Microsoft Word tajyor mahsulotlarni hisobga olish

2.TAYYOR MAHSULOTNI BAHOLASH VA UNI TURKUMLASH 
Mahsulotni sotish sanoat korxonalari mablag`larining aylanishida oxirgi bosqich 
hisoblanadi. Sotish uchun mo`ljallangan mahsulot tovar mahsuloti deb nomlanadi. Korxona 
faoliyatini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkichlardan biri tovar mahsulotini sotishdir. Tovar mahsuloti 
tarkibiga sotish uchun mo`ljallangan Tayyor mahsulotlar, yarim Tayyor mollar, buyurtmachi 
korxona va muassasalar uchun bajaril-gan sanoat harakteriga ega bo`lgan ishlar kiradi. 
Baho - qiymatning puldagi ifodasidir. Uning asosini u yeki bu mahsulotni Tayyorlash 
bilan bog`liq ijtimoiy zaruriy mehnat tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o`tishdan 
avval sanoat mollariga belgilanadigan bahoning uch turi mavjud edi. 
1. Korxona ulgurji bahosi. 
2. Sanoat ulgurji baxhsi. 
3. Chakana narx. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida narx turlari ko`paydi: ulgurji, chakana narxlardan tashqari 
yana ichki, xalqaro narxlar paydo bo`ldi. Ichki narx deganda tovarlarga davlat ichkarisida 
belgilangan narx. xalqaro narx deganda esa tovarlarga xalqaro bozorda belgilangan narx 
tushuniladi. 
Bulardan tashqari amaldagi bir necha xil narxlar xaqida gapirish mumkin. Masalan, erkin 
narx, davlat tomonidan belgilanadigan narx, shartnoma narx va xokazo.
Bozor iqtisodiyotiga o`tish jarayonida davlat tomonidan belgilanadigan narx keskin qisqarib 
boradi, erkin narxning doirasi kengayib boradi. Har tomonlama mustaqillikni qo`lga kiritgan 
korxonalar o`z ishlab chiqargan mahsulotlarini erkin narxda, isteg`molchilar bilan kelishilgan 
narxda sotishga intiladilar. Kameb mollarni mol, tovar birjalari orqali sotish, kim oshdi savdosi 
keng rivojlanadi. 
Omborga qabul qilingan va haridor korxonalarga jo`natilgan mahsulot buxgalteriya 
uchyotida xaqiqiy ishlab chiqarish tannarxi bo`yicha aks ettiriladi. Biroq sexlardan mahsulot 
omborga qabul qilinganda uning xaqiqiy tannarxi maolum bo`lmagani uchun mahsulot 
harakatini hisobda qabul qilingan reja tannarxi yeki ulgurji bahoda shartnoma narxda hisobga 
olinadi, yaoni baholanadi. Hisobot oyi davomida mahsulot reja tannarxi bilan xaqiqiy tannarxi 
yeki xaqiqiy tannarx bilan ulgurji baho o`rtasidagi farq aloxida hisobga olinadi. 
Masalan, sentyabr oyida reja tannarxi bo`yicha 100 000 so`mlik Tayyor mahsulot ishlab 
chiqarildi. Ishlab chiqarilgan ushbu mahsulotning xaqiqiy tannarxi buxgalteriya maolumotiga 
ko`ra 98 000 so`mni tashkil qiladi. Mahsulot xaqiqiy tannarxi bilan reja tannarxi o`rtasidagi farq 
(iqtisod) 2000 so`mni (100000-98000) tashkil kilgan. Hisobda bu quyidagacha buxgalteriya 
provodkasi tuzish bilan aks ettiriladi: 

---

7
D-t - 40-«Tayyor mahsulot» scheti - mahsulot reja tannarxiga (hisobot oyi davomida) - 100 000 
so`m. 
D-t - 40-«Tayyor mahsulot» scheti - mahsulot xaqiqiy tannarxi bilan reja tannarxi o`rtasidagi 
farq summasiga (xaqikiy tannarx aniqlangandan so`ng) - 2000 so`m (iqtisod). 
K-t - 20-«Asosiy ishlab chiqarish» scheti - mahsulotning ishlab chiqarish xaqiqiy tannarxiga - 
98000 so`m, 
Tayyor mahsulot uchyotida ulturji, chakana narx va reja tannarxidan foydalaniladigan bo`lsa, u 
xolda jo`natilgan hamda sotilgan max-sulot xaqikiy tannarxi bilan hisobda qabul qilingan baxo 
o`rtasida-gi farqni aniqlash zaruriyati tugiladi. Bu quyidagicha aniqlanadi: