Microsoft Word ozik ovkat ma'ruza matni

Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган энг муҳим фермент препаратлар

Препаратнинг номи	Ишлатилиш соҳаси
Амилосубтилин ГЗХ	қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва паррандалар озуқа рационига қўшимча, ферментатив гидролизатлар тайёрлаш; ошқозон ва паразитар касалликларни олдини олиш ва даволаш
Протосубтилин ГЗХ	қишлоқ хўжалик ҳайвонлари, паррандалар, балиқлар рационига қўшимча; ферментатив гидролизатлар тайёрлаш; ошқозон ва паразитар касалликларни олдини олиш ва даволаш
Глюковаморин Пх	Бузоқлар, қўзилар, чўчқа болалари озуқасига қўшимча, картошка, дуккакли ўсимликлар, сомон ва бошқа ўсимликларни силослаш;
Глюковаморин П10х	Йирик шохли ҳайвонлар рационига қўшимча;	ва	чўчқа	болаларини	озуқа
Пектофоетидин Гзх	қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва паррандаларни озиқа

	рационига қўшимча, ўсимликлардан силос тайёрлаш.
Пектофоетидин П10х	Ачитқи замбуругларини гидролизлаш
Амилоризин Пзх	Бузоқлар ва чўчқа болаларини озуқа рационига қўшимча; картошкадан силос тайёрлаш
Дрожелитин Гзх	Фермент гидролизати тайёрлаш
Целловиридин Гзх	Йирик шохли ҳайвонлар ва паррандалар озуқа рационига қўшимча; ўсимлик чиқиндилари гидролизи. ўсимликлардан силос тайёрлаш
Гликозидаза Гзх	қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва паррандалар озуқа рационига қўшимча; фермент гидролизатлари тайёрлаш.
Лизосубтилин Г 10х	Фермент гидролизатлари тайёрлаш; йирик шохли ҳайвонларни паразитар касалликларини олдини олиш ва даволаш
Протезим Гзх	Чўчқалар ва паррандалар рационига қўшимча
Лизоцеллюлозин Г 10х	Ачитқи замбуруғлари биомассини ва ўсислик маҳсулотларни гидролиз қилиш; паррандалар озуқа рационига қўшимча
Лизогризеин Г10 х	Ачитқи замбуруғларива ўсимлик чиқиндиларни гидролиз қилиш
Мальтаваморин Г10х	ўсимлик чиқиндиларини гидролиз қилиш
Целлолигнорин Пх	ўсимлик чиқиндиларини гидролиз қилиш; сомон ва дуккакли ўсимликлар ўтларидан силос тайёрлаш
Целлокандин Гзх	ўсимлик чиқиндиларини гидролиз қилиш; сомон ва дуккакли ўсимликларни
Лизоцим Гзх	қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва паррандалар озуқа рационига қўшимча; паразитар касалликларни олдини олиш ва даволаш

Изоҳ: П-юзаки, қуруқ озуқа муҳитида экилиб, олинган ферметлар (П-поверхностност); Г-суюқ озуқа муҳитида, ферментларда экиб олинган ферментлар. 3 ёки 10-рақамлари ферментларни тозалик коэффицент (3-қуруқ фермент препарати; 10-тозаланган фермент препарати) лари.

Бундай ҳолларда нафақат ҳайвонларни умумий маҳсулдорлиги ошади, шунинг билан бирга ҳайвон маҳсулотларини битта бирлиги учун сарф бўладиган озуқа миқдори ҳам 8-10% га камаяди.

