalarına tiykarınan Ózbekstanǵa kirgizetuǵın 

---

azıq elementları hám azıqa kungaladigan qosımshalar tek ǵana sol ónimlerdi 
óndiriske, olardı kirip etiwshi mámleketlerdi oraylıq mámleket xızmeti tárepinen 
ruxsat etilgen kárxanalarda islep shıǵarılıwı hám turaqlı túrde olardı qadaǵalawda 
bolıwı kerek. 
Aqırǵı jıllarda Evropanıń eń rawajlanǵan mámleketlerinde júz bolıp atırǵan, 
ju'da qáwipli, iri shaqlı haywanlarǵa qawip tuwdirg'an labsimon entsefalopatiya 
keselligi haqqında pikir qılamız. Bul kesellik prion tábiyaatlı keselliklerge kiredi. 
Prionlar adam hám haywan bas miyinde neyrodegenerativ ózgerisler shaqıradı. Eń 
qáwipli táreplerinen biri - bul kesellik uzaq múddetli inkubatsion dáwirge iye 
bolıp, (geyde 30 jılǵa shekem), aste ótedi, geyde, tımaw belgileri menen baslanıp, 
juwabı bolmaǵan hám de tek ólim menen tawsılatuǵın kesellikler qatarinda turadı. 
Bul kesellik Ullı Britaniyada epidemiyaǵa aylanıp ketib, millionlap haywanlardı 
ólimine sebep bolǵanlıǵı jáne bul epidemiya bir neshe márte qaytarılip atirg'anlig'i
awir jag'day bolıp tabıladı. 
Sol sebepli de bul kesellikti mámleketke kirip keliwin aldın alıw maqsetinde 
Rossiya 1989 jıldan baslap Ullı Britaniyadan gósh ónimleri (konserva, qaramal sút 
ónimleri, tiri qaramal, sperma, embrionler, gósh hám gósh suyek onı hám basqa 
azıqalar) ni satıp alıw sheklep qoyilgan. Qara maldıń góshin Evropada sheriklik 
mámleketlerinen reeksport qılıw da qadaǵan etilgen. Juqpalı keselliklerge qarsı 
gúresti eń tiykarǵı jollarınan biri- bul vakcinatsiya bolıp tabıladı. Baspa-bas 
vakcinatsiya qılıw arqalı ospe pútkilley joq qiling'an, qutırıw, yashur hám basqa 
kesellikler keskin qısqargan. Waqıtında vakcinatsiya ótkeriw úlken ekonomikalıq 
nátiyje beredi. Dástúriy vakcina preparatlari kúshsizlengen yamasa pútkilley 
iskerligin joytqan kesel qozg'atiwshilar tiykarında, hár túrlı azıq ortalıǵında 
kóbeytiw tiykarında, anıqlawǵan yamasa jańa jaratılǵan texnologiyalar tiykarında 
islep-shiǵarıladı. 
Zamanagóy biotexnologiya kóplegen vakcinalar variantların islep shıǵarıwdı 
rejelestirgen, biraq olar arasında úlken qızıǵıwshılıq tuwdirg'anlari: rekombinat 
vakcinalar hám vakcina antigenlar bolıp tabıladı. Hár eki vakcinalar da gen-
injenerlik usıllarınan paydalanıp jaratıladı. Rekombinant vakcinalar tayarlaw ushın 

