Microsoft Word tajyor mahsulotlarni hisobga olish

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

22
3.Xulosa. 
 
Tayor mahsulotni sotish va xisobga olish ishlab chiqariahning eng dolzarb vazifalaridan 
biri. Xozirgi zamonlagi iqtisodiy krizis eng avvalo ishlab chiqarishga ta’sir ko’rsatadi va tayyor 
mahsulitni hisobga olishda qiyinchiliklar tug’diradi. 
Tayyor mahsulot deb, barcha ishlov operatsiyalaridan o`tib, Tayyor xolga keltirilgan, 
belgilangan davlat standarti yeki texnik talablarga javob beradigan, korxona texnik nazorati 
xodimlari tomonidan qabul qilingan mahsulotga aytiladi. Uning tarkibiga buyurtmachi 
korxonalar uchun bajarilgan ish, xizmatlar hamda ushbu korxonaga qarashli ishlab chiqarishdan 
tashqari xo`jaliklar uchun bajarilgan ish va xizmatlar kiritiladi. 
Korxona mahsulotni isteg`molchilar bilan tuzilgan shartnomalar, reja topshiriqlari asosida 
bozor talablarini o`rganish kabi masalalarga katta eg`tibor bergan xolda ishlab chiqaradi. Xozirgi 
sharoitda samaradorligi yuqori bo`lgan korxonalarning xo`jalik faoliyatini maqsadga muvofiq 
deb xisoblanadi. Ularda mahsulot sotish muhim iqtisodiy ko`rsatkich hisoblanadi. Materialning 
har bir turini tayerlash, xaqikiy tannarxini hisoblash ko`p mexrat va vaqt talab qiladi. Shuning 
uchun ham ko`pchilik xollarda moddiy boyliklar joriy hisobda-o`rtacha sotib olinish baxosi, reja 
tannarxi bo`yicha va boshqa baxolarda baxolanadi. Materiallarning xaqikiy tannarxi bilan 
o`rtacha sotib olinish baxosi yoki reja tannarxi o`rtasidagi farq ularning guruhlari bo`yicha 
aloxida analitik schyotlarda hisobga olinadi. Amaliyotda kompg`yuterlarning keng qo`llanilishi 
material zaxiralari har bir turining xaqiqiy tannarxini hisoblash imkoniyatini yaratadiTayyor 
mahsulot deb, barcha ishlov operatsiyalaridan o`tib, Tayyor xolga keltirilgan, belgilangan davlat 
standarti yeki texnik talablarga javob beradigan, korxona texnik nazorati xodimlari tomonidan 
qabul qilingan mahsulotga aytiladi. Uning tarkibiga buyurtmachi korxonalar uchun bajarilgan 
ish, xizmatlar hamda ushbu korxonaga qarashli ishlab chiqarishdan tashqari xo`jaliklar uchun 
bajarilgan ish va xizmatlar kiritiladi. 
Mahsulotni sotish sanoat korxonalari mablag`larining aylanishida oxirgi bosqich 
hisoblanadi. Sotish uchun mo`ljallangan mahsulot tovar mahsuloti deb nomlanadi. Korxona 
faoliyatini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkichlardan biri tovar mahsulotini sotishdir. Tovar mahsuloti 
tarkibiga sotish uchun mo`ljallangan Tayyor mahsulotlar, yarim Tayyor mollar, buyurtmachi 
korxona va muassasalar uchun bajaril-gan sanoat harakteriga ega bo`lgan ishlar kiradi. 
Korxona mablag`arining aylanish jarayoni mahsulot sotilishi bilan tugallanadi. Yuqorida 
ko`rsatib o`tilgandek, korxona faoliyatini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkichlardan biri bu tovar 
mahsulotining sotilish ko`rsatkichidir. Hisobot oyda mahsulot sotilishi bilan bog`liq, 
operatsiyalar bo`yicha sotilgan mahsulot turlarining soni, mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi va 

---

23
sotilgan olingan moliyaviy natijani aniqlash buxgalteriya uchyotining muhim vazifasi 
xisoblanadi. 
Respublika Oliy Majlisining 1997 yil 24 apreldagi sessiyasida tasdiqdlangan va 1998 yil 
1 yanvardan boshlab amalda qo`llash uchun tavsiya etilgan O`zbekiston Respublikasi Soliq, 
kodeksining 10- moddasiga va O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat Soliq 
kumitasining 1998 yil 4 yanvardagi 1998 yilda korxona va tashkilotlarni soliqka tortish tartibida 
o`zgartirishlar kiritish to`g`risidagi xatiga binoan ham yuridik shaxslar daromadlaridan 
oliyadigan soliq hisoblash usuliga ko`ra amalga oshiriladi. Bunga ko`ra korxona va muassasalar 
jo`natilgan mahsulot, bajarilganish va xizmatlar yuzasidan, ushbu mahsulot, ish va xizmatlar 
qiymatini to`langan vaqti hamda xaqiqatan pul kelib tushishidan kathiy nazar, jo`natilgan 
mahsulot, ish va xizmatlar qiymatidan davlat byudjetiga soliq hisoblashlari va uni buxgalteriya 
uchyotida o`sha hisobot davrida aks ettirishlari lozim. Demak, yuqorida aytilganlar asosida 
shunday xulosa chiqarish mumkinki, xozirgi xo`jalik yuritish sharoitida, 1998 yil 1 yanvardan 
boshlab korxona va muassasalarda ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlar 
pulning qachon kelib tushishidan katoiy nazar ular haridor korxonalarga jo`natilgan vaqtdan 
boshlab realizatsiya qilingan deb hisoblanadi. Mahsulot (ish, xizma) sotish shu nom bilan 
ataluvchi 46-schetda hisobga olinadi. 
O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat Soliq, ko`mitasi 1997 yil 5 
dekabrda «Ishlab chiqariladigan va sotiladigan tovarlar (ish, xizmat) bo`yicha qo`shilgan qiymat 
solig`ini hisoblash va to`lash tartibi to`g`risida» yo`riqnomani ishlab chiqdi va 1998 yil 1 
yanvardan amalda qo`llash uchun tavsiya etdi. Mazkur yo`riqnomada umumiy qoidalar, soliq 
to`lovchilar, soliqqa tortish oboektlari, soliqda tortish oborotlarini aniqlash, soliqka tortish 
oborotlarini korrektirovka qilish, soliq imtiyezlari hamda stavkalari, byudjetga to`lanishi kerak 
bo`lgan qo`shilgan qiymat solig`i summasini aniqlash tartibi, schet-faktura, soliqlari to`lash 
muddati va xokazolarni taqdim qilish, soliq to`lovchilarning masouliyati, soliq idoralarining 
nazorati batafsil bayen qilinadi. yo`riqnoma, O`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksiga muvofiq 
O`zbekiston xududida tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi yuridik shaxslar qo`shilgan 
qiymat solig`i to`lovchilari bo`lib hisoblanadi. 
Korxona mablag`arining aylanish jarayoni mahsulot sotilishi bilan tugallanadi. Yuqorida 
ko`rsatib o`tilgandek, korxona faoliyatini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkichlardan biri bu tovar 
mahsulotining sotilish ko`rsatkichidir. Hisobot oyda mahsulot sotilishi bilan bog`liq, 
operatsiyalar bo`yicha sotilgan mahsulot turlarining soni, mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi va 
sotilgan olingan moliyaviy natijani aniqlash buxgalteriya uchyotining muhim vazifasi 
xisoblanadi.