Microsoft Word umarbekov ziyouz com doc
Download 1.38 Mb. Pdf ko'rish
|
umarbekov ziyouz com
|
www.ziyouz.com кутубхонаси
2 ham «azizim» deyayotganday tuyuladi. Ko‘pchilik adiblarga xos odat — yomon odamni bulg‘ab tashlash O’lmas aka ijodi uchun yot narsa. Yozuvchi yomon odamga la’nat yog‘dirmaydi, nafratini bayon qilavermaydi, balki yomonlikning oxir-oqibatini ko‘rsatib qo‘ya qoladi. Yozuvchining bunday satrlarini o‘qigan odam hayotdan bezmaydi, balki yaxshilikka umid qilib yashamoq lozim ekan, degan haqiqatni anglab yetadi. Adabiyotda turli yo‘nalishlar mavjud. Ba’zilar badiiy asar hayotning beshafqatligini quyuq bo‘yoqlarda tasvir etmoq kerak, toki o‘quvchi o‘zini bu ko‘rguliklarga tayyorlasin, noxushliklarga duch kelganda dovdirab qolmasin, deyishadi va shu yo‘sinda yozishadi. Oqibatda hayotga muhabbat o‘rniga nafrat uyg‘otib qo‘yishadi. Shu o‘rinda adabiyot o‘zining asosiy vazifasidan chekinadi. Ammo hayotga nisbatan nafrat uyg‘otmaslikni quruq maddohlik qilmoqlik shart, deb tushunmaslik joiz. (Adabiyot tarixida bunday hollar ham bo‘lgan. Konfliktsizlik, ya’ni «ziddiyatsizlik nazariyasi» degan zamonlar, shu nazariya asosida yaratilib, yaralgani hamon o‘limga hukm bo‘lgan asarlar hali ko‘pchilikning yodida. «Sovet jamiyatida ziddiyat, qarama-qarshilik yo‘q», bu jamiyatda barcha ozod, baxtiyor, hammayoq obod», degan yolg‘onni haqiqat bayrog‘i sifatida taqdim etish uzoq yashamadi). Yana bir yo‘nalish tarafdorlari «adabiyotda eng muhimi — jiddiy gap aytish, dolzarb muammoni kun tartibiga qo‘yish» degan talab bilan yashadi. Oqibatda adabiy asar qahramonlarining oyoqlari yerdan uzildi. Hayotda begona odamday yurdilar. Dolzarb muammo esa kolxoz raisi bilan partkom kotibining olishuvidan iborat bo‘ldi. Yana bir toifa hayotni tanqid qilishga ko‘proq e’tibor berish tarafdori bo‘ldi, oqibatda nasrda ham, nazmda ham asabiy, baqiroq asarlar vujudga keldi. Boshqa bir toifa esa ramziylik bilan mavhumlikni farqlamay, aralashtirib yubordi. Asarlariga odamlar tushunishmasa «bu yerda aqlli gap bor, kelajak avlod anglaydi» deb izoh berishdi. Shunday adiblardan biri «Yaldo kechasida shaftoli gulladi», deb yozibdi. «Yaldo kechasi 22 dekabrga to‘g‘ri keladi, bu paytda shaftoli gullamaydi-ku?» desak, «Yigitning qalbida sevgi uyg‘ondi» deyilmoqchi», deydi. «Buning o‘rniga sodda qilib «yigit shu qizni sevib qoldi», deya qolinsa bo‘lmasmikin?» desak, «Yo‘q, bu yerda aql bor, fikrlash kerak», deyishadi. Bu yo‘nalashlarni rad etmay, yoki pastga urmay, ularni izlanishlar samarasi deb baholash mumkin. Ularning qancha yashamog‘ini esa vaqt ko‘rsatadi. Balki chindan ham kelajak avlod «yigit sevdi» degan iborani hazm qila olmas, «shimoliy muzliklarda, aysberg cho‘qqisidagi g‘o‘za shonaladi», demoqlikni ma’qul ko‘rar. Lekin hozirgi avlodga, bizningcha, sodda, ravon yozilgan asarlar yoqadi. O’lmas Umarbekov asarlarining sevib o‘qilishi aynan shundan. O’lmas akaning asarlaridagi soddalik, ravonlik jiddiy masalalarni chetlab o‘tish, yoki rad etish evaziga emas. Ma’lum hodisalarga nisbatan tanqid yo‘q, deb ham bo‘lmaydi. Bu yerda gap bayon etish uslubining samimiyligida. «Yer yonganda», «Mening o‘g‘ilbola jiyanim», «Oyning oltin o‘rog‘i»ni eslasak, fikrimiz o‘z dalilini topgan bo‘lar. Sir emaski, yo‘nalishlar, aniqroq aytilsa, katta-kichik guruhlar o‘z g‘oyalari bayrog‘ini baland ko‘tarish maqsadida o‘zgacharoq yozadigan adiblarga tanqid ko‘zlari bilan qaradilar. Bu guruhlarning o‘zlarigagina xizmat qiluvchi xos maqtovchi — tanqidchilar mavjud edi. Ular o‘zlari tobe bo‘lgan guruhdagilarning asarlarini ko‘klarga ko‘tarishib maqtashardi, boshqalarni esa tanqid qilmoqdan charchashmas edi. Yoki «boshqacharoq» yozilgan asarni mensimay, indamay qo‘ya qolishardi. O’lmas akaning bunday guruhlari ham, maqtovchilari ham yo‘q edi. Biron yerda tanqidiy fikr paydo bo‘lib qolsa, «mevali daraxtga tosh otiladi», deb qo‘ya qolardilar. Tanqidga qarshi maxsus javoblar uyushtirish u kishining xayollariga ham kelmasdi. O’lmas akaning fikrlaricha, eng asosiy va odil tanqidchi — kitobxon edi. Kitob tarqaldimi, o‘qildimi, ma’qul tushdimi? Yozuvchiga yana qanday da’vo bo‘lishi mumkin? Axir kitob bir-ikki tanqidchi uchun emas, minglab o‘quvchilar uchun yoziladi- ku? «Fotima va Zuhra» romani yozilganida O’lmas aka og‘ir xasta edilar. Shunga qaramay, qo‘lyozmani «Sharq yulduzi» jurnali tahririyatiga o‘zlari olib keldilar. Nashrga tayyorladik. Dastlabki |