---

ádetde jaqsı úyrenilgen qaramallarda ospa shaqıratuǵın virustan paydalanıladı 
(ospa vakcinalar ). Ospa virusınıń DNK sina hár túrlı kesellikti shaqıratug'unlarg'a 
qarsı immunogen beloklar kodlaytuǵın biygana genler kiritiledi: gripp virusınıń 
gemagmotinini hám gerpes virusınıń genkoprotein D, gipatet v virusınıń sırtqı 
antigeni, molyariya antigeni hám basqa jollar arqalı alınǵan vakcinalardı ústinlik 
tárepi sonda, DNK uchastkaların birlestiriw tiykarında, hár túrlı patogenlarga qarsı 
polivalent preparatlar jaratıw múmkin. Bul bolsa haywanlardı bir waqtın ózinde 
usha regionga tán bolǵan kóplegen juqpalı hám qáwipli keselliklerge qarsı emlew 
múmkinshiligin beredi. 
Vakcina antigenlar kesel quzgatuvchilarni genin E. coliga, uyıtqılarǵa, 
hasharatlar yamasa sút emizuvchilar toqımalarına klonlash arqalı tayarlanadı. 
Házirgi waqıtta gepatittiń HBS - virusın sırtqı antigeni (sarısuw gepatita), yashur 
virusı qabig'indag'ii belok vPI - genleri klonlangan. Yashur virusı bir neshe serotip 
jaǵdayında ushraydı. Belok injenerligi usılları járdeminde bir belok antigeni 
sheńberinde hár túrlı serotiplarning imunogen kompopentlarini dúzilisi múmkin. 
Vakcina antigenlar saqlaw hám tasıwǵa shıdamlı, isletalishi salıstırǵanda 
ápiwayı, júdá kem muǵdarda belok saqlaǵanı ushın allergenlik ózgesheligi de juda 
tómen, infektsion kesellik shaqırmaydı. Biraq, házirshe olardı immunogenligi 
tómenligi ushın paydalanıwda azmaz qiyinshiliq payda bolıp turıptı. Buǵan sebep, 
vakcina kesel qozg'atuvshini immunitet payda etiw ushın zárúr bulgan barlıq 
kompopentlarini saqlamasligi bolıp tabıladı. Mısalı, virus kletkadan shig'ip 
jetkende, kóbinese onı membranasına «baylanip» aladı. Mine sol membrananıń gen 
injenerligi nuli menen alınǵan belokda jaq bolǵan kompopentlari, immunogen 
ózgesheliklerge 
ıyelewleri 
múmkin. vaktsin-antigenlarni 
immunogenligini 
kóteriwdi, vakcinalardı immobilizatsiya qılıw, yamasa olardı liposomalarga 
kirgiziw, olarǵa ad'yuvantlar (mu'tadillashtiruvchi elementlar ) qosıw arqalı ámelge 
asırıw múmkin. 
Biotexnologik izertlewlerdi kóp baǵdarları medicina hám veterinariya 
mashqalaların sheshiw menen baylanıslı. Ilimpazlar jańa áwlad antabiotiklarini 
jaratıw ústinde tinbay miynet etpekteler. Buǵan sebep, házir isletilip kiyatırǵan 