Фермент препаратларидан фойдаланиш айниқса қишлоқ-хўжалик ҳайвонларини болаларини озиқлантиришда ишлатилганда катта самара беради. Маълумки, бузоқларда халқум 2-3 ойликда пайдо бўлади, шунинг учун ҳам ёшроқ бузоқлар қаттиқ озуқа маҳсулотларини (сомон, тикон, ўтлар) ҳазм қилишга қийналадилар. Шунинг учун ҳам сутни ўсимлик озуқаси билан алмаштирилганда бузоқларни рационига пектофаоетидин Гзх (пектин парчалайдиган фермент), амилосубтилин гзх (крахма парчаловчи ферменти), протосубтиллин г3х (оқил парчаловчи фермент) қўшиб ишлатилганда бузоқлар соғлом ўсиб, тез йитилади.
Чўчқа болаларида (сут эмадиганларида), ошқозон ичак йўлларини фермент тизими, улар 3-4 ойлик бўлгандагина меъёрида ишлай бошлайди, шунинг учун ҳам ёш чўчқа болалари рационига фермент препаратлари аралаштириб ишлатиш тавсия этилади. Кўпроқ протезим г3 х препарати ишлатилади. қўзиларни озиқланиши яхши бўлиши учун уларни озуқа рационига глюкаваморин Пх ва омиллоризин Пх қўшиб ишлатиш итавсия этилган ва бунда қўзиларини оғирлиги 11-15% га ошганлиги кузатилган.
Паррандаларни озиқлантирувчи безлари, клетчатка ва пектин моддаларини парчаловчи ферментлар ишлаб чиқармайдилар, уларни ичагидаги микрофлора эса унчалик кўп эмас, шунинг учун ҳам уларни озуқа рационига пектин оқсил, целлюлоза – клетчаткаларни парчалайдиган ферментларни қўйиб ишлатиш тавсия этилган. Фермент ишлатилган товуқ
фермаларида туҳум қўйиш 5% га, бройлерларни семириши 7-15% га ошганлиги ва маҳсулот бирлигини ҳисобга олганда озуқа миқдори 4-7% га камайганлиги кузатилган.
Фермент препаратлари балиқ боқишга ҳам қўл келади. Балиқларни озуқа рационига протосубтиллин Г3х, амилосубтиллин Г3х, пектаваморин Пх препаратларидан 0,1- 0,15% миқдорда қўшиб ишлатилганда оқсил моддаларни ва озуқа таркибидаги бошқа биополимерларни сўрилиши яхшиланади.
Шунингдек, фермент препаратлари озуқа ишлаб-чиқаришда, кўпроқ маккажўхори, сомон, ёнғоқ ва бошқа ўсимликлардан силос тайёрлашда ҳам кенг ишлатилади. Ферментлар қўшилиб тайёрланган силосни озуқа бирлиги 15-18% ошганлиги кузатилган.
Сомон таркибида катта миқдорда қийин сўриладиган моддалар (-целлюлоза, ксилан, лигнин) ва жуда ҳам кам миқдорда оқсил бўлади. Сомонда сут ачитувчи бактерияларни ривожланиши учун зарур бўлган эрувчан карбонсувлар деярли йўқ. Шунинг учун ҳам сомондан силос тайёрлашда целловиридин Г3 х, целлолигнорин Пх, целлокандин Г3х, пектаваморин Пх ишлатиш тавсия этилади. Бу ферментларни таъсирида силосланадиган массада карбон сувларни миқдори кўпаяди, уларни истеъмол қилиб, риожланган микроорганизмлар ҳисобидан оқсил миқдори 50 % гача ортади.
Сомон концетртлари тайёрлаш учун Россияда икки хил фермент препаратлари: пектофоетидин Г3х ва глюкаваморин Пхни аралашмаларидан фойдаланилади. Бу ферментлар полисахарижларни парчаланишини таъминлаб берадилар. Кейин парчаланган маҳсулотда ачитқи замбуруғлари ўстирилади. Ачитқи замбуруғларини яхши ўсиб, ривожланишини таъминлаш учун концетратга меласса, мочевина кальций монофосфат, ош тузи ҳамда еракли миқдорда сув қуйилади. Мана шундай усулда тайёрланган озуқа силосга ўхшасада, озуқа баҳоси бўйича яхши бедадан кам бўлмайди.
Солон концентратлари гранула ҳолида олиниши мумкин ва озуқа хусусиятини бир йил мобайнида бузилмасдан сақлаб тураолади. Бундай озуқадаги клетчаткани сўрилиши 75-80% ошиб, ундаги оқсил миқдори қуруқ массага нисбатан 10-12% ни ташкил этади.
Фермент препаратлари бузоқлар учун табиий сутни ўрнини босадиган маҳсулот тайёрлашда ҳам ишлатилади.Бунинг учун озуқа ачитқиси ферментатив гидролиз қилинади, бунда ачитқи хужайра қобиғи ёрилиб, микроб биомассаси осон сўриладиган формага ўтади, эрувчан карбонсувларни, алмашмайдиган аминокислоталар ва ёғ кислоталарини миқдори ошади.
Бу технологияда пектофоетидин Г3х, дрожжелитин Г3х, мизосубтиллин 10х лардан фойдаланилади.
Микроб ферментлари ветеринарияда, қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва паррандаларни баъзи бир касалликларини даволаш ва диагностика қилиш учун ҳам ишлатилади. Масалан, хужайра қобиғини бузаоладиган ва лизис қилиш имкониятларига эга бўлган фермент препаратлари ҳайвонларнинг бактериал ва бошқа касалликларини паррандаларда (сольмонелез ва популлоро, қорамолларда эндометритлар ва х.к.). Бу мақсад учун саноатда ишлаб чиқариладиган ферментлар: лизоцим Г3х, гликозидаза Г3х, лизосубтилин г 10 х, мальтаваморин г 10 х, дрожжелитин Г3 х лар ишлатилади.
