Microsoft Word Улыума касиплик

Tayansh  tu`sinikler:  Sotsiallasıw,  shaxs  bag`darlanıwı,  maqset,  ideal,  qızıg`ıw, 

qa`diriyat, du`n`ya-qaras.  

Adekvatlik – ratsional, uqsaslıq, muwapıqlıq. 

Du`nya  qaras  –adamnın`  do`gerek-a`tiraptag`ı  a`lemge  ha`m  onda    o`zinin`  tutqan  ornı  

qaraslarınan kelip-shıqqan sistema. Onın` filosofiyalıq, siyasiy, ilimiy, diniy, aqılıy ha`m 

estetik   qarasları jıyındısı. 

Bag`darlanıw  –  Shaxstın`  is-ha`reketleri    ha`m  xızmetleri  anıq  sha`rayatlardag`a 

qaramastan belgili maqsetke bag`darlanıwshı turaqlı motivler jıyındısı. 

Ustanovka – Bag`darlanıw, shaxstın` do`gerek a`itraptag`ı  adamlarg`a ha`m  obe`ktlerge 

qaray  qanday qanday mu`na`sibette bolıw, olardı qabıl etiw, olarg`a baha beriw ha`m 

olarg`a  salıstırg`anda  harekettin` tayarlıq halatı. 

Shaxs  tu`sinigi  psixologiyada    en`  ko`p  isletiletugın    tu`sinikler  qatarına  kiredi. 

Psixologiya  izertleytugın  barlık  fenomenler  asiese  sol  tu`sinik  atirapında    esaplanadı. 

İnsan  ruwxıy  du`n`yası  nızamlıqları  menen  qızıqqan    har  qanday  alım    yaki  izertlewshi 

de  shaxstın`  sotsiallasıwshı    ha`m  ja`miyet  penen  bolg`an  baylanısı  ma`selesin  shetlep 

o`te almagan. 

 

Sonı  aytıp  otiwimiz  kerek,  «Homo  sapiens»-  aqıllı  adam  tu`sinigin  o`zinde 

sawlelendiriwshi  tiri  jannın`  payda  bolg`anına    40  mın`  jıldan  astı.  Bul  dawirde 

ilimpazlardın`  mag`lıwmatlarına  karag`anda,  a`u`  mın`  awlad  almasqan  eken`.  Darvin 

teoriyası  menen  aytqanda,  ta`biyiy  tan`law  protsesnde  jer  juzinde  saqalanıp  qalg`an  

---

 

30

mın`lap  milletler  ha`m  elatlardın`  keyingi  awladlarının      dawirindegi  rawajlanıwı  

kobirek biologiyalık faktorlarga karaganda,  ja`miyetlik - sotsial faktorlar ta`sirinde ju`z 

bermekte.  Sonın`  ushın  ha`m      ha`r  bir  individti  yaki  shaxstı  u`yreniw  ma`selesi  onın` 

tuwrıdan-tuwrı sotsiallıq ortalıg`ı ha`m onın` sotsiallıq normaları shen`berinde uyreniwdi 

talap etedi. 

 

Sotsial  yaki  ja`miytlik  ortalıq  –  bul  isnannın`  anıq  ma`qsetler  ha`m  rejeler 

tiykarında xızmet etetugın du`n`yası esaplanadı. Ha`r bir insannın`  usı sotsiallıq du`n`ya 

menen  baylanısı onın` insaniyat tajiriybesi, ma`deniyatı ha`m qabıl etilgen, ta`n alıng`an 

sotsiallıq  is-ha`raket  normaları    shen`berindegi  ha`raketlerinde  ju`z  beredi.  Psixologiya 

ilminin`  izertlewshileri  bolg`an  ilimpazlar  pu`tkil  bir  awladtı  sol  shaxs    ha`m  ja`miyet 

baylanısları    sistemasında  insannın`    tolıq  a`hmiyetin  anlaw,  onın`  rawajlanıwı  ha`m 

kamal  tabıwı  nızamlıqların  izertlegen.  Abu  Nasr  Farobiy,  A.Navoiy,  İbn  Sino,  Beruniy 

sıyaqlı  ju`zlep  Shıgıs  oyshılları    ha`m  bul  o`z-ara    baylanıslardın`    filosofiyalıq  ha`m 

sotsiallıq    sırların  ashıp  beriwge  o`zlerinin`  en`  biybaha  shıgarmaların  bag`ıshlag`an. 

Barlıq ko`z-qaraslarg`a  ulıwmalıq bolg`an na`rse sol bolg`an, adamdı onın` mag`anasın  

anlaw ushın  aldı menen sol ja`miyette tutkan ornı  ha`m darejesin biliw za`ru`r. Shaxstı 

u`yreniwdin`    birlemshi  miyzanı    ham  sonnan  kelip  shıqqan  halda,  onın`  sotsiallıq 

dg`rejesi, sotsiallıq mu`nasibetler sistemasındag`ı  ornı menen orınlanıw kerek. 

 

Biraq, shaxs penen ja`miyet ortasındag`ı  o`z-ara baylanıslar ma`selesi  birden bir 

qıylı sheshimge kelgen emes. Bul o`z-ara mu`nasibetler asirese eki polyar ko`z-qarasınan 

kelip shıgadı. 

 

Nativizm ag`ımının` tarepdarları  insanlardag`ı barlıq  qasiyetler tuwma harakterge 

iye, dep shamalaydı. (Lents, Griwber ha`m basqalar).