---

antibiotiklarga kópshilik kesel qozgatuvshi mikroorganizmlarni úyrenip qalǵanlıǵı, 
olardı uwlı zatliligi, bir paraların allergenlik ózgesheligi hám basqa kemshilikleri 
bolıp tabıladı. 
Bul mashqalanı sheshiwde tómendegi jónelislerde izertlewler alıp barılıwı kerek: 
> 
yangi produtsentlarni sınap kóriw, úlken muǵdarda antimikrob agentler 
sintez etetuǵın mikroorganizmlarni tańlaw úyreniw; 
> 
antibiotiklarni uwlı zatliligini tómenletiw maqsetinde olardı ximiyalıq 
modifikatsiya qılıw (mısalı, uzaq waqıtlardan berli ogir mikozga qarsı isletilip 
kelinip atırǵan amfotershin v, buyriqta qaytarıp bolmaytuǵın qateler shag'ilistiriw 
anıqlanǵan, amfoteritsinni metil efiri kemrek júzimsinlikga ıyelewi menen birge 
zamariqlarg'a qarsi ózgeshelikin joytpag'an; penitsillinlar hám tsefalosporinlarni 
hár túrlı immobilizatsiya etilgen fermentler járdeminde modifikatsiya etilgen, 
ózlerinen aktivlew tuwındıları alınǵan ). 
> 
antibiotiklarni molekulaların quraytuǵın bólek fragmentlerdi sintez 
etpeytuǵın mutant shtammlarni alıw hám olardı isletiw, bunnan fragmentlerdi 
analoglari (yamasa antibiotiklarni analoglari) azıqa ortalıǵı quramına kiritiledi, 
mikroorganizmlar bul analoglarni biosintez ushın isletedi, aqıbette modifikatsiya 
etilgen antibiotiklar sintez boladı ; 
gen injenerlik usılların aldinlari mikroorganizm genomiga antibiotiklarni 
modifikatsiya qılıwda qatnasatuǵın fermentler qarsisinda informaciya kirgiziw, 
mısalı : antibiotiklarga metil toparı kirgiziw ushın metilaza fermenti kerek boladı 
hám x. k; 
> 
kletka injenerligi usıllarınan paydalanıp, gibrid antibiotiklar jaratıw ; (mısalı 
qumshekerler aglikonini jańa kombinatsiyaları ) hám x. k. 
Perspektivalı jónelislerden taǵı biri antibiotiklarni kapsulalangan jaǵdayda islep-
shıǵarıw, olardı liposomal formaları olardı organizmdi kerekli bólegine jetkeredi 
hám orında óz tásirin kórsetedi, sonday eken olardı ekinshi dárejeli tásiri azayadı 
hám natiyjeliligi asadı. Bunday islenbeler basqa dawir elementlar ushın da paydalı 
bolıp tabıladı. Mısalı, qalazar - leyshmaniyalar shaqıratuǵın kesellik bolıp, onı 
emlewde oǵada uwlı zatlı bolǵan surtpe preparatlari isletiledi. Bul preparatlarni 

---

emlew muǵdarı (dozasi) insannıń ómiri ushın uwlı zatlı. Liposoma quramına 
kiritilgen surtpe tuwridan-tuwri kesellengen organlarǵa qara talaq hám bawırǵa 
alıp kelinedi, sol sebepli ádetdegidan kemrek muǵdarda (dozada) bolsada, 
natiyjelilew tásir kórsetedi. 
Antibiotiklar ornına insan organizmine olardı produtsentlari - kesellik 
qozg'atiwshilariniń antogonistlari jiberiliwi múmkin. Bunday usıllar M. I. 
Mechnikov jumıslarınan baslanǵan bolıp, ol iriń shaqırıwshı mikroblarǵa qarsı sút 
ashitiwshi bakteriyalardan birinshi bolıp paydalanǵan edi. Tislerdi koriesini kelip 
shıǵıwınan awiz boslıǵında jasawshı bakteriya S. mutans úlken rol oynaydı, onı 
awizga kiritilgende ózinden korroziv kislotalar shıǵaradı hám sol sebepli jabayı 
shtammlarni sig'ip shıǵaradı. 
Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, sharwashılıqtı rawajlandırıwda awıl xojalıq 
haywanları arasında kóplegen ushraytuǵın juqpalı keselliklerdi aldın alıw, bul 
maqsette tiri rekombinant vakcinalar hám gen injenerlik usılları menen jaratılǵan 
vaktsin - antigenlardan, paydalanıw, bunday keselliklerdi monoklonal antitelalar 
hám DNK RNK - proba arqalı jerge diagnostika qılıw úlken áhmiyetke iye. 
Haywanlardı jemisdarligini asırıw maqsetinde házirgi waqıtta mikrobiologiya 
sanaatı zamariqlar, bakteriyalar, uyıtqılar hám suw ósimligi 
tiykarında
Qimbatli 
aziqlar islep shıǵarıp atır. Bir kletkalılardı joqarı muǵdarda 
belok saqlawshı biomassasi awıl xojalıǵı haywanları organizminde jaqsı jıljıtıladı. 
Mısalı, 1 t uyıtqı azıqasi — 400-600 kg chóchka góshi, 1500 kg ge shekem qus 
góshi, 25-30 mıń lona máyek beriwi hám 5-7 tonna biydaydi únemlew imkaniyatın 
jaratadı. Bunı kútá úlken áhmiyeti bar, sebebi dúnyada 30 % awıl xojalıq maydanı 
haywanlar hám qusqa azıqa jetkiziwge ajıratılǵan. 
Azıq-awqat sanaatında, azıq ónimlerin qayta islew hám saqlawdı jańa 
usılların jaratıw, azıq qosımshaları alıw (mısalı, mikroorganizmlar sintez etetuǵın 
biopolimerlar, aminokislotalar, albuy iyis hám dám beretuǵın elementlar ), bir 
kletkalıqlar sintez etetuǵın beloklardan paydalanıw hám azıqa ónimlerin qayta 
islewde fermentlerden paydalanıw hám x. k. ekonomikanı kóteriwge xızmet 
etetuǵın qosımsha faktorlar bolıp tabıladı. 