Амилосубтиллин Г3х ва просубтиллин Г3х ҳайвонларни ошқозон – ичак йўлидаги бактерияларни редукцион хусусиятларига, инфузорийларни сонига ва уларни харакатланишига, целлюлоза ва бошқа қийин парчаланадиган карбонсувларни сўрилишига таъсир кўрсатишини эътиборга олиб, уларни ҳайвонларни ошқозон – ичак касалликларини даволаш ва бу касалликларни олдини олиш учун ишлатилади. Бу фермент препаратлари шунингдек, гельминтларни уруғини қобиғини парчалаш хусусиятига ҳам эгадирлар.
Микроб фермент препаратларини ишлаб-чиқаришдан ташқари ошқозон – ичак йўлидаги симбиозда яшовчи тирик микроорганизмлар асосида биопрепаратлар тайёрлаш технологияси ҳам яратилган. Бу микроорганизмлар ўзларидан ҳар хил витаминлар, алмашмайдиган аминокислоталар, антибиотиклар, гормонал хусусиятга эга бўлган моддалар синтез қилиб чиқарадилар ва шу орқали овқат хазм бўлиш, ҳайвонлар хужайраларида синтез бўлаолмайдиган моддалар синтези жараёнларига ижобий таъсир кўрсатиб, ҳайвонларни юқумли микроблардан ҳимоя қиладилар. Чорвачиликда кенг ишлатиладиган мана шундай препаратлардан пропиовит
(пропион ачитувчи бактериялар) ва пропиацид (ацидофил бактериялар) ҳамда азотцид
(азотобактерлар) ларни мисол қилиб кўрсатиш мумкин.
Пропиовит - қумрангли порошок, 1г препарат 4-6 млрд. бактерия ва 80-100 мкг В₁₂ витамини сақлайди. Бузоқларда, чўчқа болалари ва жўжаларда ошқозон – ичак касалликларини даволашда ишлатилади. Пропиовитдан фойдаланганда ҳайвонларни ривожланиши меъёрига тушиб, уларни юқумли касалликларга чидамлилиги ошади.
Пропицид ва азотоцид – ҳайвонларни ошқозон – ичак йўлида керакли биоценоз ҳосил бўлишига хизмат қилади, айниқса дисбактериоз касалликларига қарши самарали биопрепаратлардир.
Бактериаллар ва вируслар чақирадиган ошқозон – ичак касалликларига қарши ишлатиладиган бактериал препаратлар қуйидагилар асосида тайёрланади: Bac.subtilis, licheniformis, mucilaginosis. Бу турга мансуб бактериялар ферментлар, витаминлар, антибиотиклар. Гормонлар синтез қилиш имкониятига эгадирлар.
Қишлоқ хўжалик биотехнологияси соҳасида фаолият кўрсатадиган олимлар ва мутахассислар олдиларига қўйилган муҳим вазифалардан бири – ҳайвонларни ошқозон – ичак йўлининг экотизимида яшай оладиган, целлюлоза ва бошқа ўсимлик полимерларини парчалай оладиган, алмашмайдиган аминокислоталар ва витаминларни юқори даражада синтез қилаоладиган микроорганизмларни ҳосилдор штаммларини яратиш ва уларни чорвачилик практикасига тадбиқ этишдир.
Шунингдек, ковуш қайтарадиган ҳайвонларни халқумидаги микрофлорани чуқурроқ ўрганиш (халқумда – озуқа 70-80 % га парчаланади) бу микрофлорани ҳайвон организмига фойда келтирадиган йўналишда кенгайтириш, уларни фаоллигини бир меъёрида ушлаб туриш жараёнларини бошқаришдан иборатдир. Халқум (рубец) – бу анаэроб микроорганизмларни тўхтовсиз ўстиришнинг табиий ва юқори фаолликга эга бўлган тизимидир. Халқумда бактериялардан – Ruminococcus, Bacteroides, Butyrivibrio, Clostridium, Eubacterium ва бошқалар шунингдек энг содда ҳайвонлардан – Diplodinium, Entodinium, Ophryoscolex, Jsotricha ва бошқалар учрайдилар.
Халқумни (слиз) шилимшиқ қавати ўзини ферментини ҳосил қилмайди, шунинг учун ҳам овқат хазм бўлиш тўлиғича микроорганизмлар ферментлари томонидан амалга оширилади. Мана шу микроорганизмларни ҳаёти туфайли, ковуш қайтарувчи ҳайвонларни озуқасида бўлган деярли барча биополимерлар (мураккаб карбон сувлар крахмал, пектин моддалари, гелицеллюлозалар, клетчатка, дисахаридлар), оқсил ва липидлар парчаланадилар, моносахаридлар эса (глюкоза, фруктоза, манноза) бижғийдилар. Мураккаб моддаларни гидролизида пайдо бўлган моносахаридлар, аминокислоталар, ва ёғ кислоталар ҳайвонлар томонидан энергия манбаи сифатида ва биосинтез жараёнларида сарфланади. Микроорганизмларни ўзлари ҳам, ўлиб қолганларидан кейин халқумда қайта ишланади ва ҳайвонлар учун сифатли оқсил, алмашмайдиган аминокислоталар, тўйинмаган ёг кислоталари, витаминлар манбаи бўлиб хизмат қиладилар.
Микроорганизмларни ҳосилдор штаммларини ва ҳайвонларни ошқозон – ичак йўли экотизимини яратишда одатдаги селекция ҳамда замонавий ген ва хужайра биотехнологияси усулларидан мутагенез, клонлаш фойдаланилмоқда. Бу усуллардан фойдаланиш ҳайвонлар ошқозон – ичакйўли экотизимини мақсадга йўналтирилган ҳолатда ўзгартириш, озиқ моддаларни сўрилишини яхшилаш, фойдали моддалар синтезини кучайтириш, патоген микроорганизмларни ўсиб, кўпайишини олдини олиш имкониятларини яратади.