---

Sonıń menen birge, diagnostikanı jetilistiriw ushın fermentlerden 
paydalanıw, quramalı dári-dármanlar jaratıwda fermentlerden paydalanıw (mısalı, 
steroidlar), jańa antibiotiklar sintez qılıw hám olardan haywanlardı juqpalı 
patologiyasida paydalanıw da úlken fonda keltiretuǵın tarawlar bolıp tabıladı. 
Házirgi waqıtta barǵan sayın keńeyip baratırǵan veterinariya medicinaında 
vakcinalardan paydalanıw, olardı gen injinerligi usılları tiykarında zamanagóy 
formada básekige shıdamlı etip shıǵarıwdı sanaat tiykarında jolǵa quyılıw da úlken 
áhmiyetke iye bolatuǵın biotexnologik processlerdanbiri bolıp tabıladı. Biraq, bul 
usıldı isletiliwi tómendegi sebepke kore quramalılasqan :málumi, hár qanday 
tipdagi antigenli deatamantlarni immunogenlik aktivligi qanshellilik kórinetuǵın 
bolıwı ushın olardı antitela menen óz-ara tásirin kóp yamasa kamligini belgilep 
beretuǵın faktor antitela tárepine qaragan sırtqı bólegi esaplanadı. Basqasha etip 
aytqanda virus belokların immunogenlik hám antigenlik ózgeshelikleri olardı 
ekilemshi, ushlemshi hám tórtlemshi strukturalarına baylanıslı bolıp tabıladı. Áyne 
mine sol dálil sub'edinitsalarni immunlıq iskerligi kemrek bolıwına tiykarǵı sebep 
bolıp tabıladı, sebebi sub'edinitsalarda eń kerekli antigen deatamantlar jaylasqan 
boladı. 
Jaqınlarǵa shekem, virus hám bakteriyalardı juzeli belokların sintez qılıwdı 
eń ábzal jolı mikrobiologik sintez dep esaplanar edi. Sol jol menen ayriqsha 
jetiskenliklergede da erisildi (Rekombinant DNK alıwdı guzd tutiladi). virus 
genlerin bakteriyaǵa ekspressiya etildi (gemagglyutinin, gripp, yashur hám basqa 
viruslar belokları ). 
Biraq, bakterial kletkalardıń rekombinantli plazmidalarida sintez bolatuǵın 
qabıqtı beloklardı qandayda-birı da sub'edinitsa tipidegi vakcina bóle almadı. 
Sonday bolıwına guman menen qaraytuǵın ilimpazlar sanı asıp barıp atır. Bul 
bakterial sistemada sintez bolatuǵın virus belokları ózleriniń immunogenlik 
qásiyetleri hám ónimdi muǵdarı boyınsha eukariot organizmlerde utadigan sintez 
aldında nátiyjesiz ekenligi menen tusintiriledi. Búgingi kúnde yashurga qarsı sintez 
etilgen, tábiyattan oligopeptid bolǵan vakcina keń qollannilib kelinip atır. Bunday 
vakcinalar ulıwma qawipsiz bolıp tabıladı. Olar ekinshi dárejeli tásirge iye 

---

emesler, tek ǵana olardı islep shıǵarıw bahası oǵırı qımbat. Usılardı esapqa alǵan 
halda viruslardı bir neshe tu'rleri hám serotiplariga salıstırǵanda poliantigenli 
deatamantlarni gen injenerlik jolı menen sintez qılıw perspektivalılaw etiledi. 
Antigen deatamaantlar olardı tasıwshı belok molekulasına antitela menen 
ushırasıwı támiyinlenetuǵın jaǵdayda jerlesiwleri kerek. Bul wazıypa atqarılıwı 
keyin bolmaǵan wazıypalar taypasına kirip, ol belok molekulasın erigen 
jaǵdayında ekilemshi hám ushlemshi strukturaların anıqlaw usılları arqalı 
sheshiledi. Bunday jag'dayda beloklardı immunogenlik aktivligi, olardı mul'timer 
agregatlar payda etiw múmkinshilikleri menen baylansli bolmaydı. Beloklardı 
immunogen ózgesheligi álbette olardı baslanǵısh strukturası menen anıqlanǵan 
boladı. Sonday bolǵanda, gen-injenerligi usılları járdeminde islep-shıǵarılıwı 
baslap jiberilgen ekinshi áwlad vakcinalardı mikroorganizmlar sistemasında da 
tayarlawdı jolǵa quyılıw texnologiya kózqarasınan múmkin bolıp qaladı. 
Tek mine sol jónelis menen jasalma vakcinalar jaratıw múmkinshilikleri 
shegaralanıp qalmaydı. viruslardı neytralizatsiya etiwshi antitelalarni payda bolıwı 
ushın juwapker antigen deatamantlar kópshilik viruslarda baslanǵısh strukturası 
ózgeriwshenlikke iyelik etiw bolǵan beloklardı arnawlı bir bólimlerinde jaylasqan 
boladı. Sol sebepli de virustıń bir serotipiga qarsı tayarlanǵan vakcina, sol túrge 
tiyisli bolǵan, biraq basqa serotipli viruslardan jaqsı qorǵaw qilalmaydi. 
Biraq, haywanlardı beloktı ózgermeytuǵın bólegi menen immunizatsiya 
etilgende, organizmde beloktı kem ózgeriwshen bólegine qarsı antitela ónim 
boladi. Bunnan ayrıqsha alg'anda pútkil virus yamasa antigen deatamantlar 
saqlawshı, ajıratıp alınǵan belok menen immunizatsiya etilgende bunday hádiyse 
baqlanbaydı. Bul fenomenni mexanizmi házirshe belgisiz. Bul processni 
mexanizmin ashılıwı keńlew tásir spektriga iye bolǵan vakcinalar jaratılıwına 
xızmet qilsa ájep emes. Grippning A hám v virusı qobigida jaylasqan belokdıń 
konservativ (ózgermeytuǵın ) uchastkalarına qarsı antitela sol serotiplarni barlıǵın 
neytralizatsiya qilaladi. Mine sol texnologiyanı jolǵa quyilishi keń tásir spektriga 
iye bolǵan virusqa qarsı vakcinalar jaratılıwına alıp keledi degen pikirler bar. 
Belok molekulasında immunogen bolmaǵan uchastkalardı bar ekenin 

---

túsintiriwshi ulıwma teoriya hám de «tinish turǵan» biraq «soylewge» 
múmkinshiligi bar uchastkalardı immunogenligini asırıwshı bir qatar ilajlar islep 
shıǵılǵan házirgi waqıtta haywanlardı bir qatar juqpalı keselliklerin (yashur, 
qutırıw, ichketish hám basqa viruslı kesellikleri) aldın alıwshı gen-injenerlik 
vakcinaları jaratılǵan. Sonıń menen birge bakteriyalar shaqıratuǵın infektsiyaǵa 
qarsı preparatlar da islep shıǵarılıp atır. Mısalı, AKShda stafilokokklar ushın 
zaxarli bulgan belok tabılǵan. Ekenin aytıw kerek, stafilokokklar iri shaqlı 
haywanlarda mastit (sút bózini ısıp ketiwi) shaqıradılar. Laboratoriya tekserisler 
bul belok bir neshe minut arasında tásir qılıw hám de antibiotiklarga shıdamlı bolıp 
qalǵan kletkalardı óltiriwin kórsetken. Keleshekte, kóp valentlik gen-injenerlik 
vakcinalardı jaratıw hám islep-shıǵıw, kóp mániste sol jol menen qásiyetleri 
aldınan belgilengen beloklar jaratıw máselelerin sheshiw sıyaqlı fundamental 
izertlewlerdi nátiyjesi retinde ámelge asırılıwı múmkin. 
Kesel qozgatuwchilardi molekulyar gibritsidizatsiya usılları arqalı anıqlawda 
rekombinant DNK den paydalanıw múmkin. Bul usıl juqpalı keselliklerdi tez hám 
anıq diagnostika qılıw, sol keseldi tasıwshı haywanlardı anıqlaw múmkinshiligin 
jaratadı. Bul usıl tiykarında radiaktiv elementlar yamasa biochiplar menen 
belgilengen (mechonniy) DNK zondlarini isletiw, keyin zondlarni kesellik 
qozgatiwchisin alıp haywan toqimalarini nusqalar menen gibridizatsiya qılıw 
jatadı. Bul usıl ásirese bekilgan (anıq bolmaǵan ) infektsiyalardı xlamidiozlar, aste 
infektsiyalar hám x. k. anıqlaw ushın júdá biybaha bolıp tabıladı. DNK 
tiykarındaǵı molekulyar zondlardan paydalanıw qásiyetleri bir-birlerine jaqın 
bolǵan juqpalı kesellikleri quzgatuvchilarini anıqlaw múmkinshiligin jaratadı. 
Medicina daǵı sıyaqlı, veterinariya páninde xam áwladdan miyraslar utadigan 
keselliklerdi emlewde gen-terapiya usıllarınan paydalanıw keleshekleri bar. 
Qımbatbaha haywanlardı genomini jasalma ózgertiw álbette ámelge asırilmogi 
kerek. Bunday texnologiyanı principial sızılmaları házirgi waqıtta medicinada 
sınap kurilmoqda. Málim muǵdardaǵı sag'lam toqımalardı (genomli soglom) 
kóshirip otkiziw unamlı nátiyjelerge alıp keliwi anıq. Bunday sharayatlar házirgi 
waqıtta medicinada tekserilip, sınaqlardan ótkerilmekte. Sonıń menen bir qatarda 

---

ilimpazlar hám qánigeler aldında haywanlarda trangenoz texnologiyasın 
jetilistiriw, genetikalıq shıdamlı haywanlar jaratıw hám olardı xar qıylı infektsion 
keselliklerge joqarı dárejede shıdamlı bolǵan túrlerin jaratıw sıyaqlı úlken 
wazıypalar turıptı. 
Sonday etip, veterinar medicinada biotexnologiyadan bárinen burın 
genetikalıq injenerlik usıllarınan keń paydalanıwdı biqiyos múmkinshilikleri 
jatıptı. Bunnan bas maqset sharbashılıqtı sanitariya jaǵdayın jaqsılaw, insan ómiri 
ushın qáwip tuwdirmaytug'un sharba ónimleri jaratıw bolıp tabıladı. 
Qadaǵalaw sorawları
1. Mámleketlerge shet elden kirip kiyatırǵan azıqa elementlarına quyılatuǵın 
talaplar hám olardı kirip keliwi ushın veterinariya - sanitariya qaǵıydaları nelerden 
ibarat? 
2. Veterinariya máselelerin sheshiwde qanday biotexnologik izertlewler aparıw 
kerek? 
3. Veterinariyada isletiletuǵın antibiotiklar almastırıwshı elementlar tayarlawda 
M. I. Mechnikov jumıslarına túsindirme beriń?